Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 115

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 115
gísli Þorsteinsson og BrynJar Ólafsson
Áhrif skóla Salomons í Nääs voru einnig mikil á upphafsárum kennaramenntunar í
uppeldismiðuðum handmenntum á Íslandi, þar sem Matthías Þórðarson var nemandi
hans og nýtti námsskipulag Salomons í starfi sínu við Kennaraskólann. Má leiða líkur
að því að aðferðir Salomons hafi verið notaðar í skólum á þessum tíma (Gísli Þor-
steinsson og Brynjar Ólafsson, 2012).
Þó að kennaramenntun í uppeldismiðuðum handmenntum hafi hafist með nám-
skeiðum Jóns Þórarinssonar 1892 urðu þær ekki að skyldunámsgrein í íslenskum
barnaskólum fyrr en með lögum um fræðslu barna árið 1936. Vekur það athygli höf-
unda að kennaramenntun í þessum greinum skuli hafa farið fram í svo mörg ár fyrir
þann tíma. Trúlegt er þó að yfirvöld og skólafólk hafi séð áhersluna sem mikilvægan
þátt í alþýðumenntun, sem myndi þróast og verða hluti af skyldunámi. Ekki er þó víst
að allir hafi einblínt á hin uppeldislegu gildi handmenntakennslunnar heldur viljað
viðhalda íslensku handverki til að styðja við verkkunnáttu ungs fólks og atvinnu-
sköpun, bæði á heimilum og í samfélaginu.
Af upplýsingum í töflu má draga þá ályktun að menntun þeirra kennara er komu að
kennaramenntun í uppeldismiðuðum handmenntum í upphafi hennar hafi litað inni-
hald kennslunnar og áherslur hennar mótast af bakgrunni þeirra og hugsjónum. Til
dæmis var munur á kennsluaðferðum Jóns Þórarinssonar og Matthíasar Þórðarsonar
sem voru menntaðir í ólíkum slöjdskólum. Áherslur og viðfangsefni þeirra kennara
sem byggðu kennslu sína á áherslum heimilisiðnaðarins voru einnig mismunandi.
Ástæðu þessa má eflaust rekja til menntunarbakgrunns þeirra og þess tímabils er þeir
kenndu greinina.
Salomon og Mikkelsen lögðu báðir áherslu á að kenna báðum kynjum handmenntir.
Því fordæmi fylgdu þeir Jón Þórarinsson og Matthías Þórðarson báðir. Kynjaskipting
átti sér fyrst stað innan kennaramenntunar á Íslandi þegar Þorbjörg Friðriksdóttir hóf
að kenna stúlkum handavinnu í Kennaraskólanum 1910 og Matthías kenndi eingöngu
piltum (Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942). Þessi skipting var ráðandi í barna-
skólum allt fram til þess að Aðalnámskrá grunnskóla var gefin út 1977 (Brynjar Ólafs-
son, 2009). Vekur það hins vegar athygli að báðum kynjum var aftur kennt saman í
Kennaraskólanum frá árinu 1922 allt til ársins 1939 þegar stofnuð var sérstök smíða-
deild fyrir handmenntir pilta í Handíða- og myndlistaskóla Íslands og síðar sérstök
deild fyrir handmenntir stúlkna í Kennaraskólanum (Freysteinn Gunnarsson, 1958).
Árið 1922 kom Halldóra Bjarnadóttir að kennslunni í Kennaraskólanum sem
fulltrúi heimilisiðnaðarstefnunnar. Áform hennar var að viðhalda íslenskum
handmenntahefðum með þjóðlegri handavinnu og koma á fót iðnaði á íslenskum
heimilum. Engu að síður lagði hún einnig áherslu á almenn uppeldisleg gildi í heimilis-
iðnaðarkennslunni eins og fram kemur í grein hennar í Hlín (Halldóra Bjarnadóttir,
1919, bls. 29–30), en þar færir hún rök fyrir kennslu sinni: „Hún þroskar smekk barns-
ins og fegurðartilfinningu, sem venur það á vandvirkni, hreinlæti og nýtni og síðast en
ekki síst eru verklegu störfin, með því að vera tekin inn í skólana, hafin í hærra veldi
í meðvitund barnsins.“ Halldóra lagði áherslu á að kenna báðum kynjum saman. Við-
fangsefni nemenda í tíð hennar voru að hluta til íslensk handavinna þess tíma, svo
sem saumur og prjón, en einnig innfluttar áherslur frá Noregi, eins og áður er getið.