Morgunblaðið - 23.08.1991, Page 23

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 1991
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23, ÁGÚST 1991
2d

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakurh.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, simi 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 100 kr. efntakið.
Mikið í húfi
Atburðirnir í Sovétríkjunum
síðustu daga hafa orðið til
þess að undirstrika rækilegar en
nokkru sinni fyrr hve mikið er í
húfi fyrir þjóðir Vesturlanda, að
umbótastefnunni í Sovétríkjunum
verði haldið áfram. Á mánudag
og þriðjudag var jafnvel útlit fyr-
ir, að ný stjórnmálaleg ísöld væri
að ganga í garð. Þá opnuðust
augu margra, sem hafa gagnrýnt
Gorbatsjov, forseta Sovétríkj-
anna, fyrir það að hægt gangi,
fyrir því hve gífurlega þýðingu
það hefur fyrir þjóðir Vestur-
landa, að sú umbótastefna, sem
hann átti mestan þátt í að hrinda
af stað, nái að blómstra.
Endalok kalda stríðsins hafa
létt þungu sálrænu fargi af þjóð-
um Vesturlanda að ekki sé talað
um þjóðir Austur-Evrópu og fólk-
ið í Sovétríkjunum sjálfum. Auk
þess munu lok kalda stríðsins
létta þungum fjárhagslegunj
byrðum af þessum þjóðum og
losa fjármuni, sem geta þá geng-
ið til uppbyggilegri verkefna en
voþnasmíði. Það var nánast
óbærileg tilhugsun, að horfið yrði
til fyrri hátta.
Innan Sovétríkjanna sjálfra
hefur fólk fengið að kynnast
frelsi til orðs og athafna í ein-
hverjum mæli á síðustu árum.
Kynni þjóða Sovétríkjanna af
þessum mannréttindum, þótt tak-
mörkuð séu enn sem komið er,
hafa áreiðanlega átt ríkan þátt í
þeirri einbeitni, sem almenningur
sýndi í andófinu gegn valdaræn-
ingjunum. Fyrstu skrefin í átt til
fijáls þjóðfélags, sem tekin hafa
verið á undanförnum árum, hafa
orðið til þess að breyta hugsunar-
hætti fólks í Sovétríkjunum til
hins betra. Þetta má sjá í smáu
sem stóru. í samtali við Morgun-
blaðið í gær sagði Krasavin,
sendiherra Sovétríkjanna á ís-
landi, að samsærið hefði mistek-
izt vegna staðfestu lýðræðisaf-
lanna í landinu og að lýðræðisþró-
unin mundi halda áfram. Sú stað-
reynd ein, að sovézkur sendiherra
á íslandi fallist á að láta hafa
eftir sér slík ummæli í Morgun-
blaðinu segir mikla sögu um þá
breytingu, sem orðið hefur. Slíkt
hefði verið óhugsandi fyrir nokkr-
um árum.
Það er risavaxnara verkefni
en við hér á íslandi eða aðrir
Vesturlandabúar höfum yfirleitt
tök á að skilja eða skynja, að
breyta þjóðfélagi á borð við hið
sovézka.- Það er skiljanlegt, að
fólkið í landinu, sem hefur varla
í sig og á, geri kröfur til leiðtoga
sinna um skjótar breytingar. Hér
togast á margvíslegir hagsmunir.
Ráðandi öfl í Kommúnistaflokkn-
um, embættismannakerfinu,
hernum og KGB vilja að sjálf-
sögðu engar þær breytingar, sem
skerða forréttindi þeirra. Einstök
lýðveldi gera kröfur til fullveldis
eða sjálfstæðis eftir aðstæðum á
hveijum stað. Nær 300 milljónir
manna krefjast matar og fatnað-
ar.
Það er augljóslega verkefni
hinna pólitísku forystumanna að
halda jafnvægi á milli þessara
stríðandi afla. Ella brýzt út
borgarastyijöld í Sovétríkjunum.
