Tíminn - 13.05.1979, Blaðsíða 24

24
Sunnudagur 13. mal 1979
Harðgerðar
matjurtir og
falleg lilja
Flestir kannast viB splnat.
Þaö er auöugt af fjörefnum og
árnsamböndum, ljúffengt til
matar. SpinatblöB má boröa hrá
eins og salat. Einnig er spfnat
haft i jafning meö mjólk, hveiti,
ásamt ögn af smjöri og sykri.
Spinat þrifst vel hér á landi I
fremur rakri mold. Sá má þvi I
raöir meö 15 cm millibili og
grisja slöan jurtirnar svo 8-10
sm bil veröi milli þeirra i röö-
inni. Haenýta má blööin 6-8 vik-
jurtirnar sem burt eru teknar, I
seinna skiptiö i salat. Jurtirnar
verða allstórar og eiga helst aö
hylja moldina aö lokum, þvi aö
þá veröa leggirnir meyrari en
ella. Þeir veröa stórir og góöir I
ágúst og eru þá teknir af jafnóö-
um niöur viö rót. Hægt er aö fá
silfurblöökur snemma ef sáö er i
reit aö vorinu og jurtirnar siöan
gróöursettar i garöinn þegar tiö
er oröin góö. Fræiö er stórt líkt
og spinatfræ og er sáöum lcm
legra nota I garöinn skal ekki
skera heilar jurtir af, heldur
tina neöstu blööin, sem eru full-
vaxin, en jurtin heldur þá áfram
aö vaxa og sér varla á aö neitt
hafi veriö tekiö. Meö þessu móti
er hægt aö tina blöö af jurtunum
I margar vikur, uns toppurinn
aö siöustu er tekinn siöla hausts
eöa snemma vetrar. Sumum
þykir grænkáliö bragöbest eftir
aö þaö hefur frosið dálitiö. í
veöursælum sveitum heppnast
vel aö sá grænkálsfræi beint i
garöinn, það kál getur svo tekiö
viö af gróöursettum jurtum. En
á haröbýlli stööum er öruggast
aö sá fyrst I reit. Ef grænkál
stendur of þétt til lengdar eöa i
mjög þurrum jarövegi gulna og
falla stundum neöri blööin af
þvi. Þaö er of fáum ljóst ennþá
hvilik gæðajurt grænkáliö er.
Þurfa matreiöslukonur aö vekja
athygli á þvi og leiöbeina um
matreiösluna. Hægt er aö
geyma grænkál fryst eöa þurrk-
aö og hafa á boröum allt áriö.
Mörg börn veröa sólgin I hrátt
----------------
Ingólfur Daviðsson:
GRÓÐUR OG
GARÐAR
_______________j
grænkál, fryst eöa þurrkaö og
hafa á boröum allt áriö. Mörg
börn veröa sólgin i hrátt græn-
kál. Grænkálssúpa og grænkáls-
jafningur eru llka herramanns-
réttir.
Hraövaxta jurtir hreðkurnar!
Undirritaöur sáöi til hreökna I
fjárréttarhorn á unglingsárum
sinum og fyrr I kassa sunnan
undir bænum. Hreðkur þrifast
alls staöar, jafnvel noröur á
Svalbaröa. Hreökur (radisur)
eru auöræktuöustu og fljótvöxn-
ustu matjurtir, sem hér eru
ræktaðar. I góöri mold ná þær
fullum (þ.e. matarhæfum)
þroska á 7-8 vikum frá sáningu
fyrri hluta sumars, en eru 1-2
vikum fljótari um mitt sumar,
þegar hlýjast er I veöri. Þaö
veröur aö taka þær til matar á
réttum tima áöur en þær of-
þroskast. Hæfilega þroskaöar
eru þær sæmilega fastar i sér og
smávaxnar og eru þá góöar til
matar. En ef þær standa of lengi
I jörö veröa þær svampkenndar
og holar — og geta loks oröiö all-
stórar, en óætar. Tréna kannski
og bera blómstöngul. Má sá til
hreökna á þriggja vikna fresti i
smáblett til aö hafa þær ný-
sprottnar allt sumarið. Kál-
maökur sækir I þær þegar á liö-
ur, en snemma sumars sleppa
þær. Fræiö er stórt og auövelt
aö sá þvi. Hreðkur eru smá-
vaxnar og má þvi sá allþétt meö
1-2 cm millibili eöa svo koma
megi fingri á milli jurtanna. Sáö
er fremur grunnt. Sumir rækta
þær til gamans inni I potti eöa
kassa. Hráar hreðkur bragöast
vel með ýmsum réttum. I kæli
má geyma hreökur óskemmdar
vikutima. Af hreökum eru til
ýms afbrigöi, breytileg aö lögun
og lit. Til eru einnig vetrar-
hreökur, sem þurfa lengri vaxt-
artima og eru stórvaxnari, á
stærö viö smánæpur.
