Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 57

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 57
Berglind rÓs magnÚsdÓttir
alþjóðlega strauma má greina í gildandi lögum um námsgögn (Lög um námsgögn
nr. 71/2007) sem tóku við af lögum um Námsgagnastofnun (Lög um Námsgagna-
stofnun nr. 23/1990). Hér verður fyrst og fremst fjallað um þær breytingar sem varða
útgáfu á námsgögnum sem tengja má við nýfrjálshyggju og fylgifiska hennar. Skoðað
er sérstaklega hvort og þá hvernig a) orðræðan um námsgögn í lögum frá 1990 til 2007
breyttist í takt við meginhugtök, þrástef og lögmál nýfrjálshyggjunnar og b) hvernig
stefnuskjöl Námsgagnastofnunar sem mótuð voru í anda þessara laga markast af
þessari orðræðu.
OrÐrÆÐa nÝfrjálsHyggjUnnar
Nýfrjálshyggja er hugmyndafræði sem hefur orðið ráðandi víðast hvar á Vestur-
löndum á síðustu 30 árum (Ball, 2012) og áberandi hér á landi í rúma tvo áratugi (Páll
Skúlason, 2008). Oft getur verið erfitt að henda reiður á merkingu þessa hugtaks en
nýfrjálshyggja er ákveðið form af markaðshyggju sem felur í sér allsherjar neytenda-
væðingu (e. consumerism) og vöruvæðingu (e. commodification) í velferðar- og
menntakerfum með tilheyrandi kröfum um sveigjanleika fyrir einstaklinga og stofn-
anir. Til að skapa „nauðsynlegan“ sveigjanleika þarf að ráðast í regluslökun (e. dereg-
ulation) (Dahlberg og Moss, 2005).
Hugtakið nýfrjálshyggja er margslungið og snertir gildi, hugmyndafræði og að-
gerðir á efnahagslegum, pólitískum og menningarlegum sviðum samfélagsins. Gildi
sem ekki er hægt að tengja markaðslögmálum eru jaðarsett og orðræðan einkennist
því af trú á tæknilega skynsemi og gagnsemi markaðarins fyrir öll kerfi samfélagsins.
Undirrót vandamála og misréttis er talin liggja hjá einstaklingum, hvort sem það eru
nemendurnir sjálfir, kennarar eða skólastjórar, og horft framhjá neikvæðum afleiðing-
um af hagrænum og félagslegum þáttum fyrir skólastarf. Fjölmargir fræðimenn hafa
skrifað um þessi áhrif á síðustu árum. Helstu rannsakendur sem ég hef nýtt í mínum
rannsóknum (Ball, 2006, 2012; Bourdieu, 2002; Brown, 2006; Dahlberg og Moss, 2005;
Davies og Bansel, 2007; Hursh, 2007; Olssen, 2004; Ross og Gibson, 2007) hafa tilgreint
eftirfarandi þætti í skilgreiningum sínum á áhrifum nýfrjálshyggju á menntakerfi og
viðhorf til menntunar:
• Ríkisfyrirtæki og stofnanir eru seld til einkaaðila eða komið á fót eftirlíkingu af
markaði (e. quasi-market) innan stofnana. Laga- og regluverk stofnana er veikt (e.
deregulated) eða eingöngu bundið við ríkisstofnanir. Ríkisframlög til félags- og
menntamála eru skorin niður.
• Hugmyndinni að menntun eigi að vera almannagæði (e. public good) er ýtt til
hliðar. Í staðinn er menntun skilgreind sem einkahagsmunir (e. private good) eða
vara (e. commodity). Áhersla er lögð á ábyrgð einstaklingsins en minna gert úr
kerfislægri mismunun sem einstaklingar megna sín lítils gegn. Lausnarorð nýfrjáls-
hyggjunnar eru ábyrgð og frelsi einstaklingsins.
• Menntakerfið er endurskipulagt (e. reformed) út frá markaðslögmálum þar sem
hugmyndin er að tryggja megi gæði menntunar með samkeppni og vali (milli skóla,
kennara, nemenda, námsefnisútgefenda) annars vegar og svo stjórnunarvæðingu,
ábyrgðarskyldu og samræmdum prófum hins vegar. Ytra náms- og skólamat miðar