Borgarastyijöld þar gæti haft
hrikalegar afleiðingar, ekki bara
innan ríkisins heldur einnig á
Vesturlöndum. Sovézki forsetinn
hefur augljóslega stundað
pólitískan línudans á undanförn-
um misserum, stundum af mikilli
list, stundum á þann veg, að
stuðningsmenn hans á Vestur-
löndum hafa gefið upp alla von.
Nú þegar menn hafa hoi-ft
framan í hættuna á nýrri
pólitískri ísöld er hugsanlegt, að
Vesturlönd verði tilbúnari til að
veita Gorbatsjov fjárhagslegan
stuðning til þess að skapa þau
skilyrði innan Sovétríkjanna, sem
dragi úr líkum á nýju valdaráni.
En jafnframt stendur sovézki for-
setinn frammi fyrir Mýjum
pólitískum veruleika heima fyrir.
Hann er ekki kosinn í almennri
kosningu. Jeltsín er kosinn í al-
mennri kosningu. Fyrr en síðar
hlýtur Gorbatsjov að láta á það
reyna, hvort Sovétmenn eru til-
búnir til þess að veita honum
pólitískt brautargengi eða hvort
þjóðirnar velja annan mann til
þess að halda umbótastefnunni
áfram. Það er eina leiðin fyrir
Gorbatsjov til þess að öðlast þann
pólitíska styrk, sem hann þarf á
að halda vilji hann hafa áfram á
hendi forystu fyrir umbótahreyf-
ingunni í Sovétríkjunum.
Þjóðir Sovétríkjanna eru að
byija að öðlast lýðræðislega
reynslu. Viðbrögð fólksins við
valdaráninu eru til marks um
það. Þeir sérfræðingar á Vestur-
löndum, sem héldu því fram á
mánudag, að hinum almenna
borgara stæði á sama hveijir
stjórnuðu í Kreml, einungis ef
þeir fengju nóg af brauði, höfðu
rangt fyrir sér. Fólkið í þessu
víðfeðma ríki er byijað að meta
lýðræðið og er bersýnilega tilbúið
til þess að fóma miklu, jafnvel
lífínu, til þess að tryggja áfram-
hald lýðræðisþróunar í Sovétríkj-
unum.
Þetta er hin mikilvæga niður-
staða valdaránstilraunarinnar,
sem fór út um þúfur. Pólitískir
leiðtogar koma og fara en það á
að gerast samkvæmt leikreglum
lýðræðisins. Þótt vinsældir Gorb-
atsjovs hafi aldrei verið minni en
undanfarnar vikur og mánuði
voru Sovétmenn ekki tilbúnir til
að láta hann fara með þessum
hætti. Hin jákvæðu öfl hafa borið
sigur úr býtum í Sovétríkjunum
og Vesturlandabúar gera sér
gleggri grein fyrir því, að örlög
þeirra eru nátengd örlögum
fólksins í Sovétríkjunum.
VALDARANIÐ I KREML MISTOKST
Sergej Taratsjenkó, aðstoðarmaður Edúards Shevardnadze:
Lýðkjömir leiðtogar
standa á bjargi laganna
Rússland er nýtt land með nýja pólitíska siðmenningu
SERGEJ Taratsjenkó, náinn aðstoðarmaður Edúards Shevardnadze,
fyrrverandi utanríkisráðherra Sovétríkjanna og eins helzta leiðtoga
umbótaaflanna, segir í viðtali við Morgunblaðið að lýðræðisþróun
undanfarinna ára hafi skapað nýja pólitíska siðmenningu. Lýðkjörnir
leiðtogar með umboð fólksins hafi haft styrk til að mæta árásum
harðlinumannanna. Blaðamaður ræddi við Taratsjenkó í síma í gær,
þar sem hann var aftur mættur til vinnu á skrifstofu Shevardnadzes
eftir að hafa eytt þremur dögum í og við rússneska þinghúsið, miðdep-
il atburðanna í Moskvu.
