Náttúrufræðingurinn - 1940, Blaðsíða 46

38
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
hið rennandi vatn, sem víkkar þær og myndar dali. Spildan milli
Fnjóskadals og Eyjafjarðar, Vaðlaheiðin, hefir t. d. oltið um ca.
20° til austurs og hlutu þá að myndast gínandi sprungur þar sem
nú eru Eyjafjörður og Fnjóskadalur. Við utanverðan Eyjafjörð
hafa spildurnar sín hvoru megin fjarðarins misgengið um ca.
1000 m um leið og þær fóru að hallast til vesturs. Á sama hátt má
sýna fram á, að núverandi dalir á Norðurlandi fylgja yfirleitt hin-
um fornu sprungum milli spilda, sem hölluðust á ýmsa vegu.
í áframhaldi af hinum stærri dölum ganga djúpir álar út eftir
grunnsævishjallanum norður af landinu, allt niður á 400 m dýpi.
Það er þá greinilegt, að einnig þessir álar eru fornar sprungur og
myndaðir á sama tíma og dalir landsins.
Grágrýtið kemur fyrir efst í fjöllunum á yztu annesjum á Mið-
Norðurlandi. Það sýnir, að grágrýtisbreiðan hefir upphaflega náð
langt norður fyrir núverandi strönd landsins, og þá hlýtur maður
að spyrja, hvort allar þær geysilegu breytingar, sem landið hefir
tekið frá því að grágrýtið rann, hafi getað orðið á kvartera tím-
anum eða öllu heldur á nokkrum hluta hans. Og hvílíkum breyting-
um hefir þá landið ekki tekið á hinum margfalt lengri tertiera
tíma. En slíkir tertierir dalir eru ófinnanlegir og þannig verður
að álykta, að hinir núverandi dalir séu tertierir — með öðru móti
er jarðfræði Mið-Norðurlands lítt skiljanleg.
Jöklar ísaldarinnar hafa þá fyrirfundið landið allt sundurskorið
af dölum og þeirra starf varð þá aðeins að hefla og dýpka dalina
og ef til vill að lækka fjöllin, sem aðgreindu þá.
Jökulmenjar virðast nú staðfesta þetta prýðilega. Á mörgum
fjallaferðum hefi ég svipazt um eftir jökulmenjum á hæstu fjöll-
um, en aldrei fundið neinar. Hinsvegar liggja jökulmenjar upp
eftir fjallahlíðunum og enda greinilega í ákveðinni hæð. Vestan
megin Skagafjarðar er þessi efri rönd jökulmenjanna í ca. 900 m
hæð. Fjallið Sólheimatindur hefir greinilega staðið ca. 65 m upp
úr jökli eins og einnig mætti ráða af lögun þess. í Súlum við Ak-
ureyri hefir jökullinn einnig náð ca. 900 m hæð, en í botni Glerár-
dals virðist hæðin hafa verið nokkru meiri, eins og einnig- er
sennilegt.
Landslagið bendir til hins sama. Fjöll og hálsar, sem lægri eru
en 8—900 m, eru öll ávöl og greinilega mótuð af jöklum, en á
hærri fjöllum eru hvassar brúnir og eru þau oft umgirt háum
hömrum.
Mér finnst liggja mjög fjarri að ætla, að jökulmenjar þær, sem