Morgunblaðið - 28.07.1998, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚLÍ 1998
MORGUNB LAÐIÐ
LISTIR
Septembermálarar
MYMDLIST
Listaskálinn
Hveragerði
MYNDVERK
Þrír septembermálarar/ ásamt
einkasafni Gísla Skúla Jakobssonar.
Opið alla daga frá 14-18. Til 9. ágúst.
Aðgangseyrir 300 krúnur.
ÞAÐ væri að bera í bakkafullan
lækinn að tíunda enn einu sinni þá
hörðu og óvægu orðræðu sem fylgdi
í kjölfar Septembersýningarinnar í
Listamannaskálanum gamla við
Kirkjustræti 1947, er öllu frekar efni
í sérstaka grein eða fleiri greinar.
Tvær slíkar skrifaði ég fyrir 26 árum
og nú hefur annar aldarfjórðungur
runnið sitt skeið. I stuttu máli eu 51
ár liðið frá fyrstu sýningu listhóps-
ins, sem orsakaði skiljanlega
hatrömustu viðbrögðin. Hvortveggja
sýningin og blaðaskrifin eru mér í
ljósu minni.
Litið til baka, þykja mér þessi
hörðu viðbrögð nokkuð skondin,
einkum í Ijósi þess að Svavar Guðna-
son og félagar hans úr Helhestinum,
sem sýndu á sama stað á þessum ár-
um, nutu mun meiri sanngirni og
skilnings. Mun að sjálfsögðu hafa
verið vegna þess að þeir komu frá
útlandinu, fjarlægðin gerir fjöllin blá
og mennina mikla. En að íslenskir
málarar skyldu svo tileinka sér
þessa nýju sýn á eðli málaralistar-
innar virtist ofvaxið skilningi mör-
landans. Landlagshefðin var svo rík í
hugum fólks, sem sámaði er ágætir
málarar sneru við henni baki nær
fyrirvaralaust, þótt auðvitað hafi allt
sinn aðdraganda. Einangrunin frá
umheiminum styrjaldarárin hafði
sitt að segja, en sldlningur og yfir-
sýn á sjónlistir var í það heila afar
frumstæður og er illu heilli enn, svo
sem alltof vel hefur komið fram á
allra síðustu árum. En búast má við
nokkrum hvörfum í ljósi upplýsinga-
flæðis tölvualdar, sem gerir vega-
lengdir að engu á samskiptasviðinu.
Útilokar mikið til þá annarlegu og
einslitu söguskoðun sem margur
fræðingurinn hefur tileinkað sér á
norðlægum breiddargráðum.
Það sem gerðist var einfaldlega,
að hræringar sem höfðu verið að
gerjast í útlandinu um áratugaskeið
komu allt í einu og með braki og
brestum til íslands, og menn hrukku
við. Hér var engin listakademía né
listaháskóH og HáskóH íslands hafði
með öllu vanrækt sjónræn og fagur-
fræðileg gildi í menntastefnu sinni,
stutt er síðan hann hóf að sinna slíku
og þá einungis hvað listasögu snert-
ir, en að því hef ég vikið áður.
Listastofnanir teljast einnig van-
rækja hlutverk sitt, því ekki man ég
eftir neinni veglegri sýningu á fyrra
ári í tilefni þess að hálf öld var liðin
frá því Septemberhópurinn kom
fyrst fram, né viðburðurinn tíundað-
ur í bókarformi. í því tilefni er vert
að geta þess, að upp úr Helhestinum
spratt Cobra 1948, og æviskeið þessa
listhóps Dana, Hollendinga og Belga
varaði svipaða tímalengd eða til
1952. Þessa hefur víða verið minnst á
árinu og þá helst í Kaupmannahöfn,
með sýningum, bókum og annarri út-
gáfustarfsemi, auk flennistórra
greina í dagblöðunum. Danir kunna
list ræktarseminnar við eigin menn-
ingararfleifð, eru hér ekki haldnir
neinum meinlokum né einsýni.