„Andrúmsloftið er þrungið gleði.
Gífurlegur mannfjöldi fór í sigur-
göngu að þinghúsi Rússlands í
morgun. Allir helztu leiðtogar lýð-
ræðisaflanna töluðu þar; Jeltsín,
Jakovlev, Shevardnadze og Popov
meðal annarra. Hér fer sælutilfinn-
ing um alla, fólk virðist ofsaglatt
yfir að þessum hræðilegu atburðum
er lokið.“
— Hvað um stöðu Gorbatsjovs?
Hefur hann endurheimt traust fólks-
ins?
„Enn sem komið er eru menn
bara glaðir og ánægðir yfir því að
valdaránið misheppnaðist og
ástandið er eðlilegt aftur. Nú bíður
fólk skýringa forsetans. Það er búizt
við að hann skýri þinginu frá því
hvað gerðist. Traust fólksins á Gorb-
atsjov mun ráðast mikið til af því
hvað hann segir. Menn bíða í of-
væni. Alls konar orðrómur er á
kreiki um það, sem gerðist suður á
Krímskaga, en ég vil ekki fara út
í þá sálma. Forsetinn verður sjálfur
að skýra frá þeirri hlið, sem að hon-
um snýr.“
Harðlínumenn eru í öllum
löndum
— Mun valdaránStilraunin hraða
þróun til lýðræðis í Sovétríkjunum?
„I mínum huga er Rússland nýtt
land eftir þessa atburði, og það er
reyndar almenn tilfinning hér.
Landið er ekki það sama og í gær.
Atburðir seinustu daga eru söguleg
tímamót, og það er afar mikilvægt.
Það er ekki svo að skilja að harðlínu-
öflunum hafi verið útrýmt. Líklega
styður um ijórðungur Rússa þær
skoðanir, sem valdaránsmenn stóðu
fyrir. í öllum löndum eru harðlínu-
menn og afturhaldsseggir, en þeir
þurfa ekki að standa í vegi fyrir
eðlilegri þróun. Afturhaldsöflin hafa
fengið þungt högg, sálrænt og sið-
ferðilega, og þau verða lengi að ná
sér. Harðlínumenn synda nú á móti
straumnum og ég sé ekki að þeir
geti ráðizt aftur í ævintýfi af þessu
tagi næstu árin.“
Herinn myndi ekki láta segja
sér að halda inn í Moskvu
— Gorbatsjov hefur lýst því yfir
að hann hafi tekið stjórn hersins í
sínar hendur. Hlýðir herinn Gorb-
atsjov?
„Varðandi herinn er komin upp
ný staða. Herinn er á bandi fólksins
núna. Ég tel að um talsverðan tíma
héðan í frá muni herforingjar á
hverjum stað taka sínar eigin
ákvarðanir. Við skulum segja sem
svo, umræðunnar vegna, að Gorb-
atsjov forseti skipaði hernum að
halda inn í Moskvu, eins og
harðlínumennirnir gerðu. Ég tel að
herinn myndi ekki hlýða honum. í
þessum skilningi hefur Gorbatsjov
ekki stjórn á hernum. En verði ráð-
izt á land okkar, og Gorbatsjov skip-
ar fyrir um að árásinni verði hrund-
ið, mun herinn hlýða þeirri skipun.
Það skiptir þess vegna máli hvers
konar skipanir herinn fær. Heraflinn
er þar að aukí klofinn. Sumir hlutar
hans myndu gera'hvað sem er, en
aðrir munu hugsa sig tvisvar um
áður en þeir hlýddu hvaða skipun
sem væri. Staða hersins er því breytt
í sálfræðilegum skilningi. Lagaleg
vitund hermanna, rétt eins og ann-
arra þjóðfélagsþegna, hefur aukizt.
Það skiptir hermenn meira máli en
áður hvað er löglegt og hvað glæp-
samlegt.“
Ný pólitísk siðmenning
— Hvernig metið þér áhrif per-
estrojku og glasnosts á þá and-
spymu, sem valdaræningjunum var
veitt?
