Morgunblaðið - 01.06.2007, Page 12

12 FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Friðrik Ársælsson
fridrik@mbl.is
ALÞINGI var sett í 134. skipti í
gær. Þingsetningarathöfn hófst með
guðsþjónustu í Dómkirkjunni og að
henni lokinni gengu forseti Íslands,
og biskup landsins, ráðherrar og al-
þingismenn til þinghússins þar sem
forsetinn, Ólafur Ragnar Grímsson,
setti þingið. Að lokinni ræðu forseta
tók starfsaldursforsetinn, Jóhanna
Sigurðardóttir, við stjórn þing-
starfa. Undir stjórn Jóhönnu voru
niðurstöður rannsóknar á kjör-
bréfum kynntar auk þess sem nýir
þingmenn voru látnir skrifa undir
drengskaparheit við stjórnarskrána.
Nýir þingmenn eru 24 talsins, en 7
þeirra hafa áður vermt þingbekkina.
Sturla Böðvarsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, var að því
loknu kjörinn forseti Alþingis og
gerði hann m.a. að umtalsefni að efla
þyrfti ásýnd Alþingis fyrir almenn-
ingi og marka umræðum á þinginu
hnitmiðaðri og skýrari farveg.
Kosningaþátttaka einstök
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti
Íslands, sagði í setningarræðu sinni
á Alþingi í gær að nýafstaðnar kosn-
ingar væru til vitnisburðar um að
lýðræðishefðin hér á landi væri enn
sterk og hefði í raun öðlast nýjan
þrótt. Kosningaþátttakan hefði verið
einstök sem fyrr og fjölmiðlaflóran
hefði veitt öllum flokkum fjölþætt
tækifæri til að koma boðskap til
skila. Ólafur telur að hin margradda
umræða í sérhverjum miðli sé ótví-
ræð framför frá fyrri árum þegar
málgögn stjórnmálaflokkanna hafi
þrengt að umræðu og umræðuþætt-
ir í ljósvakamiðlum verið af skornum
skammti.
Samtakamátturinn dýrmætur
Ólafur Ragnar sagði að þótt víg-
lína stjórnar og stjórnarandstöðu
setti sinn svip á þingið, eins og eðli-
legt væri, væru mál afgreidd í æ rík-
ari mæli með samkomulagi allra
flokka, hugsanlega vegna þess að
stjórnmálin hefðu sífellt tekið meira
mið af umsköpun þjóðfélagsins og
sáttargjörð á öðrum sviðum.
„Ágreiningur, oft djúpstæður og
langvarandi, verður þó aldrei umflú-
inn með öllu … Mikilvægt er að
þingheimur allur kappkosti jafnan
að ólík afstaða til deilumála fari ekki
svo úr böndum að þjóðin lamist
vegna deilna og nái ekki að nýta
dýrmætan samtakamátt,“ sagði
Ólafur og tók fram að á liðnum vetri
hefði þjóðin orðið vitni að því að
ágreiningur sem klauf þjóðina í ára-
tugi hefði gufað upp og í staðinn
komið víðtæk samvinna við að
breyta gamalli herstöð í há-
skólabyggð.
Lýðræðishefðin staðist
tímans tönn að mati forseta
Í HNOTSKURN
»Nýtt Alþingi kom saman ígær á sínum fyrsta fundi
frá nýafstöðnum kosningum.
»Kom það í hlut JóhönnuSigurðardóttur félags-
málaráðherra að stýra þing-
störfum, en hún tók sæti á
þingi árið 1978 og er því
starfsaldursforseti.
»Af 24 nýjum þingmönnumhafa aðeins 7 setið áður á
Alþingi, og því þurftu 17 þing-
menn að undirrita drengskap-
arheit við stjórnarskrána.
Alþingi var sett í 134.
skipti í gær. Í ræðu
sinni af því tilefni
fjallaði forseti Íslands
um styrk lýðræðisins.
Morgunblaðið/Sverrir
Þingsetning Menn voru léttir í spori á fyrsta degi nýs þings.
„VALDIÐ er gilt og valdið er gott,
en valdið skemmir fyrr en varir.
