Morgunblaðið - 06.09.1997, Síða 26

26 LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Sorptunnur í Kópavogi
UM ÞESSAR
mundir er verið að
dreifa sorptunnum í
hvert hús í Kópavogi.
Bæjaryfirvöld tóku
nýlega þá ákvörðun
að plasttunnur á hjól-
um verði framvegis
notaðar í stað sorp-
pokanna sem notaðir
hafa verið um árabil.
Flestir Kópavogsbúar
eru ánægðir með
breytinguna, en ekki
var unnt að gera öllum
til hæfis, sbr. opið bréf
Ara Skúlasonar í
Morgunblaðinu sl.
miðvikudag. Með þessari grein er
ætlunin að upplýsa Kópavogsbúa
um ástæður þess, að ráðist var í
að tunnuvæða bæinn. Jafnframt
verður spurningum Ara svarað.
Þá er ástæða til að gera athuga-
semdir við leiðara Morgunblaðsins
sl. fimmtudag.
Tunnur eru betri kostur
en pokar
Eins og kom fram í dreifibréfi
sem sent var til allra Kópavogsbúa
þá var ákvörðun um tunnuvæð-
ingu tekin til að minnka slysa-
hættu og auka þrifnað. Bæjaryfir-
völdum hafa borist ítrekuð erindi
á undanförnum misserum frá
Vinnueftirliti ríkisins þar sem ein-
dregið er mælst til þess að alfarið
verði hætt notkun plastpoka við
sorphirðu eða gerðar aðrar full-
nægjandi ráðstafanir til að tryggja
öryggi og heilbrigði starfsmanna
við sorplosun. Áhættuþættir við
sorphirðu lúta að líkamsbeitingu
og meðhöndlun skaðlegra efna.
Vinnan við sorppoka felur í sér
burð og lyftingar á þungum og
oft misþungum pokum. í pokunum
eru stundum oddhvassir hlutir sem
geta stungist í starfsmenn við
sorphirðu. Á 17 mánaða tímabili
var Vinnueftirliti ríkisins kunnugt
um 7 slys sem urðu með þeim
hætti að oddhvass hlutur stakkst
út í gegnum plastpoka og í starfs-
mann. Vitað er að
ekki er tilkynnt um
öll slys af þessu tagi.
Þá er kunnugt um til-
felli þar sem varanleg
bakmeiðsl hafa verið
rakin til álags við
meðhöndlun á pokas-
orpi. Varðandi þrifnað
við sorphirðu þá er
ljóst að sorptunnur
eru þrifalegri valkost-
ur en sorppokar, enda
hvatti heilbrigð-
isnefnd Kópavogs til
þess að skipt yrði yfir
í plasttunnur. Þar sem
ekki eru lokaðar sorp-
geymslur þá voru dæmi um að
kettir í fæðuleit gerðu gat á sorp-
poka. Þetta gerðist einnig við
sjálfa sorphirðuna þegar sorppok-
unum var safnað saman í stafla
áður en þeim var raðað á sorp-
hirðubíl. Þá voru líka dæmi um
að vargfugl kæmist í pokana. Þessi
uppstöflun á sorppokum var nauð-
synleg til að gæta hagkvæmni við
sorphirðuna. Að öllu samanlögðu
þá var það mat bæjaryfírvalda að
af ofangreindum ástæðum yrði
ekki hjá því komist að hætta notk-
un plastpoka, enda hefur þróunin
erlendis verið í þá áttina. Evrópu-
sambandið hefur gefið út tilskipun
þess efnis að hætta skuli notkun
sorppoka við sorphirðu en taka
upp sorptunnur. Allt bendir til
þess að þróunin hérlendis verði sú
sama. Bessastaðahreppur hefur
nýlega farið út í plasttunnur. Mér
er kunnugt um að í Garðabæ,
Mosfellsbæ og á Seltjarnarnesi er
stefnt að því að taka upp plastt-
unnur í stað plastpoka. í Reykja-
vík hafa verið notaðar plasttunnur
á hjólum um árabil.