„Viðbrögð fóiksins voru merki um
að Rússar hafa öðlazt nýja pólitíska
siðmenningu. Við bjuggum við ein-
ræðisstjórn, og án þess, sem hefur
gerzt á undanförnum fimm árum,
hefði harðstjórnin orðið enn grimmi-
legri með valdaráninu. Með lýðræð-
isþróuninni komu nýjar stofnanir,
til dæmis þingið, og nú eru haldnar
beinar, lýðræðislegar kosningar í
Rússlandi. Úrslitaatriðið í þessu
samhengi er lýðkjör Borísar Jeltsíns
í embætti forseta Rússlands. Hann
hefur óumdeilanlegt umboð til að
grípa til aðgerða í nafni fólksins.
Þetta réði úrslitum. Popov, borgar-
stjóri í Moskvu, og Sobtsjak, borgar-
stjóri Leníngrad, hafa einnig þetta
umboð og þeir stóðust áhlaupið.
Þrátt fyrir árásir, gífurlegan þiýst-
ing og hótanir um valdbeitingu,
stóðu þessir leiðtogar fast á bjargi
laganna og þeir höfðu sigur.
Þetta er hið nýja Rússland, sem
ég talaði um. Við erum breytt þjóð
í nýju landi, með nýja pólitíska
menningu. Borís Jeltsín er nú þjóð-
hetja í Rússlandi og hann á það
skilið. Hann bjargaði okkur frá
óheiðarlegu, fávísu og heimsku
glæpahyski."
Óljóst hvaða mynd Sovétríkin
taká á sig
— Teljið þér líkur á að Jeltsín
sækist jafnvel eftir því að verða leið-
togi Sovétríkjanna?
„Það er allsendis óljóst hvers kon-
ar Sovétríki er hægt að tala um
núna, hvaða mynd þau munu taka
á sig, hvernig miðstjórnin verður
tengd lýðveldunum. Ef til vill verður
miðstjórnin aðeins táknræn, og þá
verður Jeltsín varla mjög áhuga-
samur um að skipta á þeirri fast-
eign, sem hann hefur nú í höndun-
um, og einhveiju táknrænu pijáli.
Hitt er svo annað mál að ef hann
byði sig fram í forsetakosningum
tel ég að hann yrði kosinn eins og
viðhorfið er núna. Hann er sterk-
asti frambjóðandinn, sem kemur til
greina í embættið. En hvort hann
vill bjóða sig fram er önnur saga.“
— Hvað um framtíð nýja sam-
bandssáttmálans? Er líklegt að hann
verði undirritaður óbreyttur?
— í dag lýstu Jeltsín og fleiri
þingmenn á rússneska þinginu því
yfir að sáttmálinn þyrfti endurskoð-
unar við. Undirritun verður áreiðan-
lega frestað. Einn þingmaðurinn
spurði: Getum við verið bandamenn
lýðveida, þar sem leiðtogarnir
studdu valdaránið? [Ráðamenn
nokkurra sovéskra Asíulýðvelda
studdu valdaránið] Atburðir síðustu
daga hafa mikil áhrif á pólitíska
landslagið innan Sovétríkjanna.“
Lýðræðishreyfingin hefur
styrkzt
— Þegar Morgunblaðið ræddi við
Edúard Shevardnadze fyrir skömmu
sagði hann að eining lýðræðisaf-
lanna í einum flokki skipti sköpum
fyrir framtíð Sovétríkjanna. Hvern-
ig metið þér nú horfurnar á samein-
ingu lýðræðisafla í eina hreyfingu?
„Meðan á valdaránstilrauninni
stóð var haldinn stofnfundur Lýð-
ræðislegu umbótahreyfingarinnar
og hún greip til ýmissa aðgerða.
Þessi hreyfing naut stuðnings og
átti stóran þátt í að orrustan vannst.
