Orðlaus - 28.08.2004, Blaðsíða 46

f þessari grein er hvorugri hugmyndafræðinni beitt, þó
reyndar sé full ástæða til þess að taka báðar alvarlega
og skoða nánar. Nei, hér er aðeins ætlunin að skoða
nokkrar öflugar rokkstelpur og segja af þeim sögur,
ekki síst vegna þess að rétt eins og með kvennaíþróttir
fá þær oft minni umfjöllun en limafleiri meðbræður
sínir. Og svo eru nokkrar helvíti töff sem þarf barasta að
minna aðeins á. Ef ekki bara til þess að við hér á fslandi
fáum kannski að sjá og hlýða á fleiri stelpurokkbönd
í vetur.
Það er nærri komið nóg af lufsulegum rokkstrákum í
íslensku tónlistarlífi.1
í upphafi var engin (eftir því sem
sagt er...)
Ef litið er yfir sögu rokksins virðist þar furðu fátt um
kvenpersónur sem hafa stimplað sig inn jafn rækilega
og margir karlkyns jafningjar þeirra. Framan af er um
sérlega rysjóttan garð að gresja; Elvis átti til að mynda
engar kvenkyns hliðstæður. Já nema kannski Tinu
Turner, fyrst í hljómsveit Ikes Turner og síðar á eigin
spýtur. Það er áhugavert að Elvis er gjarnan nefndur
konungur rokksins en hún „amma" þess. (Um Tinu má
nánar fræðast í hinni ágætu kvikmynd „What's Love
Got to do With lt?", þar sem saga hennar og Ikes er
sögð. Hann lamdi hana eins og harðfisk, þangað til hún
fór. Ekki þarf að spyrja hvort þeirra hefur notið meiri
hylli síðan).
Stuttur ferill Joplin hlaut sorgleg
endalok en ómæld áhrif hennar
má hins vegar greina enn í dag
líkt og annarra frumkvöðla
Kvenmenn áttu nokkurn þátt í „folk"-hreyfingu sjötta
og sjöunda áratugar, en það er ekki fyrr en hipparnir
láta á sér kræla með tilheyrandi viðhorfsbreytingum að
þær fara að spila stærra hlutverk, ekki mikið stærra þó.
Ber þar hæst hina ódauðlegu (en furðu dauðu) Janis
Joplin - einnig var Grace Slick (úr Jefferson Airplane/
Starship) nokkuð áberandi og hún lagði reyndar til
efnið í aðalsmellina þeirra. Stuttur ferill Joplin hlaut
sorgleg endalok en ómæld áhrif hennar má hins vegar
greina enn í dag líkt og annarra frumkvöðla.
Nico
Einn slíkur frumkvöðull sem vert er að minnast á er
Nico. Flestir kannast væntanlega við hana af plötunni
„Andy Warhol" sem eignuð er Velvet Underground
& Nico (umslag hennar prýðir stuttermaboli ófárra
ungæðinga um þessar mundir). Nico hóf feril sinn
sem módel og leikkona. Árið 1965 gaf út sína fyrstu
smáskífu að áeggjan þáverandi umboðsmanns Rolling
Stones. Sú vakti litla athygli, þrátt fyrir að þeir Brian
Jones og Jimmy Page léku undir á gítara. Það var svo
tveimur árum síðar að Nico kom fram á áðurnefndri
plötu Velvet Underground. Vakti frammistaða hennar
þar nokkra athygli og lagði grunninn að ferli hennar
sem söngkonu (Nico var aldrei eiginlegur meðlimur
VU; hún sagði skilið við sveitina sama ár og platan kom
út).
Eftir hana liggja nokkrar meðalgóðar sólóplötur og ein
eða tvær frábærar. Ber þar helst að nefna frumraunina
„Desert Shore" (1967) og „The End" (1974). Umdeilt
er þó hvort hún náði nokkurn tímann sömu hæðum
og á VU plötunni, t.d. í laginu All tomorrow's parties.
Allþekkt eru samskipti hennar við ýmsa rokkara
sjöunda áratugar (hún gefur Marianne Faithfull ekkert
eftir, hvorki „attitjúds" né tónlistarlega. Ekki Mick
Jagger heldur, til þess að gera); Hún átti meðal annars
í ástarsamböndum við áðurnefndan Brian Jones, Iggy
Pop, John Cale, Jim Morrison (sem var að hennar sögn
„andlegur bróðir" hennar - af samskiptum þeirra eru
nokkrar góðar sögur), Jackson Browne og Lou Reed.
Nico barðist lengi við fíkniefnadjöfulinn alræmda og
ferill hennar ber þess greinileg merki. Undir það síðasta
er sagt að hún hafi ferðast milli tónleika með poka af
heróíni og sprautur í farteskinu. Hún lést í hjólreiðaslysi
á Ibiza árið 1988, 49 ára að aldri.
