Sagnir - 01.06.2006, Side 66

ÓQfátt strifíehajrútartýra 7
Við fjósið eftir Kristínu Jónsdóttur.
Það mátti greinilega sjá að þingmenn og eldri kynslóð málara
deildu saman áhyggjum yfir vali verka á sýninguna. I þriðju umræðu
tók Jóhann Hafstein til máls:
Vil ég alveg sérstaklega vekja athygli á því, að þessari sýningu
er ætlað að sýna þróun myndlistar frá aldamótum og í Nýja
myndlistarfélaginu eru einmitt tveir af öndvegismálurum
okkar, þeir Jón Stefánsson og Asgrímur Jónsson, sem eru svo
veigamiklir aðilar í þessu sambandi, að engin sýning mundi
sýna þróun íslenzkrar myndlistar frá aldamótum, ef þeir væru
ekki þátttakendur í slíkri sýningu.13
Daginn eftir að opið bréf Ásgríms birtist í Vísi, kom yfirlýsing frá Nýja
myndlistarfélaginu í Morgunblaðinu 13. jan. 1955. I yfirlýsingunni
kom fram að Nýja myndlistafélagið tæki ekki þátt í Rómarsýningunni
nema samkomulag næðist í tæka tíð milli félaganna um undirbúning
sýningarinnar og sýningamefnd væri skipuð samkvæmt fyrirmælum
Alþingis. Skömmu á eftir kom yfirlýsing frá nýstofnuðu Félagi óháðra
listamanna, með svipuðum tón.14
Strax komu fram viðbrögð við grein Ásgríms frá myndlistamönnum
og almenningi. Margir deildu með honum áhyggjum að ísland myndi
án vafa verða sér til skammar ef ekki yrði vandað til verka:
Ef ísland á að taka þátt í yfirlitssýningu erlendis, er bregða á
upp mynd af þróun íslenskrar myndlistar undanfarin fimmtíu
ár, hljóta verk hinna rosknu meistara að verða þar þyngst
á metunum. ... Og auðvitað hlýtur að liggja í augun uppi, að
abstraktmálarar verða að hafa sig hæga í þessu máli og ota ekki
sínum tota meira en góðu hófi gegnir. Okkur sem heima sitjum,
þjóðinni sem heild, er vissulega ekki sama um, hvaða myndir
eiga að tákna íslenzka myndlist í fimmtíu ár.15
Fljótlega eftir opið bréf Ásgríms kom svar frá stjóm FÍM og birtist í
Morgunblaðinu 16. janúar undir fyrirsögninni Rómarsýningin - Svar
til Ásgríms Jónssonar. Stjómin útskýrði gang mála hvað varðaði
undirbúning sýningarinnar og brýndi fyrir lesendum að FÍM væri eina
réttkjöma félagið til þess að skipa dómnefnd fyrir sýninguna og sjá um
undirbúninghennar.Stjómfélagsinsskrifaði:„Félagísl.myndlistannanna
er eina myndlistarfélag íslenskt, sem er deild í Norræna listbandalaginu
og þar af leiðandi eini löglegi aðili að hinni fyrirhuguðu listsýningu í
Róm nú í vor. Þetta er vald, sem ekki er hægt að ffamselja.“16 Hins
vegar hugðu þeir á samstarf með Nýja myndlistarfélaginu með því að
bjóða formanni þess félags Jóni Þorleifssyni að sitja í sýningamefnd. Því
væri um misskilning að ræóa hjá Ásgrími að halda fram að FÍM hefði
ætlað abstraktmönnum meirihluta í nefndina. Ef Jón hefði þegið boðið
þá hefði sýningamefndin verið samansett af tveimur abstraktmönnum,
Þorvaldi Skúlasyni og Svavari Guðnasyni, og tveimur natúralistum,
Gunnlaugi Scheving og Jóni Þorleifssyni. Stjóm FÍM benti jafnframt á
það að það væri lítil sanngimi og því síður jafnrétti að sjö manna félag
Nýja myndlistarfélagsins færi fram á tvo fulltrúa á móts við tvo fulltrúa
fjörtíuog eins manns félags FÍM og að þriggja manna Félag óháðra
listamanna fengi eitt sæti í sýningamefnd. Vegna þessara tilmæla þá hafi
lítið orðið úr samstarfinu og ekki síst þegar Ásgrímur og Jón Þorleifsson
neituðu að skrifa undir umsókn FÍM um fjárstyrk til Alþingis.17
Deilan var komin á það stig að verða óbrúanleg. I blöðunum kom
fram mikill vilji til að leysa deiluna en traustið til listamanna til að leysa
deiluna sín á milli stóð á brauðfótum. Bréfritari undir nafninu Ajax
skrifar í Morgunblaðið:
Það er kannski allt í lagi, að við Islendingar rífumst og skömmust
eins hundar hér heima hjá okkur, ef við höfum gaman af því.
