Jökull - 01.12.1983, Blaðsíða 170

blaðsins“ eins og Birgir Kjaran orðaði það í blaða-
grein eða með orðum Sigurðar Þórarinssonar af
sama tilefni sem „fyrsta konan er afskipti hefur haft
af íslenzkum eldstöðvum síðan Katla gamla í
Þykkvabænum kom af stað gosi í Mýrdalsjökli forð-
um tíð, er brydda tók á Barða“. Nafnbætur sem
haldið var í fram í rauðan dauðann, þrátt fyrir
samlíkinguna við svarkinn Kötlu, í ljósi þeirra
einkaréttinda sem íýlgdu.
Leið og beið til kvöldsins 26. október er tilkynning
barst frá amerískum þotuflugmanni hvar undirrit-
aður blaðamaður sat og skrifaði um kvöldmatar-
leytið frétt dagsins um fótbrot. Haíöi flugmaðurinn
sá séð úr háloftunum kvikna rautt ljós þar á korti
hans sem merkt var „lighthouse“. Snjall orðabókar-
þýðandi hafði semsagt snarað orðinu Víti af ís-
Ienzku korti þann veg til hernaðarþarfa. Hefi ég
síðan dáðst að flugmanni þeim, sem sló því strax
föstu að á vitanum hans hefði kviknað eldgos. Að
vísu fóru þeir eitthvað að rugla hann í ríminu í
aðalstöðvunum og hringdu þá leiðréttingu, að þetta
væri nú líklega í Dyngjufjöllum. En þá var yíirvald
eldfjallafræða, Sigurður Þórarinsson kominn í málið
og sagði bara: — Það þættu mér tíðindi. Við fljúgum
beint á Oskju! Við höfðum semsagt leigt flugvél og
tryggt okkur Sigurð í hana. Hann hafði ætlað í flug
með öðrum jarðfræðingum morguninn eftir, enda
komið kolamyrkur. En það dugði ekki blaði sem
alltaf kemur út í fýrramálið. Hvernig hefðum við
líka átt að vita án hans þarna í flugvélinni með Birni
Pálssyni að þessir rauðu strókar í myrkrinu og foss-
andi skellur innan um þykknið fyrir neðan okkur,
sem við köstuðumst til og frá í háloftunum, væri
einmitt 7-8 km löng hraunelfi að belja út um Öskju-
op upp stæðu gosstrókar a la Hawaii úr 4 gígum
þarna niðri á fastalandinu? Agnar Kofoed Hansen
sat við taltækin og þuldi hástemmdar lýsingar af
stórkostlegasta eldgosi, sem nokkurn tíma hefði orð-
ið á Islandi yfir til flugturnsins, þar sem Matthías
ritstjóri vor beið í ofvæni fréttanna. Með þeim af-
leiðingum að ritstjórinn krafði vitanlega fréttamann
sinn um slíkt eldgos á prent við komuna að ritvélinni
um nóttina. Og þá ekki síður sérfræðinginn okkar
Sigurð Þórarinsson að minnsta kosti um þæryfirlýs-
ingar að slíkt gos hefði ekki komið í aldir. Ákafi
manna og spenningur var slíkur á ritstjórn og í
prentsmiðju um nóttina, að við Sigurður tókum það
ráð að skrifast á miðum, eins og skólakrakkar yfir
borðið, til að koma nokkurn veginn rétt á framfæri
því sem Sigurður treysti sér til að láta eftir sér hafa,
sem út af fyrir sig var engin smáfrétt. Sigurður sem
fyrr minn fasti punktur í tilverunni, svo engar æsi-
fregnir gátu mér grandað á vandrötuðum stíg. Blað-
ið fór með hárréttar upplýsingar í prentun kl. 4-5
um nóttina.
Kl. 8 að morgni flaug ég með áætlunarflugvélinni
til Akureyrar í veg fyrir jarðfræðingana Sigurð og
Guðmund Sigvaldason, er komu með „vísinda-
mannaflugvélinni“ frá gosstöðvum. Og hófst hrað-
ferð nr. 2 í jeppum með akureyrskum fararstjórum
gegnum Mývatnssveit og beint inn að Öskjuopi.
Mættum við þar Pétri bónda í Reykjahlíð með
nokkrum Mývetningum á leið afgosstað. Eg smellti
nokkrum myndum af hraunjaðrinum og bað Pétur
um að síma strax í Morgunblaðið og láta sækja
filmuna í Reykjahlíð, sem var gert og Morgunblaðið
náði því að verða enn sólarhring á undan öllum
öðrum með myndir. En Pétur fékk skömm í hattinn
— hann var nefnilega fréttaritari Tímans á staðnum
og enginn þaðan hafði haft samband við hann. En
þetta var útúrdúr. Er þá komið að minnisstæða
skriðinu á hálum ís upp suðurfjallshlíðina við Öskju
í tunglskini og norðurljósum á eftir söguhetju vorri.
Hraunið kom vellandi út um Öskjuop, eins og bíla-
lest á breiðgötu með ótal kattaraugum, og virtist í
myrkrinu fylla það hlíða á milli. I ákafanum lagði
Sigurður beint upp glerhála fjallshlíðina, þar sem
ekki varð lengra komist inn eftir meðfram nýja
hrauninu. Aðrir sneru af skynsemi við í leit að
hægari uppgöngu. Blaðamaðurinn hikaði andartak
— en vissi hverjum fylgja yrði. Skreið svo upp svell-
ið, kraflandi með höndum og fótum eftir festu. Upp
komumst við. Mikilfengleg sýn blasti við. Fjórir háir
eldstrókar í hvítri, glitrandi auðninni. Og við höfð-
um stúkusæti með alla dýrðina fýrir framan okkur.
Ætla ég ekki að reyna að lýsa því.
Nóttin var köld, 10 stiga frost. I dögun vorum við
þrjú Sigurður, Arni Stefánsson og undirrituð komin
handan eldstrókanna niðri á Öskjusléttunni, þar
sem glóandi lænan rann fram. Sigurður kenndi
köldum blaðamanni að verma botn á flögunum ut-
an í hrauninu, þótt þær væru á hreyfingu.
Einangrunarhæfnin óyggjandi, sagði hann og
reyndist sem fýrr rétt. „Fífldjarfur vísindamaður á
Heklutindi“ hafði Dagens Nyheter birt í fýrirsögn
þvert yfir forsíðuna í Heklugosinu 1947. Og sem ég
stóð þarna mátti ég horfa upp á aðra slíka hetjudáð.
„Bíddu“, sagði Sigurður sem þeir Arni lögðu afstað
á jakahlupum þvert yfir glóandi hraunelfuna. Alla
leið upp á gígbarminn, hvar þeir smelltu myndum.
Þetta var einhver lengsta stund sem ég hefi lifað.
Hvað geri ég ef þeir hverfa og koma ekki aftur?
hugsaði ég sem ég stóð þarna í auðninni, marga
kílómetra frá mönnum. En þeif komu léttstígir til
168 JÖKULL 33. ÁR