Hæð á sorptunnum
Nokkuð er um að kvartað hafi
verið yfir því að sorptunnur séu
það háar að þær komist ekki íþær
sorpgeymslur sem fyrir eru. Áður
en farið var í útboð á sorphirðunni
var þessi þáttur kannaður vand-
Bæjaryfirvöld í Kópa-
vogi skiptu nýlega sorp-
pokum út fyrir plast-
tunnur. Þórarinn
Hjaltason útskýrir hér
hvers vegna ráðist var
í að tunnuvæða bæinn.
lega, því að vitað var að hæð á
sorpgeymslum í Hrauntungu (Sig-
valdahúsin) og víðar er í lægri
kantinum. Komist var að þeirri
niðurstöðu að miða yrði við 108
cm hæð á tunnum. Þessi hæð er
stöðluð og raunhæfir valkostir ein-
faldlega ekki fyrir hendi á mörkuð-
um í nágrannalöndunum. Reyndar
eru til lægri tunnur en þær eru
þá til muna rúmmálsminni og
koma af þeim sökum ekki til
greina. Ástæðan fyrir hinni stöðl-
uðu hæð er vinnuverndarsjónarm-
ið. Nauðsynlegt er að hafa þessa
hæð (u.þ.b. 108 cm) til þess að
líkamsbeitingin verði rétt þegar
starfsmenn við sorphirðu trilla
tunnunum til og frá götu. Vegna
staðlaðs búnaðar á sorphirðubílum
kemur ekki til greina að vera með
misháar tunnur, t.d. 108 cm háar
við flest hús en 90-100 cm háar
við sum hús. í sambandi við hæð
á sorpgeymslum þá er rétt að það
komi fram, að samkvæmt bygg-
ingarsamþykkt Kópavogs sem er
frá árinu 1967 þá skal hæð á sorp-
geymslum vera minnst 110 cm. í
eldri byggingarsamþykkt voru
engin ákvæði um hæð á sorp-
geymslum.
Svör við spurningum
Ara Skúlasonar
1. Spurt er hvort gengið verði
hart eftir því að tunnumar verði
notaðar. Tæknilega er illmögulegt
að nota hvort tveggja, tunnur og
plastpoka. Búnaður á sorphirðubíl-
um gerir ekki ráð fyrir slíku. Til
að leysa þetta þyrfti sérstakan
aukabíl til að hirða sorppoka.
Kostnaðarauki yrði verulegur, auk
þess sem notkun sorppoka stríðir
gegn vinnuverndar- og þrifnaðar-
sjónarmiðum, sbr. ofangreint. Því
verður einungis tekið við sorpi sem
sett er í sorptunnur.
2. Spurt er hvenær komi að þvi
að eingöngu verði tæmdar sorp-
tunnur og pokar ekki teknir. Mið-
að er við að eingöngu verði tæmd-
ar sorptunnur frá og með næstu
viku eftir að tunnum er dreift í
viðkomandi hverfi.
3. Spurt er hvort íbúar breyti
sorpgeymslum sínum (í þeim til-
vikum þar sem þær eru of litlar)
sjálfir til þess að koma tunnunum
fyrir eða er gert ráð fyrir að tunn-
urnar standi út við lóðamörk eða
úti á götu. í fyrrgreindu dreifi-
bréfi sem sent var öllum Kópa-
vogsbúum eru leiðbeiningar um
staðsetningu sorptunnanna. Það
er að mestu einkamál húseigenda
hvernig aðstöðu þeir útbúa fyrir
sorpílát, að því tilskyldu að aðstað-
an samræmist reglugerðum og
byggingarsamþykkt Kópavogs.
Húseigendum er það í sjálfsvald
sett, hvort þeir stækka sorp-
geymslur eða láta tunnuna standa
úti á lóð. Ekki er leyfilegt að hafa
tunnuna úti á götu. Eins og kom
fram í áðurnefndu dreifibréfi þá
tekur bæjarsjóður ekki þátt í
kostnaði við breytingar á sorp-
geymslum eða lóð, kjósi húseig-
endur að fara út í slíkar breyting-
ar.
4. Spurt er hvort ekki verði
hætt að leggja sorphirðugjald á
þær íbúðir sem halda áfram með
poka. Framvegis verður ekki heim-
ilt að nota sorppoka. Þar af leiðir
að ekki kemur til álita að veita
undanþágu frá sorphirðugjaldi,
enda er bæjaryfirvöldum skylt
skv. heilbrigðisreglugerð og heil-
brigðissamþykkt fyrir Kópa-
vogsbæ að hirða sorp frá íbúðar-
húsum.
5. Spurt er hvort mögulegt sé
að bæjaryfirvöld útvegi mismun-
Þórarinn Hjaltason
andi stærð og lögun af tunnum.
Svarið er nei, sbr. áðurgreint.
