Morgunblaðið - 23.08.1991, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 1991
Slys - Hvað er til ráða?
eftir Jóhann Ag.
Sigurðsson
Ágrip
Nýlega var haldið á Akureyri
norrænt þing um slys í umferð í
víðu samhengi á láði, legi og í lofti.
Eftirfarandi grein er að hluta byggð
á rannsókn sem kynnt var á þessu
þingi og fjallar um öll slys á íbúum
í bæjarfélagi í þéttbýli. Helstu atr-
iði eru þessi:
• Um 70% allra slysa á íslandi,
þar sem fólk leitar læknisaðstoðar
á heilsugæslustöðvum og sjúkra-
húsum, eru nú skráð á tölvur. Þetta
er einsdæmi í heiminum, þar eð
aðrar þjóðir státa af gögnum sem
svara til 5-20% skráninga allra
slysa eða rannsókna ákveðinna
úrtaka.
• á aldrinum 1 árs til 30 ára svar-
ar slysatíðni til þess að 40 til 70
af hundraði stráka í hveijum ár-
gangi slasist á ári.
• Fram til 50 ára aldurs eru 125%
meiri líkur á að karlmenn slasi sig
en konur.
• 169 af hveijum 10 þúsund íbúum
í þéttbýli slasast í umferðarslysum
á ári.
• Tognun á hálsi (whiplash) er
getið í sjúkraskrám sem 40% allra
umferðaslysa. Þetta líkist faraldri
og má ef til vill rekja til hugsan-
legra tryggingabóta. Bætur fyrir
áverka af þessum toga eru að
margra mati of miklar miðað við
önnur slys og sjúkdóma sem valda
svipuðum óþægindum.
Skráning slysa
Góð skráning á slysum, orsökum
þeirra og afleiðingum er grundvöll-
ur fyrir frekari rannsóknum og fyr-
irbyggjandi aðgerðum. Stöðluð tölv-
uskráning á samskiptum íbúa við
heilsugæslustöð var fyrst reynd á
Egilsstöðum fyrir rúmum 15 árum
og hefur nú verið tekin upp á um
50% ajlra heilsugæslustöðva á land-
inu. Úr þessum gögnum er hægt
að fá mikilvægar upplýsingar um
ýmsa sjúkdóma og slys. Á Slysa-
deild Borgarspítalans hefur verið
safnað sérhæfðum upplýsingum um
slys á höfuðborgarsvæðinu í ára-
tugi. Nú sinna heilsugæslustöðvar
á Stór-Reykjavíkúrsvæðinu slysa-
þjónustu í vaxandi mæli og þess
vegna er ekki hægt að fá heillega
faraldsfræðilega mynd af þessu tagi
nema að sameina upplýsingar frá
öllum aðilum sem sinna slysum.
Sem dæmi má nefna að á Heilsu-
gæslustöðinni Sólvangi í Hafnar-
firði var sinnt 42,2% allra slysa sem
Hafnfirðingar urðu fyrir árið 1990,
enda þótt stöðin sé aðeins opin til
kl 20 á virkum dögum. Árið 1986
var þetta hlutfall aðeins 22%. Á
sjúkrahúsum og heilsugæslustöðv-
um eru einkum upplýsingar um teg-
und og alvöru áverka. Lögregluyfir-
völd, Umferðaráð og ýmsir aðrir
afla einnig gagna um slysstaði og
slysagildrur í umferðinni og víðar.
Slys á Hafnfirðingum
Tölvuskráning sjúkragagna hef-
Breytingar á fjölda alvarlegra slysa í skólum í
Hafnarfirði
.Fjöldi
SSkurði r
IBeinbrot
1987
1988
1989
1990
Öll umferðarslys 1990
flldur
ur verið í þróun á Heilsugæslustöð-
inni Sólvangi undanfarin ár. Niður-
stöður eftirfarandi könnunar á slys-
um á Hafnfirðingum eru árangur
þessarar skráningar og samvinnu
við Slysadeild Borgarspítalans.
Hafnfirðingar voru samtals
15.197 árið 1990. Þetta ár voru
skráð 4.859 ný slysatilvik en það
svarar til 310,6 slysa á hveija 1.000
íbúa svæðisins. Þessi slysatíðni er
svipuð og árið 1986, en þá reyndist
hún vera 320 slys/1.000 íbúa. Hún
er heldur hærri en í sambærilegum
rannsóknum í dreifbýli svo sem á
Egilsstöðum og Bolungarvík. Þess-
ar tölur eru einnig hærri en víða
erlendis. Hafa ber þó í huga að
ytra er skráning ekki eins nákvæm
og hér^á landi, sérstaklega varð-
andi minniháttar slys sem gefur
falska mynd ef lönd eru borin sam-
an.
