Jökull - 01.12.1983, Blaðsíða 20

ACKNOWLEDGEMENTS
Professor Sveinbjöm Bjömsson read the manuscript and
suggested several improvements of the paper.
REFERENCES
Askelsson,Jóhannes 1959: Skeiðarárhlaupið og umbrot-
in í Grímsvötnum 1945. Jökull 19:22—29.
Bjömsson, A, S. Sigurdsson, G. Thorbergsson and E.
Tryggvason 1979: Riftingof the plate boundary in
Northern Iceland 1975- 1978. J. Geophys. Res.
84: 3029 - 3038.
Bjömsson, H. 1974: Explanation ofjökulhlaups from
Grímsvötn. Jökull 24: 1 - 26.
Bjömsson, H., 1977: The cause of jökulhlaups in the
Skaftá river, Vatnajökull. Jökull 27: 71-78.
Bjömsson, H., 1982: Varmamælirinn í Grímsvötn-
um, eldvirkni, orsakir og eðli jarðhita. Eldur er í
Norðri: 139— 144. Söguíelagið, Reykjavík.
Bjömsson, H., S. Bjömsson and Th. Sigurgeirsson 1982:
Grímsvötn: Penetration of water into hot rock
boundaries ofmagma. Nature 295: 580-581.
Pálmason, G., S. Amórsson, I.B. Fridleifsson, H. Krist-
mannsdóttir, K. Saemundsson, V. Stefánsson. B. Stein-
grímsson, J. Tómasson and L. Krístjánsson 1979:
The Iceland crust: evidence from drillhole data
on structure and processes. Maurice Ewing Ser-
ies 2: 43 — 65. A.G.U. Washington.
Rist, S. 1955: Skeidarárhlaup 1954. Jökull 15: 30 -
36.
Stefánsson, Ragnar 1983: Skeiðarárhlaupið 1939. Jök-
ull 83:
Rist,S. 1973: Jökulhlaupaannáll 1971, 1972 og 1973.
Jökull 23:55-60.
Rist,S. 1976: Grímsvatnahlaupið 1976.Jökull 26: 80
-90.
Rist, S. 1947 - 1980. Rennslisskýrslur. Vatnamæl-
ingar Orkustofnunar.
Thorarinsson, S. 1967: Heklaand Katla. Theshareof
acid and intermediate lava and tephra in the
volcanic products through the geological history
of Iceland. Iceland and Mid-ocean Ridges (Ed.
S. Bjömsson): 190- 197. Rit Vísindafélags íslend-
inga, Reykjavík.
Thorarinsson, S. 1974: Vötnin stríð. Saga Gríms-
vatnagosa og Skeiðarárhlaupa. Menningarsjóð-
ur, Reykjavík. 254 pp.
Thorarinsson, S. and S. Rist 1955: Skaftárhlaup í sept-
ember 1955. Jökull 5: 37-40.
Walker, G.P.L. 1973: Intrusive sheet swarms and the
identity of Crustal Layer 3 in Iceland. J. Geol.
Soc. Lond. 131: 143- 151.
ÁGRIP
VARMAMÆLIRINN í GRÍMSVÖTNUM,
JARÐHITI OG ELDVIRKNI
Helgi Bjömsson, Raunvísindastofnun Háskólans
Við Grímsvötn hefur jökull lagst yfir og hulið
jarðhitasvæði svo að nær enginn varmi sleppur frá
því út í andrúmsloftið. Aðstæður skapa því hinn
ágætasta varmamæli. Vatnsmagnið, sem jarðhitinn
bræðir, er mælikvarði á varmann sem berst frá jarð-
hitasvæðinu. I þessari grein er varmaflæði frá jarð-
hitasvæðinu í Grímsvötnum metið með því að áætla
fyrst heildarrúmmál Skeiðarárhlaupa og draga frá
því mat á ofanbráð sem fellur til Grímsvatna. Er
þetta gert fyriröll hlaup fráárinu 1851 (2.mynd).Á
þessu 130 ára tímabili hefurstyrkur jarðhitasvæðis-
ins verið um 4000 til 5000 MW að meðaltali. Þenn-
an meðalstyrk má skýra með hripi bræðsluvatns
niður að heitri kviku og hraunkælingu, þannig að 10
km2 storknunarflötur færist að jafnaði 5 m niður á
ári (Helgi Bjómsson o.fl. 1982). Hins vegar koma
fram sveiflur í varmastraumnum. I fýrsta lagi hefur
hann minnkað stöðugt sl. 80 ár. Orsök þess kann að
vera sú að dregið hafi úr aðstreymi kviku, þannig að
kvikuhleifurinn hafi ekki endurnýjast. Storknunar-
flöturinn hefur því færst stöðugt neðar og hægt á
varmaskiptum. I öðru lagi koma fram toppar í
varmastraumi, sem rísa upp í tvöfalt til þrefalt með-
algildi, og eru þeir taldir stafa af uppkomu kviku að
jökulbotni.
Samtímis því að dregið hefur úr styrk jarðhita-
svæðisins við Grímsvötn hefur sambærileg aukning
orðið á varmastreymi undir tveimur sigkötlum um
10 km norðvestan við Grímsvötn.
Heildaraðstreymi kviku til Grímsvatnasvæðisins
er um 50 milljónir rúmmetra á ári að jafnaði. Þar af
hafa um 3% komið upp gegnum jökulinn í gosum,
10% hafa borist upp að jökulbotni, en 87% afgos-
efnunum hafa storknað í efstu jarðlögunum við kæl-
ingu á jarðhitasvæðinu og sokkið. Aðstreymi kviku
að Grímsvatnasvæðinu jafngildir öllum gosefnum
sem borist hafa að meðaltali upp á yfirborð Islands
frá upphafi Islandsbyggðar (sjá Sigurð Pórarinsson
1967).
18 JÖKULL 33. ÁR