6. Spurt er hvaða athuganir
voru gerðar áður en farið var út
í tunnuvæðingu. Eins og áður er
getið þá voru það einkum Vinnu-
eftirlit ríkisins og heilbrigðisnefnd
Kópavogs sem hvöttu til breytinga
á sorphirðu. Áður en endanleg
ákvörðun var tekin þá var gerð
ítarleg úttekt á þeim valkostum
sem voru í stöðunni og var verk-
fræðistofan VSÓ ráðgjafí í þeim
efnum. Þróunin erlendis var skoð-
uð. Einnig var rætt við embættis-
menn hjá nágrannasveitarfélögum
og Sorpu.
Athugasemdir við leiðara
Morgunblaðsins
í leiðara Morgunblaðsins sl.
fimmtudag kemur það álit fram
að innleiðing sorptunna virðist
vera hið versta klúður og að bæjar-
yfirvöld virðist hafa sýnt fyrir-
hyggjuleysi í þessum efnum. Það
er von mín að ritstjórar Morgun-
blaðsins skipti um skoðun þegar
þeir hafa lesið þessa grein. í sama
íeiðara er einnig rætt um að Ari
Skúlason hafi ekki fengið nein
svör hjá tæknideild Kópavogs um
það hvað eigi að gera við sorptunn-
urnar sem standi nú á lóðinni hjá
honum og nágrönnum hans. Gefið
er í skyn að svör hafi ekki fengist
vegna skorts á þjónustulund. Þetta
getur ekki verið rétt. Það eru skýr
fyrirmæli til allra embættismanna
hjá Kópavogsbæ að neita ekki íbú-
um bæjarins um viðtal, enda sjálf-
sagður hlutur fyrir opinbert fyrir-
tæki að veita slíka þjónustu. í fyrr-
greindu dreifibréfí sem sent var
öllum Kópavogsbúum, þá er gefið
upp símanúmer bæjarskrifstof-
anna (s. 554 1570) fyrir þá sem
vilja fá nánari upplýsingar varð-
andi hinar nýju sorptunnur.
Lokaorð
Það er von mín að þessi grein
svari flestum af þeim spurningum
sem fram hafa komið bæði hjá
Ara Skúlasyni og öðrum Kópa-
vogsbúum. Hér er um mikið fram-
faramál að ræða og mikilvægt að
gætt sé sanngirni í allri umræðu.
Höfundur er bæjarverkfræðingur
í Kópavogi.
Að leysa vanda fárra út-
valinna á kostnað fjöldans
TILGANGUR
þeirra er aðhyllast
kaup á biðlistapláss-
um og há þjónustu-
gjöld er að ná fram
hagkvæmni og spam-
aði í kerfinu í anda
markaðshyggju. Þrátt
fyrir spár hagfræð-
inga hafa tilraunir í
þessum anda ekki
gengið eftir. Þessum
kerfisbreytingum
fylgir að fleiri óska
eftir „sérmeðferð"
með aðstoð einka-
trygginga. Innkoma
einkatrygginga á heil-
brigðismarkaðinn hef-
ur yfirleitt aukinn kostnað í för
með sér. Einkastofur og einka-
sjúkrahús byggð á verktakarekstri
verða stofnuð. Reksturinn verður
dýr vegna þess að eigendur einka-
stofnana leggja höfuðáherslu á að
treysta sem best samkeppnisað-
stöðuna. Samkeppnin kallar á dýra
tækjavæðingu til þess að unnt sé
að bjóða upp á mestu og bestu
þjónustuna. Læknum eru yfirleitt
greidd laun eftir afköstum svo að
hætta á oflækningum og „kaup-
mennsku“ er veruleg. Þetta við-
gengst aðallega vegna þess að
almenning skortir nægilega þekk-
ingu á gæðum og ár-
angri læknismeðferð-
ar. Almenningur
þekkir minna til gæða
læknisverka en gæða
matvara, klæða og bif-
reiða! í ofanálag
leggja einkatrygg-
ingafélögin ekki sömu
áherslu og fjárlaga-
nefnd þinga á að halda
kostnaði í skeíjum.
Iðgjöldin sjá _ um
kostnaðinn! Áhrifa
lýðræðislegra kosinna
fulltrúa gætir ekki
eins í einkatrygginga-
rekstri og í samfélags-
legum rekstri.
Þessar staðreyndir eru e.t.v.
ekki vel ljósar við skrifborðið en
verða skýrar ef menn kynna sér
vel gerðar skýrslur OECD um
rekstur heilbrigðisþjónustunnar.
