Morgunblaðið - 28.07.1998, Síða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚLÍ 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Er gamalt nýtt
og nýtt gamalt?
KARLAKVARTETTINN tít í vorið.
Söngtónleikar í
E gilsstaðakirkju
KARL AK V ARTETTINN tít í
vorið heldur söngtónleika í Egils-
staðakirkju miðvikudaginn 29.
júlí kl. 20.30. Fimmtudaginn 30.
júlí syngur kvartettinn á sagna-
kvöldi í Vopnafírði.
Efnisskráin mótast mjög af
þeirri hefð sem ríkti meðal ís-
lenskra karlakvartetta fyrr á
öldinni og hefur einkum verið
sótt í sjóði Leikbræðra og MA-
kvartettsins. Má því á efnis-
skránni finna jög eins og Haf,
blikandi haf, Óli lokbrá, Kveld-
ljóð og Ó Pepíta.
TÓNLIST
Skállioitskirkja
FIÐLUTÓNLEIKAR
Andrew Manze flutti einleiksverk
fyrir fiðlu eftir Westhoff, Biber og
J.S. Bach. Laugardaginn 25. júlí.
ÞAÐ hefur nokkrum sinnum
komið fyrir að undirritaður hafí haft
undrunina heim með sér frá ein-
staka tónleikum og svo var nú, eftir
að hafa hlýtt á fíðluleik Andrews
Manzes sl. laugardag í Skálholti, en
hann lék tvær sónötur eftir Johann
Paul von Westhoff (1656-1705),
Passacaglíu eftir Heinrich Ignaz
Franz von Biber (1644-1701) og d-
íslensk framleiðsla
síðan 1972
MÚR-
VIÐGERÐAR-
EFNI
ALLAR GERDIR
ii steinprýði
STANGARHYL 7, SÍMI 567 2777
Kvartettinn var stofnaður í lok
október 1992 og hann skipa þeir
Einar Clausen, Halldór Torfason,
Þorvaldur Friðriksson og Asgeir
Böðvarsson, sem allir hafa verið
félagar í Kór Langholtskirkju.
Við hljóðfærið er Bjarni Þ.
Jónatansson, sem jafnframt er
aðalþjálfari og leiðbeinandi
kvarttettsins. Bjarni starfar sem
píanókennari og organisti í
Reykjavík og hefur starfað með
fjölda einsöngvara og kóra.
Raddþjálfari er Signý Sæmunds-
dóttir söngvari.
moll-partítuna (BWV 1004) eftir Jo-
hann Sebastian Bach (1685-1750).
Saga þýskrar fiðlutónlistar er um
margt sérkennileg og eins og Jo-
hann Quantz (1697-1773) ritar:
„Þjóðverjar fyrr á tímum höfðu
mestan á áhuga erfiðri tækni og
vildu síður semja létt tónverk. Þeir
leituðust við að vekja frekar undrun
en að gleðja.“ Kontrapunktískur
(margradda) ritháttur og flóknar
stillingar (scordatura) voru í uppá-
haldi hjá þýskum fiðluleikurum og
var Biber sérlega frægur fyrir þess-
ar brellur, en ekki siður fyrir tón-
smíðar sínar, sem enn i dag eru vin-
sælar, þótt scordaturatæknin sé
fyrir löngu aflögð og útgáfur verka
hans miðaðar við hina hefðbundnu
stillingu fiðlunnar.
Einn af þýsku fiðlusnillingunum,
sem gleymskan hafði nærri þurrkað
út, var Westhoff, sem líklega var
fyrstur fiðlusnillinga til að gerast al-
þjóðlegur hljóðfæraleikari og halda
meiriháttar tónleika, t.d. í Austur-
ríki, Frakklandi, Hollandi og
Englandi. Westhoff gaf út sónötur
fyrir einleiksfiðlu í París, fyrst árið
1682, „Suite pour le Violon sans
Basse“, og síðar 1704 er hann gaf út
sex sónötur fyrir fiðlu og continuo
(sembal og selló). Vitað er að J.S.
