Náttúrufræðingurinn - 1940, Side 61

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
53
og þannig hefir hann veitt mikilsverðan stuðning við landmæl-
ingar og kortagerð síðari tíma.
Það er vegna afstöðu Mælifellshnjúks og þess, hvernig hann
b.er af umhverfi sínu um hæð, að hann hefir fengið þýðingu í
þessu efni, en einnig vegna þessara sömu einkenna getur hann
því frekar verið athyglisverður frá jarðfræðilegu sjónarmiði.
Það er því frá þeirri hlið, sem ég ætlaði hér að gera hnjúkinn
og ferð mína til þess að skoða hann nokkuru nánar að umtals-
efni, enda er mér ekki kunnugt um, að áður hafi birzt um hann
nokkur jarðfræðileg greinargerð.
Áður en ég segi af ferð minni um hnjúkinn, eða hvers ég varð
vísari á þeirri leið, verð ég að víkja nokkurum orðum að um-
hverfi hans og undirstöðu.
Langt suður á heiðahálendinu inn af vestanverðum Skagafirði
dregur til fjallgarðs mikils, sem liggur til norðurs milli Skaga-
fjarðar og Húnavatnssýslu alla leið til sjávar. Sunnarlega geng-
ur úr fjallgarði þessum vestanverðum fjallarmur til norðurs og
niður að innanverðu héraði, skerst þar upp Mælifellsdalur vest-
an við hálendið, en innsti hluti Skagafjarðar, og upp af honum
Svartárdalur, liggur að því að austan. Yzt á þessu fjalli situr
Mælifellshnjúkur með pýramídalögun og 1138 metra hár. Ber
hann því hátt yfir láglendi héraðsins norðan við og austan, en
vestan við hnjúkinn blasir við mynni Mælifellsdals, er gengur
langt til suðurs. Neðan við hnjúkinn austanverðan gengur fram
hjalli um 700 metra hár, er nefnist Hamraheiði. Er þar enn eitt
táknræna nafnið í Skagafirði, því að meistarinn mikli virðist
hafa lagt sig fram við að meitla heiðina skarpskornum hamra-
beltum hátt og lágt. Hún hefir því orðið svipmikill fótstallur
samboðinn jöfrinum, sem í hásætinu situr. Ofan í hamraheiðar-
hjallann, meðfram hnjúknum og lengra til suðurs, skerst dálít-
ið daldrag, er nefnist Mjóidalur. Vestan hans sunnan til og í
beinu áframhaldi suður af Mælifellshnjúk liggur hæsti hrygg-
ur fjallsins. Hann nefnist Járnhryggur, allt að 1000 m hár, flat-
ur að ofan, en ekki allbreiður, með þverhníptum hömrum í aust-
urbrún, en skriðurunnum bratta niður til Mælifellsdals að vest-
an. Við suðurhlið Mælifellshnjúks skerst Tröllaskarð þvert í
gegnum fjallhrygginn milli Mjóadals og Mælifellsdals og skil-
ur þannig hnjúkinn frá Járnhrygg.
Ég átti leið um Hamraheiði í áttina til hnjúksins, og mér
fannst leiðin sækjast seint, því að Hamraheiðin er eitt af þess-