Staðreynd er að í þeim OECD-
löndum þar sem einkatryggingar
eru verulegar (Mið- og Suður-Evr-
ópa) eða allsráðandi (Bandaríkin
og Sviss) og þar af leiðandi fleiri
sjúkrastofnanir í einkaeign eru
heilbrigðisútgjöld sem hlutfall af
vergri þjóðarframleiðslu eða verg-
um þjóðartekjum hærri, þjónustu-
gjöld hærri og hlutfallslega fleiri
læknum greitt eftir afköstum en
Vænlegra er til árang-
urs, segir Ólafur
Olafsson, í seinni grein
sinni, að leita samráðs
við heilbrigðisstéttir um
athuganir á árangri
læknismeðferðar, betri
skráningu, staðla-
gerð o.fl.
t.d. á Norðurlöndum, sem búa við
heilbrigðisþjónustu sem greidd er
af sköttum og opinberum gjöldum
og fast launakerfi að mestu
(OECD Health Data 1993, 1995,
Paris). Svíar, Bretar og Ný-Sjá-
lendingar sem gert hafa tilraunir
með einkarekstur við hliðina á
samfélagslega rekinn rekstur, þ.e.
kaup og sölukerfí, verktaka- og
samkeppnisrekstur hafa að öllu
leyti eða að mestu horfið frá slíku
kerfí, aðallega vegna mikillar
kostnaðaraukningar, lengingar á
biðlistum og misræmi í þjón-
ustunni. Til þess að ná fram góð-
um árangri og hagræðingu er tal-
Ólafur
Ólafsson
Tafla 1.
Útgjöld til heilbrigöismála í vestrænum 0ECD löndum
ásamt vægi einkarekstrar og upphæð þjónustugjalda
Heiibrigðis- útgjöld sem hlutfall af vergri þjóöar- framleiðslu Hlutfall einka- trygginga af heildar- útgjöldum',; Hlutfall sjúkrahús- rýma í einkaeign Greiðslur sjúklinga til lækna af heildar- kostnaði Greiðslur til lækna „eftir af- kösturn"
Heilbrigðisþjónustan fjármögnuð að nokkru eða að verulegu leyti með einkatryggingum, 12 Iðnd í Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku 9,2% (7,5-14,5) 29,0% (21,6-51,6) 37,8 % 17,1 % 67,0 %
Heilbrigðisþjónustan fjármögnuð með sköttum og opinberum greiðslum, 6 lönd í Norður-Evrópu 7,5% (6,9-8,1) 15,2% (5,5-20,0) 3,0 % 9,0 ® % 17,0 %
1) Clli - og hiukrunarlieimllum sleppl. Heimiló: Jonsson B, Gerdtham o.ll 1995:
21 I Danmörku og Bretlandi eru ekki greidd Hew diredion in Health Care Poiicy
þjónustuijjöld i læknamóttökum. Utgjöld Heatth Policy Studies N07 0CCD PARIS,
til heilbrigðismála eru lægst í þeim löndum. OECD Health DATA 1995
ið vænlegra til árangurs að leita
samráðs við heilbrigðisstéttir um
athuganir á árangri læknismeð-
ferðar, betri skráningu, staðlagerð
o.fl. (Equity in Health through
Public Policy. Expert meeting
Kellokoski Finland Gummerus
Printing 1997. Breska læknablað-
ið 314, 28. júní 1997 o.fl.).
Lokaorð
Rekstur heilbrigðisþjónustunnar
lýtur öðrum lögmálum en venjuleg-
ur verslunarrekstur, aðallega
vegna þess að áhrifamikið neyt-
endaaðhald sem er forsenda eðli-
legs markaðsrekstrar skortir. Því
aðeins er hægt að finna einka-
tryggingu stað við hliðina á opin-
berri heilbrigðisþjónustu er veita
skal borgurum jafnan og góðan
aðgang ef:
1. Við dreifingu heilbrigðis-
þjónustu sé tekið mið af þörfum
sjúklinga en ekki eigin fjármun-
um þeirra.
2. Allir hafi jafnan aðgang að
þjónustunni. Vandséð er að
þetta sé hægt ef einkavæðingin
tekur við með kaupum á bið-
listaplássum o.fl.
Þess vegna er hollast að ganga
hægt um dyr áður en greiðslukerfi
í heilbrigðisþjónustunni er breytt í
anda markaðskerfis og huga vel
að hvað liggur þar á fleti fyrir.
Höfundur er landlæknir.