Skírnir - 01.01.1980, Qupperneq 54

52 JÓN VIÐAR JÓNSSON SKÍRNIR
hinnar andlegu ástar. Báðir leggja mikla áherslu á löngun Lofts
til að öðlast þekkingu og vald yfir leyndardómum myrkursins
og þeir gera hann ekki að neinum sveimhuga unglingi, sem veit
ekki hvað hann vill, heldur fullþroskuðum og viljasterkum
karlmanni sem stefnir einbeittur að ákveðnu marki. Mannlýsing
þeirra beggja er ídealistísk, hún er afmörkuð veröld sem lýtur
sínum eigin lögmálum.
Eins og fram kom í inngangi er þetta viðhorf til hlutverksins
ekki nýtt af nálinni. Það réð ríkjum þegar við frumsýninguna
árið 1914 og setti lengi vel mikinn svip á viðhorf bæði gagn-
rýnenda og bókmenntamanna. Athugun og samanburður á túlk-
unum Lárusar Pálssonar og Gunnars Eyjólfssonar sýnir nú, að
þessi afstaða náði einnig til leikhússins. Tilgáta mín er því sú
að hér sé fundin sú leikhefð sem einkenndi túlkun hlutverksins
allt frá fyrstu tíð. £g er ekki viss um að auðvelt sé að benda
á einhvern einn upphafsmann þessarar leikhefðar, því að skrif
manna um sýningar á leikritinu í Danmörku og Skandinavíu
árið 1915 benda eindregið til þess, að þar hafi menn lagt svip-
aðan skilning í hlutverkið og Jens Waage virðist hafa gert hér.
Alls staðar er Loftur gerður að Fástgervingi, knúnum áfram af
dulúðugum og djöfullegum óskum og í harðri baráttu við sam-
visku sína og betri eðlisþætti. Það er ekki auðvelt að giska á
orsakir þessa skilnings. E.t.v. var hann að kenna yfirborðskennd-
um og ónákvæmum lestri á leikritinu og gamaldags viðhorfum
leikhúsfólksins sjálfs. Hér heima gæti hefðin þó átt sér ákveðna
uppsprettu: þjóðsögu Skúla Gíslasonar, þar sem „fástísk“ leit
Lofts að hinu illa skipar mjög háan sess. Menn hafa löngum
haft ríka tilhneigingu til að bera saman þjóðsöguna og leikritið
og mörg dæmi mætti tilfæra um að menn hafi litið á það sem
sjálfsagðan hlut að leikritið væri leikgerð þjóðsögunnar.4 Þessi
tilhneiging hefur greinilega einnig sett svip sinn á leiksögu
Lofts; og með nokkrum rétti má komast svo að orði, að í raun-
inni hafi leikararnir sífellt verið að leika rangan Loft: Loft þjóð-
sögunnar, en ekki Loft leikritsins.
En þó að menn hafi lagt sama grundvallarskilning í hlut-
verkið, er alls ekki loku fyrir það skotið að þeir hafi komið
honum til skila með mjög ólíkum hætti og jafnvel notað hann