Kynþoklci Patti var í stadinn
sjálfhverfari og agressífari en
almennt var samþykkt meðal
samtímakvennahennar-húnsteig
á svið sem heilsteypt kynvera, en
ekki auðmjúkur kynlífsþræll
Patti Smith
Með góðum vilja mætti segja að útgáfu deibjúskífu
hinnar geysi áhrifamiklu Patti Smith, „Horses"
marki ákveðin skil varðandi stöðu kvenna og sess í
rokktónlist. Hvort þetta stafar af völdum persónu
hennar, framkomu og viðhorfa til rokks og lífs eða
pönkrokks/DIY senunnar sem Patti tilheyrði og var
frumkvöðull innan er ekki auðgreinanlegt. í það
minnsta margfaldaðist fjöldi álitlegra rokkkvenna
árin eftir að hún lét á sér kræla (og hún er ædól þeirra
flestra) - enn í dag má finna sterkar skírskotanir til
hennar hjá mörgum rokkurum beggja kynja. Sjáið bara
PJ Harvey og ræot stlprrrnar (e. Riot Grrls) svokölluðu.
Nálgun Patti til rokksins var enda ólík því sem áður
hafði þekkst hjá flestum tónlistarkonum. Hún reiddi sig
ekki á undirgefinn kynþokka (a la Britney, til dæmis)
í listsköpun sinni og spilamennsku, auk þess sem kyn
hennar kom lítið við sögu. Kynþokki Patti var í staðinn
sjálfhverfari og agressífari en almennt var samþykkt
meðal samtímakvenna hennar - hún steig á svið sem
heilsteypt kynvera, en ekki auðmjúkur kynlífsþræll.
Fræg eru ummæli hennar um að fyrstu fullnæginguna
hafi hún fengið við að horfa á Rolling Stones koma
fram í þætti Eds Sullivan.
Patti var fyrst og fremst listamaður og kom fram sem
slíkur - hörð, beinskeitt og gróf í söng, textagerð og
viðhorfi - töffari. Það var á þeim tíma eitthvað alveg
nýtt. „Stelpur bara voru ekki svona".
Það er ekki ætlunin að draga Patti Smith (né aðra
tónlistarmenn sem fjallað er um i þessari grein) í dilk
sem „kvenkyns rokkara". Fyrstu plötur hennar eru
merkilegar sama hvernig á það er litið. Á þeim sameinar
hún Ijóðlist og tónlist með góðum árangri og oft
óvæntri útkomu, enda hefur hún alltaf verið óhrædd
við hvers kyns tilraunamennsku. Áðurnefnd „Horses"
(1975) er hennar meistarastykki, en plöturnar „Radio
Free Ethiopia" (1976) og „Easter" (1978) (sú inniheldur
smell hennar og Bruce Springsteen, „Because the
Night", sem 10.000 Maniacs slógu í gegn með árið
1993). Hún dró sig í hlé um skeið á níunda áratugnum
en hefur síðustu ár komið nokkuð reglulega fram og
fremur músík. Áhugafólk um ögrandi og skapandi
tónlist gæti gert margt verra en að leita í sarp hennar.
Báðar leika þær á bassa í sveitum
sem hljóta að teljast með þeim
áhrifamestu sem pönlc og nýbylgja
hafa alið af sér, Sonic Youth og
Pixies, nánar tiltekió
Níundi og tíundi áratugur 20.
aldar
Þegar níundi áratugurinn gekk í garð var kvenfólk
sem rokkaði á eigin skilmálum orðið algengari sjón
í meginstraumstónlist. Skilin milli rokktónlistar og
annarrar hafa hins vegar alltaf verið óskýr og því ekki
augljóst við fyrstu sýn hverjar þeirra sem voru hvað mest
áberandi síðustu 25 árin eiga heima í upptalningu yfir
„rokkstelpur". Madonna, hefur til dæmis frá upphafi
verið mjög beinskeytt og hörð í sinni ímyndarsköpun,
textagerð og framkomu (eiginlega öllu nema
tónlistinni) - allt eiginleikar sem sannar rokkstelpur
verða að búa yfir. Samt myndi (líklega) enginn ganga
svo langt að kenna hana við rokktónlist. Sama gildir
raunar um sólóferii Bjarkar Guðmundsdóttur.
Er nauðsynlegt að gítarar spili stórt hlutverk í tónlist
til að fremjendur hennar geti talist rokkarar? Fyrir mitt
leyti er svarið nei, enda eru áðurnefndar hörkugellur
að mínum dómi langtum sterkari fyrirmyndir og
18falt meiri rokkarar heldur en fólk á borð við Amy
Lee (Evanescense), sem sannanlega er söngkona í
gítarhljómsveit. „Rokk"ættifrekaraðskiljasemákveðið
viðhorf en gefinn hljóm og á níunda áratugnum mátti
finna það í blöðrupoppi jafnt sem klassískri tónlist
og spíttmetali. Formið leyfir okkur hins vegar ekki að
minnast á nema örfáar þeirra sem eiga inni ítarlega
umfjöllun og því verður að sinni haldið við þrengri
skilgreininguna á rokkstelpum.
Kim & Kim
Eins og tvö fjöll tróna þær Kim Gordon og Deal yfir
hinseginrokkshreyfingu níunda áratugarins og því sem
fylgdi. Báðar leika þær á bassa í sveitum sem hljóta að
teljast með þeim áhrifamestu sem pönk og nýbylgja
hafa alið af sér (Sonic Youth og Pixies, nánar tiltekið),
hvort sem litið er til plötukaupenda, gagnrýnenda eða