Fram má koma, að afar erfitt
reynist jafnaðarlega að nálgast
áþreifanlegar heimildir um Septem-
bersýningatímabilið, því listamenn-
irnir gerðu.sér ekki fulla grein fyrir
því hve merkilega hluti þeir voru að
gera. Þannig gafst ég upp á að skrifa
þriðju greinina fyrir 26 árum vegna
þess að mér gekk illa að nálgast mál-
verk sem ég vildí fá í lit á síður
blaðsins, og í mig hljóp einhver
hundur. I Ijós kom að sumar myndir
voru glataðar og yfir aðrar hafði ver-
ið málað að sögn(!), og þannig ekki
lengur til, nema kannski á mis-
vísandi svart-hvítum Ijósmyndum.
Vanmatið var einnig tO staðar hjá
þeim í Helhestinum og Cobra.
Þannig viðurkenndi höfuðpaurinn í
báðum þessum hópum löngu seinna,
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
KRISTJÁN Davíðsson: Smáljón í prófíl, vatnslitir, 1946.
JÓHANNES Jóhannesson: Listfræðingurinn, olfa á léreft, 1946.
málarinn Asger Jom, að þrátt fyrir
alla brokkgengnina hafi þeim ekki
dottið í hug að þeir væru að gera við-
líka merkilega hluti og seinna kom
fram! En þeir höfðu vit á því að
henda myndverkunum ekki, jafn-
framt mála síður yfir eldri myndir...
í ljósi framanskráðs má vera
nokkuð ljóst, að merkilegir hlutir
eru að gerast í Listaskálanum í
Hveragerði, en þar hefur einstak-
lingur tekið að sér að bæta upp hlut-
drægni og andlegan doða listastofn-
ana með því að vekja athygli á þess-
um tímamótum í íslenskri list. Vitað
er að ekki gekk þetta þrautalaust
fyrir sig, útheimti mikla vinnu, harð-
drægni og útsjónarsemi, ekki síst
vegna þess að maðurinn var einn að
verki, og lítið var um fjármagn til að
vinna hlutina jafn vel og tilefnið
krafðist í raun.
Gangurinn var annar er starfsfólk
listasafnanna óð með verk spor-
göngumanna Septemberhópsins,
svonefnds nýlistafólks, milli safn-
anna fyrir nokkrum ái-um og héldu
fram í síbylju. Guð skapaði víst
heiminn upp úr einhverju svartholi
um og eftir 1970 ...
KJARTAN Guðjónsson: Gríma, olía á léreft, 1947.
SNORRI Arinbjarnar: Bátahöfn, vatnslitir, ekkert ártal.
Tekist hefur að koma upp mjög
frambærilegri sýningu miðað við all-
ar aðstæður og takmarkaðan undir-
búningstíma, og þetta er vonandi
kímið að einhverju meiru sem
blómstrar út á næstu árum, eftir
góðan undirbúning og í húsakynnum
þar sem æft starfslið er fyrir hendi
og möguleiki á veglegri sýningar-
skrá/bók.
Hér hefur ýmislegt verið tínt til frá
fyrstu sýningunni, þar á meðal hin
fræga mynd Kristjáns Davíðssonar
„Smáljón í prófíl", sem hneykslaði svo
marga á sínum tíma og óspart gys var
gert að. Einnig myndimar Gríma eft-
ir Kjartan Guðjónsson og Listfræð-
ingurinn eftir Jóhannes Jóhannesson,
sem þóttu ekki par smart portrett-
kúnst í þá tíð og fáir munu hafa Htið
augum. Að öðru leyti eru á sýning-
unni málverk frá ýmsum tímabilum á
Hstferli þremenninganna, sum jafnvel
máluð á þessu ári, sem gefur henni
aukna vídd.
I sérstökum bás eru sýndar
nokkrar myndir úr einkasafni Gísla
Skúla Jakobssonar pressara, sem
var með þeim fáu er lögðu rétt mat á
verk Septembermanna, og festi sér
verk þeirra þrátt fyrir lítil efni. Gísli
var einn af þeim listhneigðu Islend-
ingum, sem svo mikið er af en menn
urðu frekar varir við hér á árum áð-
ur og festu sér listaverk sem höfð-
uðu stórum meira til þeirra fyrir lif-
andi útfærslu en gildar áritanir,
hæglátur, kurteis og prúður.
Vissa mín er að margur hafi af því
drjúgan fróðleik og ánægju að nálg-
ast framkvæmdina, einkum yngri
kynslóðir.
Bragi Ásgeirsson