Mynd 1 sýnir hundraðshlutfall
allra slysa miðað við fjölda íbúa í
hveijum aldurshópi. Eins og sjá
má slasast karlmenn mun oftar en
konur fram að fimmtugsaldri (töl-
fræðilega marktækt með
p < 0,001 og áhættuhlutfalli 2,25).
Athygli vekur að kynjamunur kem-
ur strax í ljós eftir eins árs aidur,
sem styður þær hugmyndir að
drengir séu nánast frá fæðingu
ærslasamari og óvarkárari en stúlk-
SAMTÖK félagsmiðstöðva á Norðurlöndum, UFN (Ungdom och fritid
í Norden), halda aðalfund sinn á Islandi 5. og 6. september nk.
Aðalfundurinn verður í Menningarmiðstöðinni Hafnarborg í Hafnar-
firði.
í tengslum við aðalfundinn verð-
ur haldið námskeið er beryfirskrift-
ina „Félagsmiðstöðvar í nútíð og
framtíð. Frá samfélagshjálp til
menningarstarfs."
Námskeiðið fer fram í Norræna
húsinu dagana 4.-9. september.
Fyrirlesarar eru frá öllum Norður-
löndunum. Auk fyrirlestra verður
farið í vettvangskannanir. Fyrir ís-
iands hönd flytur Gunnar Rick-
hardsson forstöðumaður félagsmið-
stöðvarinnar Garðarlund fyrirlest-
ur.
Námskeiðið er opið öllu áhuga-
fólki um starfsemi og viðgang fé-
Jóhann Ág. Sigurðsson
A árinu slösuöust sam-
tals 257 einstaklingar í
umferðinni en það svar-
ar til 169 slysa á hverja
10.000 íbúa og 5,3% af
öllum slysum íbúa í
þéttbýli.
Hvað er til ráða?
Slysavarnir eru snar þáttur í
starfsemi heilsugæslunnar. Strax í
mæðra- og ungbarnaverndinni er
nú lögð meiri áhersla á slysavarnir
en áður var. Foreldrar fá í hendur
ábendingar um algengar slysagildr-
ur í heimahúsum og hjúkrunarfræð-
ingar aðstoða þá við að skapa börn-
um öruggt umhverfi. Starfsfólki
stöðvarinnar fínnst forlagatrú for-
eldra fara minnkandi og fólk skynj-
ar betur mikilvægi slysavarna.
Einnig hefur verið gert sérstakt
átak í skólum bæjarins þegar í ljós
kom að flestar slysagildrur voru á
skólalóðinni og í íþróttum. Góð sam-
vinna náðist strax við nemendur
og kennara um þessi mál. Árangur
af þessu forvarnastarfi virðist þegar
vera að koma í ljós þar eð á síð-
ustu árum hefur okkur tekist að
fækka aivarlegum slysum í skólum
svo sem beinbrotum og skurðsárum
eins og sjá má á mynd 3. I starfs-
mannaheilsuvernd er verið að vinna
að forvömum á svipaðan hátt.
Svo virðist, sem kapp, lífsorka og
hraðafíkn unglinga á aldrinum 15
ára til tvítugs fari illa saman við
þau tryllitæki sem þeim standa til
boöa. Mikill íjöldi slysa hjá þessum
aldurshópi ber þessu órækt vitni.
Okkur í heilsugæslunni finnst að
við getum litlum vörnum komið við
varðandi umferðarslysin hjá ungl-
ingum á þessum aldri. Þar verða
því yfirvöld að grípa inní með mun
harðari aðgerðum en hingað til.
Margar tillögur hafa áður verið
nefndar svo sem:
• Dreifa verklegri og bóklegri öku-
kennslu á lengra tímabil en nú er,
ur. Senniléga eru þetta meðfæddir
eiginleikar en ekki uppeldinu að
kenna.
Sumir virðast vera fæddir hrak-
fallabálkar og slasast oftar en einu
sinni. Sé gert ráð fyrir einu slysi á
mann á ári svarar slysatíðnin á
mynd 1 til þess að yfir 40% til 70%
allra drengja og unglingspilta slas-
ist á ári fram til 25 ára aldurs. Úr
því fer að draga úr slysum hjá körl-
um þótt tíðnin fari aldrei undir
25%. Slysatíðni kvenna er einnig
há en mun lægri en hjá körlum.
Sem betur fer eru flest þessara
slysa minniháttar. Algengastar eru
tognanir eða smá skrámur og
skurðir, sem þarf að sauma saman.
Það er mikill tímasparnaður fyrir
Hafnfirðinga þegar gert er að slík-
um meiðslum á heilsugæslustöðinni
þar sem biðtími er í flestum tilvikum
innan við klukkustund. Enda þótt
alvarlegri slys séu sjaldgæf eru þau
allt of mörg. Á stöðinni var t.d.
búið að 125 beinbrotum og 438
brotum var sinnt á Borgarspítalan-
um. Tveir létust af umferðarslysum.
