Jökull - 01.12.1983, Blaðsíða 176

íjallasögu, loftslagsbreytingum o.fl. Sigurður rakti
sögu gróðureyðingar í landinu, afvöldum loftslags,
náttúruhamfara og mannvistar, og gerðist einn
hinna fyrstu náttúruverndarmanna á nútímavísu.
Sumurin 1936—38 tók Sigurður þátt í Vatnajök-
ulsleiðöngrum þeirra Ahlmanns og Jóns Eyþórs-
sonar, en jöklarannsóknir urðu síðar meðal stórra
verkefna hans. Og sumarið 1939 tók hann þátt í
fornleifarannsóknum í Þjórsárdal, sem Hekla lagði
í eyði árið 1104. Síðar tók hann þátt í rannsókn
Heklugossins 1947, og allra eldgosa hér á landi
síðan. Doktorsritgrð Sigurðar (1944) fjallaði um
„gjóskutímatal á íslandi", en með þeirri ritgerð og
óteljandi öðrum síðan hóf hann þessa fræðigrein,
tephro-khronologíu eða gjóskutímatal, til alþjóð-
legrar viðurkenningar. Aðalrannsóknir Sigurðar
Þórarinssonar tengjast semsagt þeim tveimur höf-
uðskepnum, sem íslendingar hafa barizt við í 1100
ár, eldi og ís, eldfjöllum og jöklum, og með aðstoð
gjóskulagarannsókna og skráðra heimilda rakti
hann í mörgum bókum og ritgerðum eldgosasögu
Heklu, Grímsvatna, Kötlu, Öræfajökuls og Kverk-
fjalla.
Sigurður Steinþórsson
formaður Jarðfrteðafélags íslands.
111
ÚR KVEÐJU FRÁ
FERÐAFÉLAGI ÍSLANDS
Það voru einkum tveir þættir í starfsemi Ferða-
félagsins, sem dr. Sigurður lagði til drjúgan skerf.
Það voru Árbækurnar og kvöldvökurnar. Að því er
varðaði hið fyrra þá var það hvorttveggja, að hann
lagði margt gott til í sambandi við umsjón með því
efni Árbókanna, sem snerti jarðfræði landsins og
hefir orðið fyrirferðarmeira í tímans rás, og ekki
síður hitt, að hann átti merkar ritgerðir í nokkrum
Árbókanna. Hann var og í ritnefnd Árbókarinnar
til dauðadags. Hið síðasta sem kom frá hans hendi
í þessu tilliti var ritgerð um Skaftárelda, sem hann
lauk við skömmu fyrir andlátið og mun birtast í
Árbók yfirstandandi árs, sem helguð er minningu
þessa mestu og skæðustu náttúruhamfara á íslandi
á sögulegum tíma.
Á kvöldvökum, sem haldnar eru nokkrar á
hveijum vetri, er flutt margvíslegt efni til fróðleiks
og skemmtunar. Dr. Sigurður lagði oft til efni og er
það sérstaklega minnisstætt hversu lagið honum
var að flytja fróðleikinn á þann hátt, að eftirtekt
vakti, m.a. með því að flétta saman í máli og
myndum landið, fólkið og söguna svo að stóð
ljóslifandi fyrir áheyrendum.
í tilefni af fertugsafmæli Ferðafélags íslands
flutti dr. Sigurður það sem hann nefndi ,,lítil
hugvekja á fertugsafmæli Ferðafélags íslands".
Hann gaf þessari hugvekju heitið „Að lifa í sátt við
landið sitt“. Þar mótaði hann í einni stuttri
setningu það, sem hann taldi, að Ferðafélagið hefði
í fjóra áratugi reynt að leggja af mörkum til upp-
eldis þjóðarinnar. Hann sagði: „Að aðlaga sig
þessu landi, læra að lifa í sátt við það og njóta þess,
sem það hefur upp á að bjóða, á að vera snar
þáttur í uppeldi hvers íslendings, honum til ham-
ingjuauka og þjóð hans til heillar.
Davíð Ólafsson
forseti Ferðafélags íslands
IV
En þó ærin ástæða sé til að fjölyrða um vísinda-
störf Sigurðar, eða dvelja við skáldskap hans og
söngtexta, ætla ég einkum að minnast á og þakka
honum hið ómetanlega og óeigingjarna starf hans
að náttúruverndarmálum hér á landi, því einnig á
því sviði vann hann flestum efekki öllum mönnum
betur. Hann var okkar „grand old man“ á því
sviði, faðir íslenskrar náttúruverndar. Haustið
1949 flutti hann erindi um náttúruvernd á fundi
Hins íslenska náttúrufræðifélags, sem helgaður var
60 ára afmæli félagsins og rakti þar hve sáralítið
hefði verið unnið að þeim málum hérlendis. Að
vísu voru þá til nokkur lög og reglur á sérsviðum,
svo sem fuglafriðunarlög, lög um friðun hreindýra,
lög um sandgræðslu, og skógræktarlög og Þingvell-
ir höfðu verið friðlýstir í nærri tuttugu ár. En engin
almenn lög um náttúruvernd voru til, þó „íslensk
náttúra, bæði hin dauða og lifandi, sé um margt
einstæð“, svo vitnað sé í þetta erindi Sigurðar. í
erindi sínu nefndi hann svo ýmis dæmi um óþarfa
spjöll sem unnin hefðu verið á náttúruverðmætum
landsins og að áratuginn á undan hefði meiru verið
umrótað, vegna tilkomu stórvirkra vinnuvéla, en
áður á mörgum öldum. Aðalniðurstaða hans var
sú, að setja þyrfti sem fyrst löggjöf um almenna
náttúruvernd sem heimilaði ríkisvaldinu að gera
nauðsynlegar ráðstafanir til verndar dýrmætum
náttúrumenjum.
Þetta erindi Sigurðar vakti mikla athygli, það
174 JÖKULL 33. ÁR