Við erum heppnir að slík stofnun
skyldi hafa verið komin á legg í
Sovétríkjunum. Ella hefði verið erf-
iðara fyrir lýðræðisöflin að hrinda
árásinni af höndum sér. Nú verður
á lýðræðislegan hátt ákveðið hver
framtíðin á að verða, hvort hreyfíng-
in breytir sér í stjórnmálaflokk eins
og um hefur verið rætt. En ég held
að eftir þessa atburði muni fylgið
sópast að hreyfingu okkar. Hún
ætlar sér að verða miðjuafl, samein-
ingarvettvangur lýðræðisaflanna."
— Hvert verður hlutverk She-
vardnadzes sjálfs? Mun hann hugs-
anlega ganga aftur inn í ríkisstjórn?
„Hann hefur mikið verið spurður
að þessu í dag. Hann svarar því til
að hann hafi engan metnað til þess.
Hann láti sér nægja að vera í for-
ystu Lýðræðislegu umbótahreyfing-
arinnar og sinna Samtökum um
utanríkisstefnu, sem hann hefur
sett á fót. Það nægir honum.
Shevardnadze hafði rétt fyrir sér
þegar hann spáði valdaráni
harðlínumanna. En hann hrósar sér
ekkert af því að hafa reynzt sann-
spár. Gæfan var okkar megin, en
þetta hefði getað farið verr. Hefðu
vaidaræningjarnir staðið fagmann-
legar að málum, hefðu þeir ef til
vill haft heppnina með sér. Þetta
er *ekki spámennska, sem neinn
hrósar sér af.“
Anatolij
SOBTSJAK
Borgarstjóri Leníngrads.
Kjörinn til embættisíns lýöræðislegri
kosningu hinn 12. Júní síðastliðinn
með 65% tylgi, en Júrij Sevenard,
frambjóðandi kommúnista,
gait afhroð.
Hefur setið á þingi
og í Æðsta ráðinu. Sobtsjak er rót-
tækur umbótasinni sem hefur stutt
Borís Jeltsín að málum.
Stóð ásamt Gavril Popov,
borgarstóra Moskvu , Edúard She-
vardnadze, fyrrverandi utanrikisráö-
herra Sovétrikjanna, Alexander
Jakovlev, eitt sinn helsta ráðgjafa
Míkhaíls Gorbatsjovs, og hagfræð-
ingnum Stanislav Shatalfn að stofnun
stjórnmálasamtakanna „Lýðræðislegu
umbótahreyfmgarinnar" í júlí 1991.
Sagði skilið við
kommúnistaflokkinn ásamt fleirum
hinn 13. júlí í fyrra og skrifaði í því
sambandi undir harðorða yfirlýsingu
um að kommúnistaflokkurinn væri
óhæfur til að stjórna landinu sem
skyidi.
Gavríl POPOV
Borgarstjóri Moskvu
og róttækur umbótasinni. Sagði sig úr
kommúnistaflokknum13. júli 1990
ásamt Anatólij Sobtsjak, borgarstjóra
Leningrad, með sameiginlegri yfir-
lýsingu um að flokkurinn væri óhæfur
til að standa að nýrri
Kjörinn lýðræðislegri kosningu
til embættis borgarstjóra 12. júní
1991 með 65% atkvæða á móti 16%
Valeríjs Sajkíns, fyrrverandi borgar-
stjóra og frambjóðanda kommúnista.
í april árið áður hafði hann verið
kjörinn forseti borgarráðs Moskvu.
Pravda tilkynnti að þá þegár
væri hafið starf meóal harðlínumanna
til að vinna á móti fyrirætlunum
Popovs í umbótaátt.
Hann var dyggur stuðningsmaður
Jeltsíns, og hvatti til þess í júníjfyrra
að stofnaður yrði nýr stjórnmála-
flokkur er standa skyldi að umbótum.
í september sagði hann: „Ríkisstjórnin
hefur fengið mörg tækifæri til að bæta'
ráð sitt, en hefur ekki gefið okkur neitt
annað en tómar búðarhillur."
