Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 132

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013132
að lifa og læra Jafnrétti
augnamiði að kenna börnum og ungmennum að greina kringumstæður og fordóma
sem geta leitt til mismununar og forréttinda. Í skólastarfi þurfa allir að eiga hlut að
málum og taka höndum saman um að skapa samfélag jafnréttis og réttlætis. Leggja
ber áherslu á að bæði stúlkur og drengir eigi sem jafnasta og víðtækasta möguleika.
Hvergi í skólastarfi, hvorki í inntaki né starfsháttum, mega vera hindranir í vegi
annars hvors kynsins.
Ef jafnrétti ríkti og ef jafnréttismenntun væri við lýði þá þyrfti ekki að setja texta sem
þennan á áberandi stað. Einhvern tíma var sagt að bestu opinberu námskrárnar hefðu
fæst orðin. Það væri merki um að ýmsum markmiðum væri þegar náð og gæfi einnig
kennurum heilmikið sjálfræði við mótun skólanámskrár og þróun náms og kennslu.
Vandenbroeck (2009) hefur fjallað töluvert um hugtakið félagslegt réttlæti (e. social jus-
tice) og hvað í því felst. Samkvæmt skilningi hans nær það til réttlætis sem tengist
kynþætti, menningu, trú, kyngervi, fjölskyldugerð, stétt og félagslegum bakgrunni
og námi án aðgreiningar. Skilningur Vandenbroecks og þeirra sem komu að aðalnám-
skrám og heftinu um jafnrétti er því um margt sambærilegur. Það dugar ekki lengur
að leggja eingöngu áherslu á „meðalbarnið“ (2009, bls. 165), segir Vandenbroeck; fjöl-
breytileikinn er kjörorð dagsins, og ég tek heils hugar undir það. Jafnrétti og félagslegt
réttlæti fer því að flestu leyti saman. Ef við erum stuðningsmenn félagslegs réttlætis
hljótum við að vera stuðningsmenn jafnréttis.
Í heftinu Jafnrétti er jafnréttishugtakið skilgreint í upphafi ritsins og fjallað um það
í fyrsta kaflanum. Í sama kafla er fjallað um skóla margbreytileikans og ríkjandi hug-
myndafræði um kyn, menningu og kynhneigð. Síðan er fjallað um meginflokka jafn-
réttis, eins og það er skilgreint í heftinu, í eftirfarandi köflum: 1) Kynjajafnrétti, 2)
Menning, þjóðerni, tungumál, trúarbrögð, lífsskoðanir, 3) Fötlun, 4) Aldur og 5) Stétt
og búseta. Að lokum er kafli um jafnrétti í skólum þar sem lögð er áhersla á að jafnrétti
þurfi að vera samofið öllu skólastarfi.
Helsti kostur heftisins um jafnrétti er hversu vel höfundum tekst að búta viðfangs-
efnið niður án þess að missa sjónar á jafnrétti í heild eða samþættingu jafnréttis við
aðra grunnþætti og almennt skólastarf, og er kaflinn í lokin árétting þess. Dæmin sem
gefin eru um það hvernig hægt er að vinna með jafnrétti í hinum ýmsu myndum gefa
kennurum á öllum skólastigum hugmyndir um leiðir og geta kveikt nýjar hugmyndir.
Skilgreiningar á hugtökum, m.a. á því hvað er ríkjandi hugmyndafræði, þjóðhverfa,
tvíhyggja, kynbundið ofbeldi, kynferðisleg áreitni og gerendahæfni, eru einnig mjög
gagnlegar og geta auðveldað vinnu að jafnrétti frá leikskóla til háskóla. Um leið finnst
mér þó vanta aðrar nauðsynlegar skilgreiningar, m.a. á hugtökunum staðalmynd,
stéttlaust samfélag og fjölmenningarleg kennsla. Það skortir nokkuð á samræmi í
köflum heftisins hvað þetta varðar og er fyrri hlutinn öllu nákvæmari en sá seinni.
Það truflar mig einnig að ekki sé gerð grein fyrir því í upphafi kaflanna um hvað eigi
að fjalla og af hverju.
Þrátt fyrir þetta sé ég mun fleiri kosti við heftið um jafnrétti en galla; það er fræði-
lega nokkuð vel undirbyggt og lesandinn finnur að það er skrifað af þekkingu á mál-
efninu. Mér finnst því ástæða til að hvetja kennara til að nota heftið í öllu starfi og sný
mér að því að fjalla um valda þætti er tengjast jafnréttismenntun. Spurningin sem lögð
er til grundvallar er: Lifum við og lærum jafnrétti í jafnrétti eða misrétti?