Sagnir - 01.06.2006, Page 43

y iötiorf jsfencfinja tifcljúastriðóins l8yy-iy oz
A móti kom að dagblaðið Daily News lagðist gegn stríðinu 1901 eftir
að fijálslyndir eigendur keyptu blaðið.50 í Fjallkonunni sagði í febrúar
1900: „Ensk blöð bera Búum mjög illa söguna fyrir grimd og siðleysi,
en engar reiður mun vera að henda á því; fréttaritamir reyna sem þeir
geta að æsa þjóðina heima á Englandi gegn Búum.“51 En eftir því sem
leið á stríðið fóm þó að berast fleiri og fleiri fréttir af ósigmm Breta.
I Þjóðólfi mátti t.a.m. lesa: „Sum ensku blöðin em orðin svo gröm og
örvæntingarfull fyrir Breta hönd, að þau kalla ófriðinn vonlausan („the
hopeless war“) og segja að Bretar komist aldrei úr þessari klípu án
mestu smánar, og mun nokkuð hæft í því.“52
Mikið mannfall var hjá Bretum við Spion Kop.
Þótt fréttir íslensku fjölmiðlanna virðist að mestu hafa komið frá
Norðurlöndum, einkurn Danmörku og Noregi, þá fengu blöðin einnig
fréttir ffá Bretlandi, m.a. ffá áhöfnum breskra botnvörpuskipa.53 íslensku
blöðin voru vel meðvituð um að fréttir bresku blaðanna væm litaðar
áróðri og tóku hæfilega mikið mark á þeim. Haustið 1899 vom flestar
ritsímalínur ffá Búalýðveldunum skomar í sundur og því stjómuðu
Bretar að miklu leyti fréttaflutningi af stríðinu, fyrstu mánuðina að
minnsta kosti. Bjarki varaði lesendur sína við þessu og benti þeim á að
blaðið birti fréttir sem Bretum „þóknast að láta okkur fá og við getum
því átt víst, að þeir beri Búum ekki of vel söguna."54
I umfjöllun stærstu blaða Vestur-Islendinga í Norður-Ameríku,
Lögbergi og Heimskringlu, var allt annað upp á teningnum en hjá
íslensku blöðunum. Bæði studdu þau Breta í stríðinu af heilum hug.
Lögberg gagnrýndi t.a.m. Bjarka á Seyðisfirði og Þjóðólf fyrir að hafa
enga sjálfstæða skoðun á Búastríðinu. Þvert á móti þá taldi Lögberg
að málflutningur blaðanna væri aðeins „bergmál af vissum Evrópu-
blöðum, sem sýkt eru af hinni svonefhdu Anglofobiu" sem virtist hafa
smitað áður nefnd blöð.55
cj
tiJfheirra
Um sumarið 1901 komust í hámæli fréttir af skelfilegri meðferð Breta
á konum og bömum í búðum sem breski herinn hafði komið upp fyrir
Búa um alla Suður-Afríku. í herferð Breta gegn skæraliðum Búa
brenndu þeir bæi þeirra og drápu skepnur. Tilgangurinn var sá að svelta
þá til uppgjafar. Um leið urðu þúsundir kvenna og bama heimilislausar.
heim var smalað saman í búðum þar sem þeim var séð fyrir mat og
öðrum nauðþurftum. Breska ríkisstjómin gekk svo langt að lýsa þessum
búðum sem stöðum þar sem konur og böm Búa gengju til liðs við Breta
af sjálfsdáðum. Hér væri alls ekki um fangabúðir að ræða.
Það vom tveir róttækir breskir þingmenn, C. P. Scott og John
Ellis, sem fyrstir nefndu þessar búðir „fangabúðir“ eða „concentration
camp“. Nafnið var sótt í svipaðar búðir sem Spánverjar höfðu sett upp á
Kúbu til að fangelsa kúbverska skæmliða. Spánverjar kölluðu búðimar
reconcentrado. Þrátt fyrir tilraunir bresku ríkisstjómarinnar til að breiða
yfir raunvemlegan tilgang þeirra, tókst það ekki. Þar munaði mestu
um vitnisburð 41 árs gamallar pipanneyjar frá Comwallskaga, Emily
Hobhouse að nafni. Emily hafði sjálf orðið vitni að þeim hryllilegu
aðstæðum sem viðgengust í búðunum. Hún hafði sagt ráðamönnum frá
fiany afú ðir Jfjreta
vibftcrffsfencTínya
því en ríkisstjómin þráaðist við að viðurkenna að ástandið væri slíkt
eins og Hobhouse hélt fram.