Popov var einn af níu stofnendum
Lýðræðislegu umbótahreyfingarinnar í
júlí síðastliðnum ásamt Sobtsjak,
Edúard Shevardnadze, fyrrverandi
utanríkisráðherra Sovétrikjanna,
Alexander Jakovlev, eitt sinn helsta
ráðgjafa Míkhaíis Gorbatsjovs, og
hagfræðingnum Staníslav Shatalín.
Hann vildi gefa fátæklingum
brauð og standa fyrir dreifingu á
fatnaði til að vinna á móti tíma-
bundnum afleiðingum umbótastefn-
unnar auk þess sem hann hafði á
stefnuskrá sinni úrbætur í umhverfis-
málum og lausn á húsnæðisvanda
þar í borg.
Kristilegir demókratar í Rússlandi:
Endalok kommúnisma
en upphaf sósíalisma
„VIÐ erum ennþá uggandi. Þetta eru kannski endalok kommúnism-
ans, en um leið aðeins upphaf sósíalisma, sósíalisma með niannlegt
andlit, eins og það hefur verið kallað. En sósíalisminn mun aldrei
hafa mannlegi. andlit," sagði Artjom Artjamov, starfsmaður þing-
flokks Kristilegra demókrata á rússneska þinginu, í samtali við Morg-
unblaðið í gær. Artjamov sagði að flokkur sinn væri ekki ánægður
með ástandið, en Kristilegir demókratar eru hægriflokkur í vestræn-
um skilningi.
' „Komniúnistar stóðu á bak við
valdaránið, en baráttan gegn þeim
gerði sósíalistana aðeins vinsælli.
Það er nýja hættan, sem við þurfum
að beijast gegn,“ sagði Artjamov.
„I rauninni er kannski ekki alveg
sanngjarnt að kalla<Jeltsín og fylg-
ismenn hans sósíalista af hefð-
bundnum skóla. Við höfum búið til
nýtt hugtaK yfir þessa menn; frjáls-
lyndir kommúnistar. Þetta er auð-
vitað skrýtin blanda, en við köllum
þá þetta af því að þeir tala eins og
frjálslyndismenn en hugsa eins og
kommúnistar og beita aðferðum
kommúnista til að leysa vandamál."
Artjamov sagðist telja að vin-
sældir Gorbatsjovs forseta hefðu
aukizt eftir að hann sneri aftur tit
Moskvu eftir valdaránið, en hann
félli þó algerlega í skuggann af
Jeltsín. „Jeltsín hefur nú gífurleg
völd. Við óttumst að völd hans geti
leitt til nýrrar harðstjórnar — harð-
stjórnar fjöldans, ef svo má segja,
af því að Jeltsín er maður alþýðunn-
ar. Við erum hræddir um að litlir
flokkar eins og flokkurinn okkar
verði útilokaðir frá fjölmiðium og
upplýsingum, þótt þeir verði ekki
beinlínis kúgaðir. Það er ekki vin-
sælt hér að vera í stjórnarand-
stöðu.“
Artjamov sagði að mikil gleði
hefði gripið um sig í Moskvu er ljóst
var að valdaránið var farið út um
þúfur og Gorbatsjov kominn aftur
til valda. „En við erum uggandi
yfir þessari ofsagleði fólksins. Á
fjöldafundinum í morgun voru
margir drukknir, og það er líklegt
að margir drekki yfir sig. Þetta
gæti endað með óeirðum, þótt við
vonum að svo fari ekki.“
Þýzkir sovétfræðingar:
Gorbatsjov fallinn í
skuggann af Jeltsín
Bonu, Reuter.
ÞÝZKIR sovétfræðingar og
fréttaskýrendur segja að eftir-
leikur valdaránsins í Sovétríkj-
unum kunni að verða sá að Borís
Jeltsín, forseti Rússlands, verði
valdamesti maðurinn í Moskvu,
jafnvel þótt Míkhaíl Gorbatsjov
setjist aftur á valdastól sem for-
seti Sovétríkjanna. Því er spáð
að Gorbatsjov muni mynda ein-
hvers konar bandalag með
Jeltsín, þar sem sá síðarnefndi
verður sterkari aðilinn.