Þess vegna er þetta ógæfulegur
þingsetningardagur,“ sagði Guðni
Ágústsson, formaður Framsóknar-
flokksins, þegar greiða átti atkvæði
um afbrigði frá þingsköpum á Al-
þingi í gær, en meirihlutinn lagði til
að kjör í þrjár nefndir, sem til stend-
ur að breyta með sérstökum lögum,
færi ekki fram á þingsetningarfundi,
heldur þegar frumvarp um breyt-
ingu á þingskaparlögum hefði hlotið
afgreiðslu. Breyta þarf lögum um
þingsköp Alþingis áður en hægt
verður að kjósa formlega í efnahags-
og skattanefnd, viðskiptanefnd og
efnahags- og viðskiptanefnd. Gagn-
rýndi stjórnarandstaðan þessi. Guð-
jón A. Kristjánsson, formaður
Frjálslynda flokksins, óskaði eftir
fundi sjávarútvegsnefndar á mánu-
daginn og spurði hvað yrði um þá
beiðni sína.
Stjórnarflokkar skiptu
nefndarformennsku jafnt
Birgir Ármannsson verður for-
maður allsherjarnefndar Alþingis,
en Bjarni Benediktsson verður for-
maður utanríkismálanefndar. Ásta
Möller verður formaður heilbrigðis-
nefndar og Pétur Blöndal formaður
efnahagsnefndar, Sigurður Kári
Kristjánsson formaður menntamála-
nefndar og Arnbjörg Sveinsdóttir
formaður sjávarútvegs- og landbún-
aðarnefndar.
Gunnar Svavarsson, Samfylkingu,
verður í forsvari fyrir fjárlaganefnd
og Katrín Júlíusdóttir formaður iðn-
aðarnefndar. Helgi Hjörvar verður
formaður umhverfisnefndar og Guð-
bjartur Hannesson formaður félags-
mála- og trygginganefndar. Varafor-
maður Samfylkingarinnar, Ágúst
Ólafur Ágústsson, verður formaður
viðskiptanefndar og Steinunn Valdís
Óskarsdóttir formaður samgöngu-
nefndar. Ásta Ragnheiður Jóhann-
esdóttir, Samfylkingu, verður fyrsti
varaforseti Alþingis.
„Ógæfuleg-
ur þingsetn-
ingardagur“
FRÉTTASKÝRING
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is
EIGNAUPPTAKA! Rán! Atvinnubótavinna
fyrir lögfræðinga! Meðal annars þessi orð
hafa verið notuð um þjóðlendumálin og starf
óbyggðanefndar. Þessi stóru orð sýna að
miklir hagsmunir eru í húfi í þjóðlendumál-
um, en þau sýna kannski líka að ekki hafa all-
ir áttað sig á hvers vegna menn fóru út í það
verkefni að skilgreina í eitt skipti fyrir öll
landamerki allra jarða á Íslandi.
Þegar þjóðlendulögin voru sett árið 1998
hafði ríkt óvissa í áratugi um eignarmörk
jarða. Aðaldeiluefnið var hver ætti afréttina.
Árið 1955 féll dómur í Hæstarétti um eign-
arhald á Landmannaafrétti og dæmdi dóm-
stólinn að hvorki hreppurinn né bændurnir
ættu afréttinn. Í reynd var niðurstaða Hæsta-
réttar að enginn ætti Landmannaafrétt.
Þegar fram liðu stundir komu upp mál sem
urðu þess valdandi að stjórnvöldum og hags-
munaaðilum fannst nauðsynlegt að taka á
þeirri óvissu sem ríkti um mörk eignarlanda.
Í því sambandi má nefna að dómstólar fengu
til úrlausnar nokkur mál þar sem rjúpna-
skyttur voru teknar fyrir meintar ólöglegar
veiðar í afréttum. Dómstólar sýknuðu oftar
en ekki mennina á þeirri forsendu að ekki
hefði verið skorið úr því hver ætti afréttinn.
Þegar áhugi manna á nýtingu náttúrugæða
á hálendinu jókst mögnuðust deilur um þessi
mál. Það voru ekki síst átök um hver ætti að
fá arð af nýtingu jarðhita sem knúðu á um
setningu þjóðlendulaga. Margir gagnrýndu að
landeigendur ættu að fá arð af nýtingu gufu-
afls. Það er svo aftur annað mál að þeir sem
gengu hvað harðast fram í að gagnrýna
„einkavæðingu“ jarðhitans eru oft sömu að-
ilar og gagnrýna nú framgöngu ríkisins í
þjóðlendumálum.
Samstaða um þjóðlendulög
Almenn samstaða var um það á Alþingi ár-
ið 1998 að nauðsynlegt væri að taka á þessari
réttaróvissu. Sett var á stofn sérstök nefnd
sem fékk nafnið óbyggðanefnd. Henni var
ætlað að taka við kröfum frá ríki og landeig-
endum og kveða upp úrskurði um ágreinings-
mál. Allir gerðu sér grein fyrir að verkefnið
væri viðamikið og tæki nokkur ár.