En gamanið fer af ef við með þessu verðum okkur til skammar
frammi íyrir alheimi. Ef þátttaka okkar í alþjóða listsýningu
fer út um þúfur, eða verður verri en engin vegna haturs og
klíkuskapar hér heima fyrir, er bikarinn orðinn barmfullur. En
hann virðist ætla að fara um Rómarsýninguna, sem hefði getað
orðið merkileg auglýsing fyrir íslenzka list, ef rétt hefði verið
haldið. En málaramir eiga ekki snefil af tilfinningu fyrir heiðri
þjóðarinnar út á við, þeir kunna sízt af öllu að skammast sin.
I stað þess að vinna í bróðemi að því að gera veg íslenzkrar
listar sem mestan á erlendum vettvangi reynir hver að ota
sínum tota, og allt er komið í bál og brand, blöðin endurróma
að skömmum listamannanna innbyrðis. Og þeir, sem þekkja
íslenzka myndlistarmenn gera sér litlar vonir um, að þetta
lagist eða samkomulag náist. Málaramir munu einbeita sér að
svívirðingum hverjir um aðra í blöðunum, í það fer öll orkan, en
ekki um hitt hirt að undirbúa þátttöku Islendinga í sýningunni,
18
svo að vel sé.
Sýningamefnd FÍM hélt undirbúningi Rómarsýningarinnar til streitu
þrátt fyrir mótbyr og ákvað svo að gefa almenningi kost á að sjá þau
verk sem nefndin hafði valið, með sýningu í Listamannaskálanum.
Sýnínjin innanfandfs
Ákvörðun FÍM að halda undirbúningi sínum áfram án samstarfs
við hin félögin þýddi að enginn í Nýja myndlistarfélaginu og Félagi
óháðra listamanna vom með verk á sýningunni. Sýningin var haldin í
Listamannaskálanum 2. - 6. febrúar árið 1955.19 Þeir listamenn sem
áttu verk á sýningunni vom Jóhannes S. Kjarval, Gunnlaugur Scheving,
Þorvaldur Skúlason, Svavar Guðnason, Benedikt Gunnarsson,
Hörður Ágústsson, Hjörleifur Sigurðsson, Kristín Jónsdóttir, Júlíana
Sveinsdóttir, Valtýr Pétursson, Sverrir Haralds, Snorri Arinbjamar,
Kjartan Guðjónsson, Jóhannes Jóhannesson, Sigurður Sigurðsson,
Guðmunda Andrésdóttir og Karl Kvaran málarar. Barbara Ámason,
Eiríkur Smith, Valtýr Pétursson, Sverrir Haralds, Karl Kvaran og Bragi
Ásgeirsson svartlistamenn, Ásmundur Sveinsson, Sigurjón Ólafsson,
Magnús Á. Ámason og Gerður Helgadóttir högglistamenn. 20
Mikil aðsókn var á sýninguna og komu um 2000 gestir á tveim
dögum.21 Aðsóknin ber vitni um þann áhuga sem menn höfðu á
sýningunni. Sýningin var mjög umdeild og segir Hjörleifur, félagsmaður
FIM, að andstaðan hafi verið mikil: „Fjölmargir réðust gegn okkur bæði
leynt og ljóst, í blöðunum og á götunni og sökuðu okkur um að útiloka
það besta og fegursta sem Island hafði upp á að bjóða. Ég get varla lýst
þessum síðvetrardögum betur en að einhverskonar hysteria hafi lagst
yfir borgina og heltekið stóran hluta fólks sem annars var vant því að
sýna bæði skilning og umburðalyndi." 22
Blöðin komu viðbrögðunum við sýningunni vel til skila og sýningin
vakti vægast sagt mikla athygli þeirra. í Morgunblaðinu fékk hún góða
dóma og segir í gagnrýni hennar: „Eins og kunnugt er hafa orðið mikil
skrif um þessa sýningu og listamenn deilt hart hveijir á aðra. - En
hvoru megin sem menn kunna að standa í þeirri deilu, þá er óhætt að
fullyrða, að sýning þessi er mjög táknræn af íslenzkri myndlist.“23 í
Alþýðublaðinu skrifar maður undir G.Þ.: „Segja má um sýninguna i
heild, að hún sé góð, þrátt fyrir það, að listamennimir Jón Stefánsson
og Ásgrímur Jónsson hafi ekki séð sér fært að taka þátt í henni. Hún
er fersk og sterk og sýnir ljóst hve ástæðulaust og óréttmætt það var
hjá sumum „figurativu" málumnum okkar að skerast úr leik, því hún
*<Saynir 2006