Bach hitti Westhoff árið 1705 í
Weimar og þykir líklegt að þá hafi
Bach látið sér detta í hug að semja
sín einleiksverk, sem hann lét svo
verða af um 1720.
Þær tvær sónötur eftir Westhoff
sem Andrew Manze lék eru eins og
sagt var um þýska fiðlutónlist að
mestu „virtúósísk tilbrigði og
hljómaleikur", þar sem oft mátti
heyra eins konar bassa samhliða
lagferlinu. Andrew Manze lék
sónöturnar eftir Westhoff mjög vel,
með miklum andstæðum í styrk, svo
nokkuð sé nefnt.
Þessar styrkleikaandstæður voru
TOrVLIXT
Skálholtskirkja
KIRKJUSÖNGVAR
Margrét Bóasdóttir, Nora Kornblueh
og Jörg Sondermann
fluttu nýja og gamla messutónlist.
Laugardaginn 25. júlí.
ÞEGAR fjallað er um nýja og
gamla kirkjutónlist er í raun verið
að fjalla um fagurfræði, því megin-
inntak kirkjusöngs er tilbeiðslan,
tignunin og fórn eigin tilfinninga
gagnvart Guði. Enn í dag finnur
fólk þá sérstæðu og innilegu tign-
un, sem býr í hinum forna kirkju-
tóni, og leitar þá gjaman frá nú-
tíma tónuninni, því nútíminn hefur
tilhneigingu til að setja sjálfan sig
og sitt mat fram fyrir trúna og ger-
ir þá kröfu, að trúin fylgi tímanum.
Það sem gerir þessa deilu nokkuð
flókna er að hin upprunalega trúar-
tónlist varð til í sínum tíma og hef-
ur í gegnum aldimar mótast af
samtíð sinni hverju sinni. Nú þegar
allt er leyft í trúariðkunum er fróð-
legt, að samtímis nærri algerri
upplausn, að mati margra, hefur
skapast sérleg þörf fyrir leitina að
hinu uppranalega. Á þennan hátt
klofnar fagurfræði trúartónlistar í
andstæðurnar nýtt og gamalt en
þversögnin er samt sem áður, að
mjög skemmtilega útfærðar í
passacaglíu úr svonefndum „Rósen-
kranz“-sónötum eftir fiðlusnilling-
inn Heinrich Ignaz Franz von Biber
(aðlaður af Leopold I. keisara árið
1690). Passacaglía er tilbrigðaform
yfir stutt bassastef og í þessu tilfelli
hjá Biber er tónferlið mí-re-do-tí,
sem sífellt má heyra gegnum allt
verkið. Tónsmíðatæknin byggist á
því að geta sífellt og endalaust
samið nýtt tónferli yfir sama tón-
stefið. Passacaglían eftir Biber er
langt verk en ótrúlega fjölbreytilegt
að efni og sýnir í hnotskurn hversu
gott tónskáld Biber var. Leikur
Andrews Manzes var sérlega glæsi-
legur en það var í hinni ótrúlega
erfiðu (samkvæmt þýskri venju)
partítu í d-moll eftir meistara J.S.
Bach sem Andrew Manze sló undir-
ritaðan út af laginu og reyndar alla
sem á hlýddu, því sá snilldarleikur
sem hér gat að heyra upphóf verkið
í æðra veldi, en slíkt er ekki á allra
færi að gera við Bach gamla.
Bæði var leikurinn allur snilldar-
lega útfærður og sérlega persónu-
legur hvað snertir túlkun og tón-
mótun, sérstaklega í hinni frægu
chaconnu. Sú hugmynd að verkið sé
eins konar sorgaróður vegna frá-
falls fyrri konu tónskáldsins og þá
sérstaklega síðasti kaflinn,
„chaconnan", mótaði túlkun Manz-
es, sem var tilkomumikil og hróp-
andi í hárisi kaflans og síðar svo
dapurleg í deyjandi niðurlaginu.