Óbyggðanefnd skipti landinu í 11 land-
svæði. Búið er að úrskurða í ágreiningi á fjór-
um svæðum, eitt svæði er á lokastigi og máls-
meðferð er hafin á einu til viðbótar. Á fimm
svæðum er málsmeðferð ekki hafin, þ.e. Vest-
urlandi, Vestfjörðum, vestanverðu Norður-
landi og Austfjörðum.
Þjóðlendulögin kveða á um að leysa skuli
úr ágreiningi um mörk jarða og að svæði sem
landeigendum takist ekki að færa sönnur á að
þeir eigi skuli teljast þjóðlenda og jafnframt
að ríkið skuli fara með málefni þjóðlenda.
Þjóðlendulögin segja ekkert um hvernig á að
skilgreina mörk jarða. Ekkert er þar heldur
að finna um hvaða kröfur eigi að gera til
gagna sem ríkið eða landeigendur leggja
fram máli sínu til stuðnings. Sumir töldu
reyndar að Alþingi hefði átt að setja í lögin
ákvæði sem hefði styrkt lagagrundvöll landa-
merkjabréfa sem gefin voru út á grundvelli
landamerkjalaga frá árinu 1882, en þau lög
voru á sínum tíma tilraun til að greiða úr
þeirri óvissu sem ríkti um mörk jarða. Hæsti-
réttur hefur í gegnum tíðina ekki talið nægi-
legt að styðjast eingöngu við þessi bréf held-
ur sé nauðsynlegt að styðja kröfur frekari
gögnum.
Þegar fyrstu kröfugerðir ríkisins komu
fram urðu margir landeigendur undrandi á
hversu langt ríkið gekk í kröfugerð sinni.
Ríkið lét ekki nægja að gera kröfu í afrétt-
arlönd jarða heldur gerði það líka kröfu í
jarðirnar sjálfar. Óbyggðanefnd hefur hafnað
langflestum kröfum ríkisins í jarðir, en þó
ekki öllum. Nefndin hefur hins vegar ýmist
úrskurðað að afréttarlönd skuli tilheyra jörð-
um eða skuli teljast þjóðlendur. Landeig-
endur, sem tapað hafa málum fyrir óbyggða-
nefnd, hafa reynt að fá afrétti sína
viðurkennda fyrir dómstólum og oft haft er-
indi sem erfiði. Þó hefur máli í einu tilviki
verið snúið við fyrir dómstóli, þ.e. afréttur
sem nefndin úrskurðaði að tilheyrði jörð var
skilgreindur sem þjóðlenda.
Ekki nýr ágreiningur
Það er nauðsynlegt að hafa í huga að deilan
um mörk jarða er ekki ný. Árið 1882 töldu al-
þingismenn málið það knýjandi að sett voru
sérstök lög til að greiða úr ágreiningi. Þess
var því tæpast að vænta að það gengi þrauta-
laust nú að skera endanlega úr um mörk allra
jarða á Íslandi.
Það er líka nauðsynlegt að hafa í huga að
meginregla í eignarétti er að maður sem ger-
ir kröfu í eign verði að færa sönnur á að hann
eigi hlutinn. Þessari reglu hefur verið fylgt í
öllum málum sem varða ágreining um eign á
landi, ekki bara frá setningu þjóðlendulag-
anna heldur alla tíð. Í dómum Hæstaréttar á
síðustu áratugum, þegar tekist var á um eign
á afréttum og heiðarlöndum, réði það ávallt
úrslitum hvort Hæstiréttur taldi þann sem
gerði kröfu um eignarhald hafa lagt fram
nægilega traust gögn sem sönnuðu kröfurnar.
Óbyggðanefnd hóf störf árið 1998 og er
áætlað að nefndin ljúki störfum árið 2011. Þá
verður án efa ólokið málum fyrir dómstólum.
Ekki er einu sinni víst að málum ljúki þegar
Hæstiréttur hefur kveðið upp dóma sína því
búið er að vísa fjórum málum til Mannrétt-
indadómstóls Evrópu. Það er hins vegar óvíst
hvort dómstóllinn mun taka málin fyrir og
hvort landeigendur ná fram kröfum sínum.
Af hverju þjóðlendulög?
 Með þjóðlendulögum á að skilgreina landamerki allra jarða á Íslandi í eitt skipti fyrir öll  Það
mun taka óbyggðanefnd 13 ár að úrskurða í öllum málum, en margir úrskurðir fara til dómstóla
Morgunblaðið/RAX
Þjóðlenda Óbyggðanefnd er m.a. ætlað að
úrskurða hver eigi Vatnajökul.