„Það undraverða í þessu valda-
ráni er að forsprakkarnir skildu
ekki að óvinur þeirra var Jeltsín,
en ekki Gorbatsjov,“ sagði sovét-
fræðingurinn Helmut Hubel.
„Átökin, sem mestu máli skiptu,
voru alltaf á milli lýðræðissinna
eins og Jeltsíns og afturhalds-
mannanna. Gorbatsjov reyndi að
miðla málum en staða hans veikt-
ist stöðugt.“
Þýzkir stjórnmálamenn gáfu
einnig í skyn í gær að um ein-
hvers konar tvímenningastjóm yrði
að ræða í Moskvu. „Þessir tveir
leiðtogar geta aðeins fetað braut-
ina til umbóta saman,“ sagði Vol-
ker Rúhe, framkvæmdastjóri
Kristilega demókrataflokksins.
Formaður Frjálsra demókrata,
Otto Lambsdorff, sagði að Jeltsín
hefði „gefið þjóðinni nýja von með
hugrekki sínu og óhagganlegri
andstöðu við forsprakka valda-
ránsins."
Fréttaskýrendur búast við að
bæði Gorbatsjov og Jeltsín verði
áfram í embættum sínum. Jeltsín
verði hins vegar öruggari í sessi
sem forseti rússneska lýðveldisins
en Gorbatsjov, sem ráði miðstjórn-
aivaldi er sífellt verðúr veikará.
Á þessu eru þó hafðir þeir fyrir-
varar að það geti háð Jeltsín iið
hann vantar tengsl við kommún-
istafiokkinn og gamla valdakerfið.
„Vandamálin varðandi herinn og
KGB hafa ekki verið leyst ennþá,“
sagði Helmut Hubel. „Jeltsín þarf
sennilega mann eins og Gorbatsjov
til að hafa tengsl við mennina, sem
vantreysta honum.“
Enders Wimbush, útvarpsstjóri
Frelsisútvarpsins í Múnchen, seni
útvarpar fréttum til Sovétríkjannaf •
sagði að valdaræningjarnir hefðu
gert ótrúleg mistök með því að
láta Jeltsín ganga lausan. „Hvern-
ig gátu þeir verið svo vitlausir að
loka dagblöðunum en leyfa Jeltsín
að halda allar þessar ögrandi ræð-
ur?“ sagði hann.
Hveijir studdu Jeltsín?
Moskvu. The Daily Telegraph.
ARIÐ 1917 sýndi Lenín að lítill hópur vægðarlausra nianna gæti
hæglega náð völdum í landinu með því einfaldlega að gera valdarán
í höfuðborginni. Þetla hafa þeir án efa haft í huga áttmenningarnir
sem tilkynntu á mánudag að neyðarnefnd ríkisins hefði tekið við
völdum af Gorbatsjov.
Áttmenningarnir gleymdu, hins
vegar, að taka með í reikninginn
breytingarnar sem hafa átt sér stað
í Sovétríkjunum undanfarin ár per-
estrojku. Þær hafa gerí það að verk-
um að nýjar valdamiðstöðvar hafa
myndast í kringum Borís Jeltsín,
forseta Rússlands, og fleiri leiðtoga
lýðveldanna. Furðulegt glappaskot
af hálfu valdaránsmanna leyfði það
að Jeltsín gat haft höfuðstöðvar
sínar í rússneska þinginu þar sem
hann notaði öll vopn til þess að
standa í vegi fyrir neyðarnefndinni.
