Jökull - 01.12.1983, Blaðsíða 99

Koerfer, L. E. 1972: Zur Geologie des Gebietes
Hvammstangi-Bakkabrúnir-Blönduós. Sonder-
veröfientlichungen der Geol. Univ. Köln. 26:1-
121.
Kriiger,J. 1974: Glaciomorfologi. (Mimeographed).
Kobenhavn.
Lamb, H. H. 1977: The Late Quaternary History of
the Climate of the British Isles. British Quater-
nary studies:283-298. Oxford.
Nansen, F. 1922: The Strandflat and Isostasy. Vid.
Selsk. Skr. Oslo.
Noe-Nygard, A. 1962: Geologi. Knbenhavn.
Olajsdóttir, Th. 1975: Jökulgarður ásjávarbomi útaf
Breiðafirði. Náttúrufr. 45:31-36.
Pjetursson, H. 1905: Om Islands Geologi. Medd. f.
DanskGeol. Foren. Kabenhavn.
— 1907: Einige Ergebnisse einer Reise in Súd-Is-
land im sommer 1906: Zeitschrift der Gesells-
chaft fúr Erdkunde zu Berlin. 599-621.
— 1908: Einige Hauptzúge der Geologie und Mor-
phologie Islands. Zeitschrift der Gesellschaft fúr
Erdkunde zu Berlin. 451-467.
Preusser, H. 1976: The landscape of Iceland: types
and regions. The Hague.
Reusch, H. 1901: Nogle bidrag til forstaaelse af hvor-
ledes Norges dale og fjorde er blevne til. N. G. U.
32.
Saemundsson, K. 1979: Outline of the Geology of
Iceland. Jökull 29:7-28.
Seibold, E. 1974: Lehrbuch der allgemeinen Geo-
logie-I. Stuttgart.
Sigbjamarson, G. 1982: Alpajöklar og öldubrjótar.
Eldur í norðri. 79-90. Reykjavík.
Steindórsson, St. 1962: On the Age and Immigration
ofthe Icelandic Flora. Soc. Sci. Isl. 35.
— 1964: Um ísaldarplöntur, Náttúrufr. 34:49-76.
Sudgen, E. D. and B. S. John. 1976: Glaciers and
Landscape. London.
Thorarinsson, S. 1937: The main geological and topo-
graphical features of Iceland. Geogr. Ann. 19:
161-175.
— 1951: Laxárgljúfur og Laxárhraun. Geogr. Ann.
33:1-19.
— 1956: The thousand years struggle against ice
and fire. Reykjavík.
— 1960: Iceland. Geography of Norden. 203-233.
Bergen.
Thoroddsen, Th. 1908-11: Lýsing Islands. Koben-
havn.
— 1905-6: Island. Grundriss der Geographie und
Geologie. Peterm. Geogr. Mitt. Erg. 152:1-161
and 153:162-358.
Torjason, H. 1979: Investigations into the structure
of South-Eastem Iceland. PhD.— thesis. Univ.
of Liverpool.
Woldstedt, P. 1961: Das Eiszeitalter. Band I. Stutt-
gart.
Manuscript accepted 10 June 1982.
ALPAJÖKLAR OG ÖLDUBRJÓTAR
Guttormur Sigbjarnarson, Orkustofnun
Orðið alpajöklar er hér notað sem safnheiti yfir öll
þau jökulform sem myndast í fjalllendi, þar sem
landslagið stjórnar í megin dráttum skriðhreyfing-
um jökulíssins. Jafnan er nokkuð um ísvana svæði,
þar sem alpajöklar eru ráðandi. Meginlandsísskild-
ir og stórir hveljöklar eru andstæður alpajöklanna,
þar sem þeir kaífæra allt það landslag, sem undir
þeim liggur, og skriðhreyfingar þeirra stjómast af
yfirborðshalla jökulíssins, fremur en af landslaginu
sem undir þeim liggur. Þau rofform, er jöklarnir á
jökulskeiðum kvartertímans hafa markað landið
með á hverjum stað, ráðast verulega af því, hvort
þar hafa alpajöklar eða hveljöklar verið ríkjandi.
3. mynd sýnir kort af Islandi, þar sem þau svæði
eru merkt sérstaklega, þar sem jökulrofið einkennist
af því, að alpajöklar hafi verið þar ráðandi á undan-
gengnum jökulskeiðum, og er það um fjórðungur
alls landsins. Aðrir hlutar landsins sýna í megin
dráttum rofform eftir meginjöklana. Rofformin
benda þó til, að það hafi ávallt verið nokkuð margar
ísmiðjur og jökulskriðið hafi fylgt stórformum lands-
lagsins. A 4. mynd eru Fáskrúðsfjörður og Stöðvar-
fjörður valdir sem einkennissvæði fyrir alpaland-
mótun, þar sem helstu auðkenni þess eru merkt inn
á kort, en á 5. mynd af Mið-Héraði eru dregin fram
einkenni landmótunar meginísskjaldarins.
Landmótunarform alpajökla finnast meðfram
ströndunum allt umhverfis Island (3. mynd), en
stærstu og samfelldustu svæðin eru á Mið-Norður-
landi og á Austfjörðum allt suður um Skaftafells-
sýslur, þar sem þau eru jafnframt ótvíræð og skýr-
ust.
Brimaldan hefur verið hvað athafnamesti rof-
valdurinn allt umhverfis landið, og á 3. mynd eru
sýnd öll þau brimklif sem ná meira en 60-80 m hæð,
hvort sem þau eru alveg við ströndina eða eitthvað
lengra inn til lands. Finna má nokkurt samband
milli alpalandslagsins og háþróaðra brimklifa og
fjarðarmúla. Vakin er athygli á þýðingu samspils
JÖKULL 33. ÁR 97