Þjóðmál - 01.03.2009, Qupperneq 88

86 Þjóðmál VOR 2009
kvæm og ber þess einmitt vott hvað höf­
undur hefur kynnt sér vel heimildir . Höf­
undurinn hefur augl jóslega góða þekkingu
á bókmenntum og leik ist og sögu leiklist­
ar . Hann segir yfirleitt frá söguþræði þeirra
leikrita sem Lárus annað hvort lék í og/
eða leikstýrði á ferli sínum og greinir þau
jafnframt út frá bókmenntafræðilegu sjón­
ar horni og samfélagslegri þýðingu þeirra .
Ég ætla annars ekki að fjalla mikið um
efni sjálfrar bókarinnar, en hvet
lesendur til að ná sér í þetta frábæra
ritverk sem fyrst .
Um það leyti sem Lárus lýkur
námi við Mennta skólann í Reykja­
vík, árið 1934, hafði vinkona hans
og skólasystir, Dagný Ellingsen,
„skarpasti nemandinn“, orðið eftir
heima og ekki haldið áfram námi .
Það var ekki létt fyrir unga karlmenn að
halda utan til framhaldsnáms, en það „var
litið á það sem hvern annan munað og
óþarfa þegar stúlkurnar áttu í hlut“, segir
í bókinni (bls . 97) . Það gleður mig þegar
höf und ar fræðirita muna eftir kynja­sjón­
ar horninu í umfjöllun sinni og hollt fyrir
ungar nútímakonur (sem vonandi lesa þessa
bók) að sjá það svart á hvítu hvað þær eru
heppnar að hafa ekki fæðst fyrir 100 árum
eða meira .
Ég heyrði þá gagnrýni að höfundur gerði
fullmikið úr áhrifum Lárusar í íslensku
leik húslífi . Ég ætla ekki að leggja dóm á
það, en ég held samt að það sé engum vafa
undirorpið að þau áhrif hafi verið mikil .
Hitt er svo annað mál að höfundar ævisagna
verða jafnan gagnteknir af viðfangsefninu,
annað væri ómögulegt . Og Lárus átti samúð
mína út bókina, svo mikið er víst .
Hann kom heim til Íslands fullur eld móðs
og lærdóms, en hlutirnir gengu aldrei alveg
eins og hann dreymdi um . Fróðlegt var líka
að lesa um upphafsár Þjóðleikhússins, um
pólitíska ráðn ingu leikhússtjórans – sem því
miður minn ir um margt á póli tískar manna­
ráðningar í nú tím anum . Lárus neydd ist til
að þiggja það sem að honum var rétt fyrstu
ár leikhússins . Ekki bætti úr skák að vinstri
skoðanir hans féllu ekki í góðan jarðveg hjá
leikhússstjóranum og öðrum ráða mönnum
á árum kalda stríðsins .
Höfundur hefur valið þá leið að fara ekki
mjög nálægt persónu Lárusar . Fókusinn er
á Lárus sem leikara og leikstjóra, Þorvaldur
fjallar mjög ítar lega um feril hans
og í samfélagslegu ljósi . Ég tel að
höfundur hafi meðvitað valið þessa
aðferð . Ritstíll hans einkennist af
smekkvísi, virðingu og hógværð
(veit ekki hvers vegna þetta eru
einmitt orðin sem mér koma í hug)
og tillitssemi við þær persónur sem
fjallað er um . Það má t .d . sjá á því
hvernig hann fjallar um deilur í leikhúsinu .
Vissulega gerir Þorvaldur persónu
Lárusar að mörgu leyti ágæt skil . Hann
segir frá einkamál um hans, frá erfiðleikum
í hjónabandinu og drykkju skap og
heilsuleysi hans síðustu ár . En ég held samt
að ef höfundur hefði viljað fara þá leið að
kafa enn dýpra í persónuna Lárus þá hefði
hann auðveldlega getað það . Hann hafði
aðgang að bréfum og að dóttur Lárusar . En
þetta er jú einmitt nokkuð sem höfundar
slíkra verka þurfa að gera upp við sig,
þ .e . hversu djúpt þeir vilja kafa í einkalíf
þeirra einstaklinga sem þeir skrifa um . Og
sérstaklega eru slíkir hlutir vandmeðfarnir
þegar persónur og atburðir eru nærri í tíma,
eins og hér er raunin .
Ég hef full an skilning á því sjónarhorni
sem Þorvaldur hefur valið þótt ég geti alveg
viður kennt að ég hefði þegið að vita meira
um mann inn Lárus Pálsson . Sjálf hef ég
stundum verið allt að því skömmustuleg
þegar ég hef handfjallað sendi bréf liðins
fólks og vitnað í þau, en vel vitandi að
viðkomandi ætlaði að sjálfsögðu aldrei að