Umferðarslysin
Á árinu slösuðust samtals 257
einstaklingar í umferðinni en það
svarar til 169 slysa á hveija
10.000 íbúa og 5,3% af öllum
Öll slys á Hafnfirðingum 1990
.Fjöldi^lOO i hverjum aldurshóp
0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64
5-9 15-19 25-29 35-39 45-49 55-59 65+
flldur
Aðalfundur Samtaka nor-
rænna félagsmiðstöðva
lagsmiðstöðva. Þátttökugjald á
námskeiðið er 10.000 kr. Innifalið
í því verði auk fyrirlestra er matur
og veitingar alla námskeiðsdagana
auk skoðunarferða. Einnig er hægt
að kaupa aðgang að einstökum
dögum og er aðgangsgjald þá krón-
ur 4.000 fyrir daginn.
Skráning á námskeiðið fer fram
hjá Æskulýðsráði Hafnarfjarðar.
Allar nánari upplýsingar veita Árni
Guðmundsson Æskulýðsfulltrúi og
Linda Magnúsdóttir.
slysum íbúa í þéttbýli. Þetta
hlutfall er mun hærra en gerist
úti á landi og erlendis. Eins og
sjá má á mynd 2, er athyglisvert
hversu margir slasast í
umferðarslysum í aldurshópnum
15 til 19 ára. Svipað mynstur
má einnig sjá í skýrslu
Umferðarráðs og i rannsóknum
frá landsbyggðinni.
Hálshnykkur
Það vekur athygli þegar umferð-
arslysin eru skoðuð nánar, að togn-
unar á hálsi eða hálshnykks (whi-
plash) er mjög oft getið eða í um
40% tilvika. Ný tilvik hálshnykks
voru 77 á hveija 10.000 íbúa á ári.
í óveðrinu 20. mars 1990 urðu
mörg umferðarslys og þá fengu tíu
Hafnfirðingar hálshnykk á þessum
eina degi. Þessi háa tíðni hálsáverka
er mun meiri en erlendis svo að
erlendir læknar hafa líkt þessu við
„nýjan íslenskan faraldur". Trygg-
ingabætur vegna hálsáverka hafa
verið óvenju miklar hér á landi síð-
ustu ár. Það má vera að það leiði
til þess að hálsáverkum sé meiri
gaumur gefinn en öðrum meiðslum.
það hefur færst mjög í vöxt að Iög-
fræðingar biðji um læknisfræðileg
áverkavottorð vegna fólks sem hlot-
ið hefur slíka áverka. Læknar hafa
ekkert á móti því að sjúklingar
þeirra fái bætur fyrir skaða og
vinnutap sem þeir verða fyrir.
Margir þeirra telja þó að þessi slys
séu metin til hærri bóta en önnur
slys og ýmsir sjúkdómar sem valda
mun meiri hörmungum og óþægind-
t.d. 6 til 12 mánuði eða jafnvel 2
ár. Við það minnkar æsingurinn,
sem fylgir ökuréttindunum og ein-
staklingurinn nær að þjálfa nýlærð
viðbrögð betur.
• Þyngri viðurlög vegna umferðar-
brota og stóraukið hraðaeftirlit.
• Fjölga æfingabrautum fyrir mót-
orhjóla- og bifreiðaakstur
• Hækka aldursmörk fyrir öku-
leyfi.
Lokaorð
Við getum nú státað okkur af
einstæðum tölulegum gögnum um
slys á löngu tímabili. Þessar upplýs-
ingar benda til þess að hægt sé að
fækka slysum með markvissum
aðgerðum, en í flestum tilvikum
hefur lítil breyting orðið til batnað-
ar síðustu ár þrátt fyrir aukna
fræðslu og ýmsar forvarnir. í sum-
um tilvikum höfum við hreihlega
ekki haft kjark eða áhuga á að
gera það sem gera þarf til að fækka
slysum. Stór hópur ungs fólks slas-
ast í umferðinni á hveiju ári. Stjórn-
völd verða að grípa til einhverra
aðgerða sem fyrst en sætta sig
ekki við þann fjölda særðra og fall-
inna í umferðarstríðinu. Það er
hægt að koma á breýtingum, en til
þess þarf pólitískt hugrekki og þor.
Það væri ömurlegt ef fólk sætti sig
við þær fórnir sem færðar eru og
teldi forlög ráða mestu um örlög
barna sinna og annarra í umferð-
Höfundur er prófessor í
lieimilislækningum við Háskóla
Islands og yfirlæknir á
Heilsugæslustöðinni Sólvnngi í
Hafnarfirði.