Þessi skilningur er aðeins orðinn til
sem hugmynd en gaf verkinu, í túlk-
un Manzes, eitthvað sem undirrit-
aður hefur aldrei heyrt í öll þau
skipti sem þetta meistaraverk hefur
fyrir eyru hans borið, og því verða
þessir tónleikar einhverjir þeir eft-
irminnilegustu í stóra minninga-
safni um mikla tónlistarviðburði.
Jón Ásgeirsson
hið nýja er orðið gamalt og hið
gamla nýtt fyrir fólki.
„Nýjungin" á Skálholtstónleik-
unum um síðustu helgi var tónlist
samin af konu sem var uppi á árun-
um 1098 til 1179 og gamlir trúar-
söngvar sem finnast í handritum,
en það „gamla“ var nútímaleg út-
færsla raddsetninga og framsamin
tónverk. Sú nútímatónlist, sem
flutt var á þessum tónleikum, er að
því leyti til gömul, að tónmál henn-
ar er að verða aldagamalt, á sögu
sína allt til „atónal-ismans", sem
hefur verið hafður um hönd frá því
um aldamótin 1900. Þessar sér-
kennilegu andstæður fagurfræði-
legra „átaka“ birtust með sérstök-
um hætti á fyrri tónleikunum í
Skálholti um síðustu helgi og til að
ljúka þessum hugleiðingum má
geta þess, að margir fræðimenn
telja að inntak trúarinnar sé í raun
fagurfræði, að gott sé fagurt og illt
sé ljótt og að þessi átök eigi sér
einnig stað í allri listsköpun, þótt
erfitt sé að sjá hvar miðlínan liggur
á milli þessara þátta. Fyrsta við-
fangsefni tónleikanna var Kyrie-
þáttur eftir Hildegard frá Bingen
(1098-1179), þýska nunnu er var
mikilvirkur rithöfundur og tón-
skáld. Tónsmíðar hennar era til í
safni (1150) sem ber nafnið
„Symphonia armonie celestium
revelationum“, en meðal verka
hennar er leikverkið „Ordo Virtut-
um“, sem allt eins mætti kalla
„framópera", vegna þess að það er
að mestu sungið og inniheldur um
82 laghendingar. Margrét Bóas-
dóttir söng án undirleiks þessa sér-
stæðu tónsmíð af glæsibrag. Tvö
næstu viðfangsefnin vora radd-
setningar á sálmum úr gömlum ís-
lenskum handritum, gjörðar af
Snorra Sigfúsi Birgissyni. Þessi
gömlu lög vora fallega sungin og
nútíminn birtist í orgelundirspili
eftir Snorra og fór vel á með þess-
um andstæðum í tíma, en orgelleik-
urinn var framfærður af Jörg
Sondermann.
Magnificat eftir Samuel Scheidt
(1587-1654), nemanda Sweelincks,
var næst á efnisskránni. Verk
þetta er víxlleikur orgels og söngv-
ara, sérkennilegt en fallega hljóm-
andi, sérstaklega orgelmillispilin,
sem voru vel flutt af Jörg Sonder-
STÓR hópur eldri borgara, um 90
manns, leggur í dag upp í ferð á ís-
lendingaslóðir í Kanada og munu
fara víða áður en heim verður snúið
þann 12. ágúst. í hópnum eru þrjá-
tíu manna kór og 5 félagar úr leik-
hópnum Snúði og Snældu sem koma
munu fram víða meðan á ferðinni
stendur og leika og syngja.