I upphafi vaidaránsins var búist
við að öryggissveitirnai' myndu
sýna fulla hollustu og skeyti voru
send til yfirmanna herdeilda sovét-
hersins og þeir varaðir við yfirvof-
andi neyðarástandi. KGB og lög-
reglan voru talin standa á bak við
valdaránið-og í Moskvu sagðist lög-
reglan taka við skipunum frá her-
foringjunum. Litlir hópar svo sem
verðir í rússneska þinginu studdu
Jeltsín.
Reuter
Fagnaðarlæti íMoskvu
Tugir þúsunda Moskvubúa söfnuðust saman á Maniestorgi í gær til
þess að fagna falli valdaklíkunnar, sem hugðist bylta Míkhaíl Gorb-
atsjov, forseta Sovétríkjanna.
Iðnaðarhéraðið í Tatarstan,
múslímski hluti Azerbajdzhan og
afturhaldssöm héruð innan Rúss-
lands skýrðu strax frá valdaráninu
og sum héruðin skipuðu þegar
nefndir til þess að hrinda í fram-
kvæmd skipunum frá valdaráns-
mönnum. Þaggað var strax niður í
útvarps- og sjónvarpsstöðum og
dagblöðum nema þeim níu er voru
hliðholl valdhöfunum nýju.
Þessat' aðgerðir dugðu þó engan
veginn til þess að dylja þá stað-<“
reynd að valdaránsmönnum mi-
stókst að stjórna höfuðborginni.
Ekki var það síður mikilvægt að
næstastærsta borg Rússlands var
staðföst í andstöðu sinni gegn
valdaráninu. Lögreglan í borginni
tilkynnti jafnvel að hún myndi frek-
ar hlýða hinum umbótasinnaða
borgarstjóra Anatólíj Sobtsjak held-
ur en samsærismönnum. Hersveit-
utn var ekki hleypt inn í borgina.
Fjöimiðlar vissu meira um veik-
ieika valdaránsmanna en þeim var
fært að skýra frá. Þrátt fyrir vopn-
aða verði fyrir utan ritstjórnarskrif-
stofur Izvestíu sýndi ritstjórnin and-
spyrnu og skýrði blaðið á þriðjudag-
inn frá fleiru en opinberar tilkynn-”
ingar sögðu frá. Kvöldútgáfan lét
allar aðvaranir sem vind um eyru
þjóta og birti mynd af stuðnings-
mönnum Jeltsíns á forsíðu.
Svalit' rússneska þingsins, Hvíta
hússins eins og það er kallað, urðu
fljótt vettvangur fyrir hollustuóð til
leiðtoga Rússlands. Skáldið Jevg-
eníj Jevtusjenkó flutti ljóð þar sem
hann sagði valdaránsdaginn það
sársaukafyllsta sem fyrir hann
hefði komið síðan innrásin í Tékkó-
slóvakíu átti sér stað. Fleira þekkt
fólk mætti á svalir þinghússins og
má þar nefna Jelenu Bonner, ekkju
•Andrejs Sakharovs, og Stanislav
Sjatalín þann er samdi 500 daga '
áætlunina á sínum tíma. Aleksej II
patríarki rússnesku rétttrúnaðar-
kirkjunnar var einnig á svölunum
en hann sagði að Gorbatsjov ætti
að fá að ávarpa þjóðina.
Leiðtogar þeirra ríkja er koma
næst Rússlandi að völdum, Úkraína
og Kazakhstan sögðu að fyrirmæli
valdaránsmanna yrðu að engu höfð
í lýðveldunum. Stuðningsmenn
Jeltsíns þökkuðu leiðtogunum
stuðninginn á miðvikudaginn um
leið og þeir bentu á að þeir hefðu
þó verið seinir til. r >
Mikilvægasti stuðningsmaður
Jeltsíns gegn hernum var varafor-
seti hans, Alexander Rutskoj, en
Jeltsín gat einnig treyst á stuðning
rússnesku ungliðahreyfingarinnar
sem talin er hafa fylgt honum
dyggilega að málum í forsetakosn-
ingunum. Sá stuðningur hefur jafn:,
vel ráðið úrslitum í baráttunni
síðustu daga.