Skírnir - 01.01.1980, Page 207

SKÍRNIR
RITDÓMAR
205
analys." (37) Hún ncfnir engar heimildir fyrir þcssum samnefnara ;l fræð-
unum í Noregi, og ekki er norskan á þessu eins og vera ber.
Aðeins eitt atriði enn sem varðar heimildir. Gerður víkur sér undan að
ræða um þjóðfélagslega stöðu íslenskra kvenna á því tímabili sem um ræðir
og kennir um skorti á heimildum. Hún segir: „Engin heildarkönnun eða
úttekt er til á raunverulegri stöðu kvenna á því tímabili sem sögurnar
spanna. Hefði reynst of viðamikið að gera slíka úttekt vegna þessarar rit-
gerðar." (179) Ætla má að staða íslenskra kvenna sé ekki svo ýkja frábrugðin
stöðu kvenna í nágrannalöndunum, sem um er til fjöldi aðgengilegra rita
og ritgerða. Hér hefði Gerður að ósekju mátt fara í smiðju til Dagnýjar
Kristjánsdóttur, sem gerir mjög skilmerkilega grein fyrir þjóðfélagslegri
stöðu kvenna á íslandi í ritgerð sinni Frelsi og öryggi. En í þessu yfirliti
styðst Dagný einmitt við erlendar rannsóknir, sem henni tekst mjög vel að
tengja íslenskri sögu. Það gegnir raunar furðu að Gerður skuli hvergi vitna
til ritgerðar Dagnýjar, og hún er ekki í ritaskrá. Það er engu líkara en
Gerður hafi alls ekki vitað um hana.
Þá er komið að aðferðafræðinni. Eitt grundvallaratriði í bókmennta-
greiningu er að gera skýran greinarmun á hinum ýmsu plönum verksins,
þ.e. persónum — sögumanni — höfundi og verkinu i heild. Þetta gerir Gerð-
ur ekki, og ætlar hún oft höfundi þau viðhorf sem hann lætur persónur
sínar hafa. Á sama hátt hættir henni mjög til að setja jafnaðarmerki milli
þeirra þjóðfélagslegu hugmynda sem höfundur er að lýsa og hans eigin
skoðunar á þessum hugmyndum. Afleiðing þessa verður sú að Gerður kemst
í mótsögn við yfirlýst markmið sitt í inngangi. Bókmenntagreiningin miðar
ekki að því að athuga stöðu kvenna eins og hún er í skáldsögunum og setja
hana síðan í samband við þjóðfélagslegan veruleika, heldur að því að setja
upp forskrift um það hvernig konum skuli ekki lýst. Hér fylgir Gerður í
reynd hinni svokölluðu forskriftarstefnu, sem krefst þess að bókmenntir sýni
æskilega mynd af heiminum, en ekki trúverðuga. Tökum til dæmis túlkun
hennar á Sóleyjarsögu, en niðurstaða Gerðar um þessa sögu er svohljóðandi:
Sóleyjarsaga er náma í hefðbundinni hugmyndafræði um eðli og hlut-
verk kvenna, þeirri hugmyndafræði sem hefur átt drjúgan þátt i að við-
halda vanmetakennd kvenna og skipa þeim á óæðri bekk... í Sóleyjar-
sögu vottar... hvergi fyrir gagnrýni á stöðu kvenna eða hlutverki. (120—
121)
Ef við lítum á rök liennar fyrir þessu sjáum við að þau eru eingöngu sótt
til þeirra viðhorfa sem persónur í sögunni eru látnar hafa. Hún gerir með
öðrum orðum ekki greinarmun á persónum og höfundi. En rök hennar eru
þessi:
Niðurstaða Alla um Sóleyju er að hún sé einföld og heimsk rola og
blinduð af ást til sín. í lýsingu hans á hlutskipti kvenna kemur fram
kvenhatur sem hann viðurkennir og drottnunarkennd gagnvart Sóleyju.
(109)