Skírnir - 01.01.1980, Side 175

SKÍRNIR
LEIKRIT OG LEIKHUS
173
hefur leikritagerð rutt sér til rúms við hlið þeirra bókmennta-
greina sem fyrir voru. Það er að visu ekki þar með sagt að við
liöfum enn í dag eignast nein þau leikrit sem lögð verði að líku
við hin fremstu verk í öðrum greinum, verk okkar bestu skáld-
sagnahöfunda og ljóðskálda á sama tíma. Hætt er við því, til
dæmis, að leikrit Halldórs Laxness verði seint skilin né þeirra
notið að gagni nema í ljósi af skáldsögum hans — þótt takist
að koma afkáraheimi þeirra alsköpuðum upp á leiksviði. Samt
eru leikir Halldórs líkastil djarflegasta tilraun til formlegrar
nýsköpunar í leikritum sem hér hefur verið gerð; en að öðru
leyti hefur nýstefna, módernismi í leikritagerð að svo komnu
varla orðið meira en tilhlaup, tilraunir. Og ljóst að eftirtekt al-
mennings beinist umfram allt að verkum í aðgengilegu, auð-
numdu leikformi. Því kann að þykja mest vert um natúralísku
tilþrifin í leikritum síðustu ára, lijá Vésteini Lúðvíkssyni, Guð-
mundi Steinssyni, jafnvel líka Birgi Sigurðssyni, og leikræna
úrkosti og formlega fjölbreytni í leikritum Kjartans Ragnars-
sonar.
í rauninni hefur ekki nema einn höfundur, Jökull Jakobsson,
enn í dag farið lieilan höfundarferil, komist til manns, ef svo
má segja, í leikhúsinu. Seinni leikrit lians eru líka að mínu viti
það sem markverðast hefur gerst í leikbókmenntum okkar á
síðustu árum — beinlínis vegna þess að þau hafa vaxið burt frá
þeirri frásagnarlegu rithefð sem þau eru svo augljóslega vaxin
úr. Gildi þeirra liggur umfram allt í því að þau eru raunveru-
leg sviðsverk, leiktextinn úrlausnarefni leikrænnar framvindu,
og leikritið ekki alskapað fyrr en á leiksviði. Þau verða ekki
lærð eða lesin á bókina eina. Oft var orð á því gert að Jökull
semdi leikrit sín í leikhúsinu sjálfu og nyti náinnar samvinnu
leikhúsmanna að þeim; liann lét þeim líka mikinn hlut eftir
í sínum fullsömdu, fullveðja leikjum.
Það þarf að vísu ekki að undrast sterk ítök raunsæisstefnu og
natúralisma í leikbókmenntunum. Leikritun mótast af þeim
starfskjörum sem leikhúsið setur á hverjum tíma, leikendur á
sviði og leikgestir í salnum, og bæði leiklistin sjálf og smekkur
leikhúsgesta eru vanin og tamin af sterkri raunsæishefð. Leik-
endum liefur frá fornu fari látið best að líkja eftir veruleika í