Jökull - 01.12.1983, Blaðsíða 150

SKEIÐARÁRHLAUPIÐ 1939
Minnispunktar Ragnars Stefánssonar í Skaftafelli
Skrifað samtímis atburðum
Um miðjan maí 1939 veittu menn því eftirtekt hér í
Skaftafelli að mjög megna jökulfýlu lagði fyrir öðru
hvoru og hélst svo fram allan þann mánuð. Ekki var
hægt að greina hvort þessi jökulfýla barst fram með
Skeiðará, því hún virtist söm og jöfn hér heima og
hún var við ána. Um miðjan maí var Skeiðará hægt
vaxandi, þó vart væri hægt að fullyrða að um óeðli-
legan vöxt væri að ræða.
25. maí. Nú er ljóst að hlaup er að heíjast í Skeiðará,
hún vex þótt önnur vötn í nágrenninu standi í stað.
Vatn í Skeiðará er nú orðið mjög dökkt, eins og
hlaupvatn er vant að vera, mikil jökulfýla er af
vatninu.
8. júní. í dag hefur Skeiðará vaxið allört, en frá 25.
maí til 7. júní hefur verið jafn og stígandi vöxtur í
ánni og að kvöldi 7. júní telja menn hér að komið sé í
hana fyllilega hásumarvatn.
10. júní. Skeiðará vaxandi. Að kvöldi þess dags féll
spennustaurinn í landsímalínunni vestan árinnar, en í
hann var símalínan spennt yfir Skeiðará úr Skafta-
fellsbrekkum, við Hrafnagil. Með þessu er símasam-
bandslaust yfir Skeiðarársand.
11. júní. Fór í dag inn í Bæjarstaðaskóg. Þá féll
aðaláll hlaupsins beint frá útfalli úr jökli við Jökulfell,
að Grjóthól og Sniðabrekku.
12. júní. Nú hefur mikið af hlaupinu rutt sér braut
austur með Jökulfelli og Bæjarstað og fellur í farveg
Morsár, nokkuð austan við skóginn. Þar hefur það nú
grafið burtu allháar sandöldur, sem töluverður
gróður var kominn í. Einnig hefur það tekið með sér
girðingu sem var á sandinum neðan við austanverðan
Bæjarstaðarskóg.
15. júní. Hlaupið í verulegum vexti. Aðaláll þess
fellur austur með Jökulfelli, síðan fast að Bæjarstað og
í farveg Morsár við framanverðan Háls. Að Skaftafelli
lendir það við Skollalág og Grjóthól. Frá hlaupinu
lónar vatn inn á móts við Skoragil. Annar höfuðáll, en
mikið minni klýfur sig frá á móts við Jökulfell og fellur
að Skaftafelli við austan verða Sniðabrekku og Prest-
skóg. Þrír smáálar kljúfa sig úr þessu vatni og falla í
hlaupið á móts við Hrafnagil og Götugil. Þessir álar
hafa nú fellt fjóra símastaura til viðbótar þeim sem
áður var fallinn, þ.e. spennustaurinn. Jökulfýla er
alltaf öðru hverju.
16. júní. Hlaupið heldur tekið að íjara.
n.júní. í nótt hefur hlaupið fjarað all verulega. Þó
mun vera enn meira en tvöfalt sumarvatn í Skeiðará í
því. Landssíminn leggur kapp á að komið verði á
símasambandi yfír sandinn svo fljótt sem hægt er. í
dag sótti ég ásamt Runólfi Bjarnasyni í Selinu fjóra
viðgerðarmenn vestur á miðjan Skeiðarársand. Af
völdum hlaupsins var leiðin all torsótt. Hlaupið féll
enn fast að hlíðum Skora á móts við Skoragil. Við
urðum því að fara með hestana gegnum skóginn og
hlaupið lá fast að Hálsinum framan verðum svo við
urðum að fara þar upp skriðurnar og fyrir ofan Bæjar-
staðarskóg, yfir Eystragil fyrir ofan Steinboga en yfir
það vestra við Heitulæki. Sem hestvegur var leiðin öll
hræðilega ógreiðfær. Við fórum að heiman kl. 9 að
morgni en komum heim kl. 9 um kvöldið.
19. júní. Hlaupið heldur áfram að fjara en þó mjög
hægt. Álarnir sem féllu um símalínuna hafa nú fjarað
með öllu. Menn telja vatnið þó enn meira en fyllsta
sumarvatn. I dag var byrjað að undirbúa upp-
setningu á símalínunni.
20. júní fjaraði Skeiðarárhlaupið töluvert og aðfarar-
nótt 21. júní fjaraði það geysimikið. Þann dag heppn-
aðist að skjóta streng yfir vatnið og næsta dag komst á
símasamband. Að því verki unnu 14 menn, 8 menn
austan ár en 6 menn vestan ár. Enn er mikið vatn í
ánni.
í dag 22. júní er mikið vatn í öllumjökulám hér því
að mjög heitt er í veðri. Hiti mun hafa komist í 27 stig
um hádegisbil. Enn er vatn í Skeiðará óeðlilega dökkt
og lítilsháttar jökulfýla er í grennd við ána. Finnst
ekki annars staðar.
Þetta hlaup var mikið minna en elstu menn hér
muna eftir að hafi komið. Það hafði hvergi útfall úr
jökli nema við Jökulfell. Farvegur þess við Hrafnagil
ætla ég að hafi verið 450—500 m breiður um síma-
línuna og nokkrir fremur smáir álar vestar. Aldan
vestan við farveg hlaupsins virtist mér vera vel 4 m að
hæð. Lengi fram eftir sumri lá svo Skeiðará fram með
Jökulfelli og Bæjarstað. Hlaupið braut jökulinn dá-
lítið við útfallið. Nokkurt jakahrafl sat þar eftir á
sandinum eftir að hlaupið var fjarað og fáeinir stórir
jakar við rætur Jökulfells. Nokkrir jakar ekki mjög
stórir bárust allt fram á móts við Skaftafellsbæi.
ATHUGASEMD VIÐ MINNSIPUNKTA
RAGNARS í SKAFTAFELLI
Meðan á Skeiðarárhlaupi stóð í byrjun árs 1982
greindi Ragnar Stefánsson mér frá þeim minnis-
punktum sem hér eru birtir. Þá kom fram að hann
telur hlaupið 1939 ekki hafa verið frábrugðið öðr-
um Skeiðarárhlaupum á neinn hátt, að öðru leyti
en því að það kom einu ári frá stórhlaupi og menn
hafi ekki haft sagnir af svo litlu hlaupi í Skeiðará
eða hlaupi sem hafi runnið svo rólega fram. Er
athyglisvert að hann telur ekki að lón hafi tæmst
ofan við Skaftafellsfjöll. Jökulfýlan af hlaupinu
styður þá skoðun hans. — Þá skal þess getið að
Ragnar taldi hlaupið 1939 hafa verið nokkuð á-
þekkt að vatnsmagni og Skeiðarárhlaupið 1982 eða
ekki hafi verið stór munur á. Helgi Bj'órnsson.
148 JÖKULL 33. ÁR