Það var ekki fyrr en í apríl að St. John Broderick, hermálaráðherra
í bresku ríkisstjóminni, upplýsti breska þingið um umfang búðanna,
en lýsti því yfir um leið að ekki væri um „fangabúðir" að ræða. I
Transvaal var talið að 21,105 konur og böm hefðust við í slíkum
búðum. I Oraníufríríkinu var talið að um 19,680 væm í haldi og
í bresku nýlendunni Natal var talan 2524. Broderick hélt því einnig
fram, ranglega, að stór hluti þessa fólks væri þeldökkt eins og það gæti
réttlætt ástandið. Ráðherrann taldi dauðsföllin í búðunum hafa verið
nokkur hundmð á fyrri hluta ársins 1901.
Er á sumarið leið fór þrýstingur vaxandi á bresku stjómina. Emily
Hobhouse hélt fjölmarga útifundi þar sem hún greindi almenningi
frá stöðu mála. Ríkisstjómin taldi búðimar vera hemaðarlega og
siðferðilega mikilvægar, og dró úr þeim fullyrðingum að Búar settust
þar af fúsum og frjálsum vilja. Ríkisstjómin hélt því hins vegar fram
að breski herinn þyrfti að koma í veg fyrir að skæmliðar Búa fengju
mat, en búðunum væri ætlað að tryggja að konur og böm syltu ekki. Að
tillögu þingmanna samdi Emily Hobhouse skýrslu um hvað betur mætti
fara í búðum Breta. Meginniðurstöður Emily vom þær að búðimar væm
grimmilegar og þær ætti að leggja niður hið snarasta.
Fjöldi kvenna og bama Búa sem sátu í varðhaldi Breta fór vaxandi
þegar fram liðu stundir og sömu sögu var að segja af fjölda þeirra
sem létust í búðunum vegna skorts á hreinlæti og næringu.56 Fréttir af
fangabúðum Breta komu þeim illa í áróðursstríðinu. Bretar höfðu farið
í stríð á þeim gmndvelli að mannréttindi innflytjenda í Transvaal væm
fótum troðin, en nú höfðu þeir sjálfir verið staðnir að því að beita fjölda
kvenna og bama órétti. Þáttur fangabúðanna í Búastríðinu var svartur
blettur á breska heimsveldinu.
Skoðum þetta mál frá sjónarmiði Islendinga. I Arnfirðingi Þorsteins
Erlingssonar í mars árið 1902 mátti sjá þessa fyrirsögn: „Breskir
foríngjar og dátar hafa svívírt fullan þriðjúng eða 35% af konum Búa
og dætmm, sumum komúngum, og gert þær veikar.“ Ennfremur sagði
blaðið að erlend blöð þorðu ekki öðm en að stíga varlega til jarðar því
annars muni „þau kalla yfir land sitt heift Breta.“ I greininni voru svo
rakin ýmis grimmdarverk Breta, eftir frásögnum þýskra og franskra
blaða en þó tekið fram að þvt allra versta væri sleppt enda væri það
„hvorki skrifandi nje lesandi.“57
A Þorláksmessu 1901 greindi Austri frá fréttum af fangabúðum
Breta. Þar sagði m.a.:
Og nú hafa Englendingar uppá síðkastið fúndið upp það
snjallræði! að svelta konur og böm þeirra Búa, er bera vopn gegn
þeim, svo menn þeirra verði fúsari til að leggja niður vopnin.
Safna þeir konum og krökkum í „dauða herbúðir," er svo em
nefndar af því hve margir fangar deyja þar ... En konur Búa
kjósa heldur að deyja sjálfar með bömum sínum píslarvættis
dauða, en draga menn sína frá vöm föðurlandsins. Er líklegt, að
af þvílíku sæði vaxi upp hetjur, er Englendingar með öllu sínu
ofurefli fá aldrei kúgað.58
Amfirðingur birti í júní 1901 grein þar sem sagði frá norskum lækni sem
taldi frásagnir af „dauðabúðum“ Breta í Suður-Afríku stórlega ýktar
i evrópskum blöðum. Haft var eftir lækninum að það væri „beinlínis
undantekning að þar hafi ekki verið nægar vistir og klæði handa öllum,
sem þángað hafa verið látnir". Ennfremur sagði í greininni að Búar
hefðu fengið kennslu, sem bæði færi fram á ensku og hollensku.59
Eðlilegt er að mönnum hafi blöskrað framferði Breta í þessum
málum. Raunar var það ekki aðeins slæm meðferð Breta á mannfólkinu
sem vakti óhug á íslandi. Bresk dýravemdunarfélög fengu skammir í
hattinn í Arnfirðingi fyrir að þegja þunnu hljóði yfir slæmri meðferð
dýra, einkum hesta, af Breta hálfu.
Bretar hafa sent suður í þessum óffiði ótrúlegan fjölda enskra
hesta. Þeir em allir dauðir úr pest, húngri eða sámm. Þeir hafa
keypt ógrynni úr Austurríki og Ungverjalandi. Það er á sömu
leiðinni. Hestar, sem þeir tóku af Búum - og þeir em líka margir
- drepast strax í höndum Breta ... Og þetta gerir ein kristnasta
og best menta þjóð heimsins.60
"Sajnir z ooé 1^1