Jökull - 01.12.1983, Blaðsíða 164

Annar og þriðji gosdagur í Eyjum
Ég var rétt kominn niður á jörðina í tvöföldum
skilningi úr leiðangri fréttamanna til Heimaeyjar
þriðjudagsmorgunn 24. janúar, þegar næsta kall
kom.
Þessi 24. janúar var öðru vísi en bræður hans.
Árið var 1973 og Heimaey nýklofm að austanverðu
af jarðeldi. Símtal ofan úr Háskóla tók fljótt af og
ég þar með orðinn skutilsveinn ágæts vísinda-
manns, Arne Noe-Nygaards, frá kóngsins Kaupin-
höfn. Þeir kollegar Arne og Sigurður Þórarinsson
ætluðu til Vestmannaeyja. Hægri hönd Sigurðar
var fylgdarmaður hans um langt skeið, Halldór
Ólafsson, — síðar einn af hallamælingameisturum
Kröfluelda.
Flugmálastjórn léði tvíhreyflu sína á miðviku-
dagsmorgun og þótti okkur Sigurjón flugmaður
harla vel klæddur til ferðarinnar. Hann bar hatt og
var í hvítri skyrtu með bindi, — flaug eins og engill.
Við komuna til Eyja var ljóst að gosið var í
rénun. Syðri hluti sprungunnar var óvirkur. Enn
voru Kirkjubæirnir heilir. Okkur var skilað í ver-
búðir ísfélagsins þar sem við skyldum búa. Stundu
síðar héldum við snarlega þaðan uppfyrir Helgafell
og niður með gosstöðvunum að vestanverðu.
Aldrei þessu vant var rauða skotthúfan ekki á höfði
Sigurðar. Allir bárum við byggingarvinnuhjálma,
sem helst líktust Bretahjálmunum úr síðustu
heimsstyrjöld. Altént var þó hjálmurinn Sigurðar
gulur.
Þarna var reynt að komast eins nærri eldunum
og gæruúlpurnar leyfðu. „Það má fara nær“, sagði
Sigurður, er ég snéri undan, og hann gaf Arne
olnbogaskot. Ekki vissu þeir af hraunklessunum
tveimur sem skullu með þyti á vikrinum milli mín
og þeirra, enda voru þeir alllangt undan við gíg-
hrúgöldin.
Við Kirkjubæina var nokkur mannfjöldi með tvo
vörubíla að bjarga úr húsunum. Þar voru líka
fréttamenn er svifu á Sigurð og vildu endilega vita
hve lengi gosið myndi standa. Ekki vildi Sigurður
segja nákvæmlega til um það, en ýjaði að 2 — 3
mánuðum. Sá danski Sagði: „Vi máler tiden
efterpá — við mælum tímann eftir gos“ og frétta-
mennirnir nóteruðu það og kinkuðu kolli. Enginn
minntist á framtíð bæjarins. í þeim efnum voru
allir jafn óvissir og kvíðnir. Vindátt gat ekki verið
svona hagstæð lengi. Hvað myndi gerast í fyrsta
suðaustanveðrinu? Angi af svari kom fyrr en varði.
Meðan við dvöldum við Kirkjubæina sló fyrir
austangjólu og gjallmolar byrjuðu að falla við hús-
in. Mannskapurinn færði sig um stund en við
flýttum okkur niður að sjó þar sem hraunkantur-
inn mjakaðist skáhallt eftir ströndinni og gjósku-
sprengingar voru í sjó frammi. Undir nóttina
brunnu fyrstu húsin austast í bænum.
Um kvöldið vildi Sigurður ólmur fara austur að
Kirkjubæjarrústunum. Þar stjákluðum við í hita
og svækju með tenntar húsarústirnar kolsvartar í
baksýn, berandi í rauðan eldvegginn.
Stuttu eftir komu okkar niður í ísfélag heyrðust
smellir á þakinu. Herbergjadyr við ganginn í hús-
inu voru rifnar upp hver á fætur annarri og menn
hópuðust út á ganginn.
„Assgotinn, þá er það byrjað", sagði einhver.
Sigurður var manna fyrstur út á gang. Hann
gerði engan stans. Hélt niður og út með úlpuna á
öxlunum. Á eftir honum geystist Halldór og veifaði
stígvélapari Sigurðar, hrópandi nafn hans. Hjálm-
urinn gleymdist alveg. Ég held að Halldór hafi náð
Sigurði á sokkaleistunum úti á götu. Arne Noe-
Nygaard brosti breitt meðan við gengum niður. Er
út kom var ljóst að gjóskufallið var minna en menn
héldu. Fyrsta stóra áhlaupið kom ekki fyrr en
næsta kvöld. Þá höfðu menn þegar áhyggjur af inn-
siglingunni og upp undir tuttugu hús urðu eldin-
um að bráð.
Þá nótt dömluðum við á Lóðsinum gegnum
roðin gufuský vestan við hraunstálið til að lóða
dýpið. Beljandinn frá gosstöðvunum yfirgnæfði
önnur hljóð og kvikustrókar gnæfðu yfir hraun og
gufu. Glöggt mátti sjá hvernig glóandi gjósku lagði
yfir bæinn. Menn sögðu fátt og vísindamennirmr
okkar tveir voru sérdeilis þungir á brún, jafnvel
afundnir.
Snortnir vísindamenn hljóta jafnan að vera góð-
ir fræðimenn og nytsamir.
Ari Trausti Guðmundsson
162 JÖKULL 33. ÁR