Fyrsta uppákoman verður föstu-
daginn 31. júlí á vegum Esjudeild-
arinnar í Árborg. Þar syngur kór-
inn undir stjórn Kristínar Péturs-
dóttur og leikhópurinn flytur atriði
úr leikritinu Ástandið eftir þær
Brynhildi Olgeirsdóttur og Sigi’únu
Valbergsdóttur. Þann 2. ágúst verð-
ur hópurinn í Gimli og þar koma
kórinn og leikhópurinn fram í end-
urbyggðri kirkju, sem nú er ein-
göngu notuð til flutnings leiksýn-
inga og tónleika. „Þar ætlum við að
leika atriði úr Gullna hliðinu eftir
Davíð Stefánsson og að sjálfsögðu
fer allur flutningurinn fram á ís-
lensku," segir Sigrún Pétursdóttir
mann. O Pastor Animaram eftir
Hildegard gæti hugsanlega verið
úr „ópera“ hennar, en það söng
Margrét sérlega fallega og án und-
irleiks. Framsamið verk um þorst-
ann, vonina og þrána eftir Jónas
Tómasson, við sársaukafullan texta
úr Davíðssálmunum, „Eins og
hindin sem þráir vatnslindir, þráir
sál mín þig, ó Guð“, var næst á efn-
isskránni. Þetta er innhverft en þó
á köflum leikrænt verk, sérstak-
lega í orgelundirleiknum, fallega
unnið í nærri aldar „gömlum" stíl,
og var auk þess vel flutt af djúpum
innileik.
Jörg Sondermann flutti næst
„Fantasíu, nærri því passacalíu og
fúgu“ fyrir orgel, eftir Johannes
H.E. Koch, og var þetta „gam-
alstílsverk" eiginlega stefnulaus
samsetningur, eins konar formlaus
tónskrefaþvælingur og fúgan ákaf-
lega lítilfjörleg í gerð og kom fyrir
ekki, þótt flutningur Sondermanns
væri ágætur. Tíma-andstæðumar
vora sérlega áberandi í næstu tón-
verkum, en þar var um að ræða út-
setningar á gömlum kirkju-
söngverkum eftir Snorra Sigfus
Birgisson og Jón Hlöðver Áskels-
son. Músiculof, Sálmur, Hvíta-
sunnukvæði og Vocalísa nefnast
lögin sem Snorri útsetti fyrir söng-
rödd og sellóundirleik, og vora þau
ágætlega leikin af Nora Komblu-
eh, í góðu samspili við Margréti, er
söng þessi fallegu lög mjög vel. Ut-
setning Jóns var úr Þorlákstíðum
og fyrst var framgerðin flutt ein-
rödduð og án undirleiks og síðan í
útfærslu Jóns með undirleik org-
els.
Það má deila um hvort tengslin á
milli stfls og tónferlis framhug-
myndarinnar og útfærslunnar nái
þeirri samvirkni í túlkun sem gera
má kröfu um i trúarlegu söngverki.
Um það má deila lengi en ekki
verður efast um fegurð hins nærri
900 ára gamla himna, Jesu, nostra
redemptio, sem tónleikamir end-
uðu á og var sérlega fallega sung-
inn af Margréti Bóasdóttur og þá
vaknar spurningin: Er þörf á að út-
setja þessa gömlu tónlist? Er hún
ekki fullgerð í einfaldleika sínum
og sönnust, eins og hún var upp-
runalega hugsuð?
Jón Ásgeirsson
talsmaður leikhópsins. „Á íslend-
ingadaginn 3. ágúst, verða kórinn
og leikhópurinn með sérstakan
vagn við hátíðahöldin í Gimli og við
höfum einnig undirbúið okkur fyrir
skemmtanir af ýmsu tagi með
kvæðalestri og gamanvísnasöng,“
segir Sigrún. Þann 4. ágúst fer hóp-
urinn alla leið til Calgary og dvelur í
Klettafjöllunum næstu 5 daga. „Þar
hefur verið skipulögð heilmikil úti-
skemmtun í garði í borginni og leik-
hópurinn og kórinn munu leggja
eitthvað til málanna þar. Svo fljúg-
um við aftur til Winnipeg þann 9.
ágúst og komum heim þann 12.
Þetta er mikil ferð með stóran hóp
svo mikið mun mæða á fararstjór-
anum okkar Oddnýju Sv. Björgvins.
Umstangið og skipulagið í kringum
þetta allt saman er óskaplega mikið.
Þar hefur reynst ómetanlegur Da-
víð Gíslason í Calgary, en hann hef-
ur skipulagt þetta allt saman fyrir
okkur af stakri prýði,“ sagði Sigrún
Pétursdóttir.
Eftirminnilegur
tónlistarviðburður
Eldri borgarar
Leika og syngja á
Islendingaslóðum