Uppeldi og menntun - 01.01.1994, Qupperneq 59

BÖRKUR HANSEN
Innan skólasamfélagsins eru rannsóknir Seymors Sarason og Michaels Fullan
hvað eftirtektarverðastar, en Sarason var á undan sinni samtíð þegar hann í byrjun
áttunda áratugarins (1971) samdi bók sína The Cultureofthe School and The Problem of
Change, sem mætti þýða „Menning í skóla og vandinn við að breyta." I byrjun
níunda áratugarins (1982) skrifar Kanadamaðurinn Michael Fullan á svipuðum
nótum bók sína, The Meaning of Educational Change, eða „Merkingarbært breytingar-
starf í skólum", en í þeirri bók færir hann rök fyrir því að breytingarstarf eigi fyrst
og' fremst að beinast að stofnanamenningu. Báðir þessir höfundar glíma því við
spurninguna hvort og hvernig hugmyndir um nýbreytni eða þróun komist í fram-
kvæmd.
Eftir áratuga rannsóknir á bandarískum skólum varpaði Sarason (1971) fram
þeirri spurningu hvað gerðist eiginlega í innra starfi skóla þegar þrýstingur um
breytingar kæmi utan frá, en í Bandaríkjunum voru mörg nýbreytniverkefni ein-
mitt þannig til komin. Helsta niðurstaða Sarasons er að ef þessar nýju hugmyndir
eru ekki markvisst tengdar menningu sérhverrar stofnunar, er líklegt að tómarúm
eða gjá myndist í stofnanamenningunni, en slíkt leiðir til þess að viðkomandi hug-
myndir komast alls ekki í framkvæmd. Sarason leggur því áherslu á mikilvægi þess
að stjórnendur séu meðvitaðir um þessa „brúargerð" eða tengingu milli hinna nýju
hugmynda, sem eru mótaðar utan skólans, og ríkjandi menningar í viðkomandi
skóla. Kennarar þurfi að fá ráðrúm, leiðsögn og tíma til að meðtaka hið nýja á eigin
forsendum en það getur falið í sér að gleyma eða losa sig við hið gamla til að geta til-
einkað sér hið nýja. Breytingar eru því tímafrekar og krefjast mikils undirbúnings
og markvissrar forystu stjórnenda.
Michael Fullan (1982) skrifaði í svipuðum anda og Sarason, en hann segir að til
að skilja og hafa vald á breytingastarfi í skólastofnun sé nauðsynlegt að skilja breyt-
ingar frá sjónarhóli þeirra sem þar starfa - frá sjónarhóli nemenda, kennara, stjórn-
enda, foreldra o.s.frv. Fullan segir að athyglinni hafi ekki verið beint nógu mark-
visst að þessum hlutverkum og þess vegna hafi ótrúlega fáar breytingar komist í
framkvæmd, og á það einkum við breytingar að tilstuðlan hins opinbera. Lykillinn
að árangursríku breytingastarfi sé að einbeita sér að menningu hvers skóla, sem
hann leggur áherslu á að sé seinlegt, flókið og tímafrekt ferli. Það feli í sér breyt-
ingar á gildismati allra starfsmanna, breytingar á ríkjandi normum, venjum og sið-
um, ásamt breytingum á formgerð og vinnulagi. Nokkrir starfsdagar í byrjun eða
við lok hvers skólaárs séu því ekki vænleg leið til að koma á breytingum, hvað þá að
ná fram varanlegum breytingum. Fremur skuli búið svo um hnútana að stofnana-
menningin feli í sér vilja til nýbreytni og umbóta á öllum stöðum og stigum skóla-
starfsins og allir séu virkir, ekki bara stjórnendurnir eða einstakir starfsmenn. Vald
stjórnenda til áhrifa nýtist ekki eitt og sér - það verði að tengjast valdi þeirra sem
verkin vinna, valdi kennara til að hafa áhrif, valdi og vilja nemenda til að læra.
Fullan segir að einungis með þessum hætti verði menning samhent og sterk, þ.e.
allir þættir vinna saman.
57