Jökull - 01.12.1983, Blaðsíða 177

var síðan flutt í útvarp og svo prentað í Nátt-
úrufræðingnum í byrjun næsta árs og mun örugg-
lega öðru fremur hafa orðið til þess að þáverandi
menntamálaráðherra bað Sigurð um að undirbúa
löggjöf um náttúruvernd. Að þeim drögum feng-
num var svo Sigurði og Ármanni Snævarr lagapró-
fessor falið að semja frumvarp til laga um nátt-
úruvernd og höfðu þeir um það samráð við Finn
Guðmundsson fuglafræðing, sem vann við Nátt-
úrugripasafnið eins og Sigurður. Frumvarpið var
lagt fram þremur árum seinna eftir mikla vinnu og
samráð við fleiri góða menn og varð að lögum
vorið 1956. Þar með var stigið eitt stærsta skrefið í
náttúruverndarmálum sem við höfum tekið til
þessa.
En öll byrjun er erfið og einkum fólgin í því að
plægja og undirbúa jarðveginn, það fengu Sigurð-
ur og þeir sem sátu með honum í Náttúru-
verndarráði fyrstu árin að reyna. Þó þokaðist
smám saman ýmislegt í rétta átt, ekki síst fyrir
atbeina og eldmóð þeirra Sigurðar og Finns, og
það var einmitt Sigurður sem átti frumkvæðið að
mörgum málum sem Náttúruverndarráð hóf strax
að vinna að, þó lausn á þeim fengist ekki alltaf
strax, og nægir þar að nefna hugmyndirnar um
þjóðgarða í Skaftafelli og Jökulsárgljúfrum sem
komu báðar frá honum.
Sigurður átti sæti í Náttúruverndarráði frá stofn-
un þess til dauðadags og vann ráðinu lengur og
betur en nokkur annar, að öllum þeim góðu
mönnum ólöstuðum sem þar hafa lagt hönd á
plóginn. Hann hafði alltaf brennandi áhuga á þeim
málum, var alltaf hugmyndaríkur og boðinn og
búinn til að leggja fram þá vinnu sem til þurfti til
að koma þeim hugmyndum í framkvæmd. Auk
þess hjálpuðu rannsóknir hans mikið til við þau
störf, niðurstöður þeirra skýrðu ýmislegt og gerðu
mönnum t.d. kleift að gera sér betur grein fyrir
þeirri gífurlegu eyðingu gróins lands sem orðið
hefur hér á landi frá landnámi.
Eyþór Einarsson
formaður Náttúruvemdarráðs.
V
Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur var Þjóð-
minjasafni íslands einn mesti haukur í horni allra
þeirra, sem ekki voru fasttengdir safninu. Til fárra
hafa fornleifafræðingar safnsins oftar leitað með
vandamál, sem snerta aldursákvarðanir fornminja
og fáir utan hins þrönga hóps eiginlegra fornleifa-
fræðinga hafa unnið íslenskri fornleifafræði meira
gagn en Sigurður gerði.
Þessi samvinna hófst 1939 með rannsóknunum í
Þjórsárdal. Sigurður Þórarinsson tók þátt í hinum
umfangsmiklu fornleifarannsóknum þar og var það
markmið hans að greina aldur öskulagsins, sem
lagði dalinn og fleiri sveitir í eyði og olli þarmeð
einni mestu byggðaröskun íslandssögunnar. Birti
hann niðurstöður rannsókna sinna í greinum í
ritinu Forntida gárdar og síðar í doktorsritgerð
sinni (1945), en þótt hann kæmist að annarri
niðurstöðu en sagnfræðingar og fornleifafræðingar
sýndi aðferð hans, að hér var komið inn á braut,
sem haldið skyldi áfram á. Þarmeð hófst hin
mikilsverða samvinna fornleifafræðinga og jarð-
fræðinga, þar sem hinir fyrri hafa frekar verið
þiggjandi og hafa þó hvorir stutt aðra.
Að hætti góðra vísindamanna hvikaði Sigurður
ekki frá niðurstöðum rannsókna sinna fyrr en hann
hafði fundið lausn gátunnar, sjálft öskulagið sem
vantaði til að allt félli í ljúfa löð og sást hér
heiðarleiki hans gagnvart vísindunum.
Sigurður gerði fjölmargar rannsóknir á tíma-
setningu fornminja, sem fornleifafræðingum hafa
síðan reynst ómetanlegar. Hann kannaði öskulög í
rústum og mannvirkjum á ferðum sínum um land-
ið, skrifaði skýrslur um þær og kom þannig upp
mikilsverðu neti rannsóknarniðurstaða. Oft á tíð-
um tók hann þátt í rannsóknarferðum ásamt forn-
leifafræðingum, nú síðast á liðnu hausti austur í
Skaftártungu, þar sem í ljós kom fornkuml, sem
sérstaka alúð þurfti að leggja við rannsókn á sök-
um öskulaga, sem tímasett gátu grafirnar. Það var
yndi af slíkri samvinnu. Hér sameinaðist vísinda-
maðurinn og húmanisti í einum og sama mannin-
um og mátti á stundum ekki sjá, hvor hinum var
æðri í huga Sigurðar.
Sigurður Þórarinsson tilheyrði í raun hinni
gömlu kynslóð náttúrufræðinga, sem reyndi að
gera sér sem gleggsta grein fyrir baráttusögu þjóð-
arinnar fyrir tilveru sinni í 1100 ár í erfiðu landi. í
rannsóknum sínum á náttúrusögu og þróun nátt-
úrufars var manneskjan, fólkið í landinu á umliðn-
um öldum og áhrif náttúrunnar á búsetuna ævin-
lega það sem hvað mestu skipti.
Þór Magnússon
þjóðminjavörður.
JÖKULL 33. ÁR 175