Litum á liljurnar hennar sælu
Dóróteu, ööru nafni snæklukku
(Leucojum vernum). Þetta er
harðgerð laukjurt 15-20 cm á
hæö og ber falleg lútandi blóm
snjóhvit eöa hvit meö gulum
broddi á hverju blómblaöi, en
þau eru sex, öll jafnlöng. Jurtin
likist talsvert frænda sinum,
vetrargosanum, en er öll stærri.
Vetrargosi ber lika lútandi blóm,
eitt á hverjum stöngli, en innri
þrjú blómblööin eru styttri en
þau ytri og meö grænar rákir. 1
grænu blómakrukkunni standa
þrjár snæklukkur I blómi á
stönglum sinum, en rétt við
krukkubarminn sér á blóm
vetrargosa, en stöngull hans er
niðri i krukkunni. Þiö getiö bor-
iö blómin saman. Báöar tegund-
irnar geta lifgaö garöana
snemma á vorin.
Snæklukka (Leucojum vernum) 24/4. (Ljdsm. Tlminn Tryggvi).
djúpt. Blööin ungu góö sem
salat eöa spinat. En leggirnir og
aöalstrengir blaöanna eru ljúf-
fengir i sjúpu, jafning, Idýfu
o.fl., nothæfir fram á haust.
Boröaöir m.a. meö kjöti og osti.
Agætir I kjötsúpu. Þiö ættuö aö
reyna þessa auöræktuöu, hollu
jurt.
Gleymiö ekki grænkálinu!
Þaö er bæöi harögeröast og fjör-
efnarikast allra káltegunda.
Getur staöiö langt fram á haust
og þolir talsvert frost. Falleg
eru hin hrokknu blöö þess. Best
að rækta lágvaxin afbrigöi, þvi
aö þau þola storma best. Kál-
maðkur skemmir grænkál litiö,
mun minna en aörar káltegund-
ir. Grænkál þrifst prýöilega I
göröum um land allt.
Ef menn vilja fá grænkál til
neyslu snemma á sumri, má
dreifsá fræinu i dálitinn beöblett
og grisja ekki. Myndar þá græn-
káliö lága, þétta breiöu af græn-
um blööum, sem skera má til
matar, söxuö hrá sem salat, eða
blandaö i skyr, jafninga
o.s.frv. En eigi aö hafa grænkál
til sumar- eða haustnotkunar er
sáö til þess I sólreit eöa vermi-
reit um leiö og öörum kálteg-
undum. Þegar tiö er oröin
sæmileg eru jurtirnar gróöur-
settar i raöir meö 30-35 cm bili
milliplantna. I frjósömum hæfi-
lega rökum jarövegi getur hver
jurt náö miklum þroska
og myndaö fjölda stórra blaöa.
Þegar grænkál er sótt til d'ag-
Silfurblaöka
um eftir sáningu. Ef sáö er I sól-
reit og siöar gróöursett úti i
garði er hægt aö fá þaö til matar
snemma I júni. Oft hættir spin-
ati til aö hlaupa I njóla, þ.e.
mynda stöngul og blóm, og
minnka þá gæöi þess. Ber mest
á þessu þegar sólargangur er
lengstur. önnur skyld jurt end-
ist lengur, stendur fram á haust
og þolir dálltiö frost. Þaö er
siifurblaöka (sölvbede). Hún
ber mörg og stór blöö á gildum,
hálfflötum, safamiklum leggj-
um og blaöstrengjum. Blaökan
er oftast græn, en blaöleggir og
blaöstrengir geta veriö hvltir,
gulir eöa rauöir. Ýms afbrigöi
eru ræktuö til matar, hin rauöu
stundum einnig til skrauts. Silf-
urblaöka þrifst vel I rakri, frjó-
samri mold. Fræinu má sá I
garöinn á vorin. Hæfilegt bil
milli raöa er um 25-30 cm og um
20 cm bil milli jurtanna i rööun-
um. Grisja má tvisvar og nota
Hreökur