Morgunblaðið - 23.08.1991, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 1991
31
Minning:
Guðmundur Ingólfs-
son píanóleikari
Fæddur 5. júní 1939
Dáinn 12. ágúst 1991
Þegar hinn almenni borgari hugs-
I ar um orðið djass kannast flestir
ef ekki allir við Guðmund Ingólfs-
son. Nú er þessi þekktasti djassisti
landsins horfinn af sjónarsviðinu.
Ég man fyrst eftir Guðmundi
þegar hann lék með tríói sínu í Djúp-
inu á fimmtudögum. í þá daga virt-
ist vikan vera eitthvað lengur að
líða en nú til dags vegna þess að
löng var biðin milli fimmtudaga.
Brátt kom að því að ég varð þess
heiðurs aðnjótandi að spila með
Guðmundi, sem tók mér strax sem
jafningja. 18-19 ára gutti gat ekki
verið jafningi þessa listamanns. Það
var eins og Guðmundur hefði ein-
sett sér að kenna mér iðn síná.
Kennsla Guðmundar fór fram án
orða, einstaka hljómar og nótur
voru mjög sjaldan til umræðu, „við
bara iátum það swinga" sagði
Gvendur Ingólfs og taldi í.
Ég er þakklátur fyrir að hafa
fengið að kynnast Guðmundi og
starfa með honum { gegnum tíðina.
Ég votta aðstandendum Guðmundar
samúð mína og finnst mér viðeig-
andi að kveðja hann með titli lags-
ins sem við lékum svo oft: „There
will never be another you“.
Bjarni Sveinbjörnsson
Þá er harin farinn konungur ís-
lensku jasspíanistanna en minning
hans lifir með okkur áfram. Ég
kynntist Guðmundi fyrir mörgum
árum, á því tímabili sem hann ásamt
naj'na sínum var að rífa jassinn upp
á íslandi. Minn æðsti draumur var
þá að fá að spila með köppunum
og eitt kvöld þá mætti ég með gítar-
inn ájasskvöld í Stúdentakjallaran-
um. Eg átti alveg eins von á því
að verða vísað heim, en eftir að
I hafa leikið með nokkur lög bauð
’ Guðmundur mig velkominn í jasshá-
skóla þeirra nafna. Eftir það hófst
langvarandi vinátta okkar og þegar
1 maður horfir yfir farinn veg tel ég
það forréttindi að hafa þekkt Guð-
mund. Það var alveg sama hvað
Gumundur tók sér fyrir hendur hann
bar alltaf af hvort sem það var í
tónlist eða einhyeiju öðru. í tónlist-
inni var alveg sama hvaða lag var
nefnt, hann spilaði það, slíkur var
eldmóðurinn alveg fram á síðasta
dag.
Síðasti konsertinn var á jasshátíð-
inni á Egilsstöðum og hlotnaðist
mér sá heiður að spila með honum
þar. Það var með ólíkindum hvað
hann spilaði vel það kvöld. Þá var
hann orðinn fársjúkur, en eins og
hann sagði sjálfur „the show must
go on“. Guðmundur spilaði ekki
konsert eftir það. Það skarð sem
Guðmundur skilur eftir verður seint
upp fyllt, en við sem þekktum hann
gleymum honum aldrei.
Móður hans, Oddfríði, börnum
hans, Ingólfi, Ragnhildi, Sigþóri og
bróður hans, Sæmundi, sendi ég
innilegust samúðarkveðjur.
Björn Thoroddsen
Hann Guðmundur Ingólfsson er
fallinn frá. Við vorum búin undir
það versta vegna alvarlegra veik-
inda hans. Jassáhugamenn sjá á
eftir einum eftirminnilegasta og sér-
stæðasta djassara landsins. Enginn
Islendingur hefur gert jafn mikið
og hann í því að færa djassinn til
almennings. Það gerði hann bæði
með þv! að spila íslensk þjóðlög og
dægurvísur sem allir þekktu, og
einnig með því að spila svo líflega
að þeir sem lítið þekktu til sveiflunn-
ar gátu aðveldlega sagt eftir að
hafa hlustað á Guðmund: „Ef þetta
| er djass, þá finnst mér hann
" skemmtilegur." Guðmundur settist
við píanóið til þess að skemmta fólki,
| hann bar virðingu fyrir áheyrendum
9 og gaf ríkulega af snilligáfu sinni.
í einkalífinu þekkti Guðmundur
manna best sín takmörk. Sem félagi
var hann hlýr og sterkur. Við sökn-
um samverustunda heima og heim-
an þar sem Guðmundur hafði lag á
að láta alla finna að þeir væru mik-
ils virði. Hann skilur eftir sig ljúfar
minningar, og sumar þeirra er sem
betur fer hægt að rifja upp á plötu-
spilaranum. Við vottum Oddfríði,
móður Guðmundar, og börnum hans
þremur, Sigþóri, Ingólfi og Ragn-
hildi, okkar dýpstu samúð.
Gulla og Sæli
Stuttri en krappri lífssiglingu
Guðmundar Ingólfssonar er lokið.
Hann lifði hratt og vissi fullvel, að
skuldin mikla yrði af honum heimt
á eindaga. Guðmundur var um
skamma hríð gestur á heimili okk-
ar, þegar að honum svarf í einkalíf-
inu. Við þau kynni opnaðist ný sýn
á persónuna að baki píanóleikaran-
um, sem fyrir löngu var órðinn að
goðsögn vegna listar sinnar og
lífsstíls. Ég hika ekki við að full-
yrða að fáir hefðu risið hátt úr
þeim raunum, sem mættu Guð-
mundi í bernsku, og kunna hafa
sett mark á hann ævilangt. Vegna
alvarlegra veikinda á barnsaldri
missti hann alla heyrn á öðru eyra
og heyrn á hinu skertist. Ekkert
gat þó komið í veg fyrir, að úr
þessum unga manni yrði einn mest
tónsnillingur þjóðarinnar — „Orfeif-
ur sveiflunnar", sem hreif og seiddi
þijár kynslóðir í algleymi augna-
bliksins. Sennilega gera fáir sér
fulla grein fyrir ótrúlegri íjölhæfni
Guðmundar. Á meira en 40 ára
tónlistarferli spannaði hann allt
sviðið frá því að vera kallaður
„undrabarn" og ti] þess að vera
nefndur „grand old man“ ásamt
nafna sínum og besta vini Stein-
grimssyni. Þeir tveir mörkuðu dýpst
spor í jazzsögu íslands, með því að
færa sveifluna nær fólkinu í alþýð-
legri íslenskun. Guðmundur varð á
unglingsárum frægur harmoniku-
leikari. Að mínu viti náði hann því-
líkum meistaratökum á jazz-harm-
onikuleik, að hann fyllti fámennan
hóp fremstu listamanna heims á
því sviði. Ekkert mun þó vera varð-
veitt hljóðritað af þessari sveiflu,
en það sem Guðmundur spilaði á
harmoniku í þjóðlegri tónlist gefur
nokkra vísbendingu. Engin tónlist
var svo lítilfjörleg að Guðmundur
Ingólfsson teldi sér ekki samboðið
að spila hana, jafnt gömlu dansana,
sem dægurflugur og rútubíla-
söngva. Fyrir hlaut hann elsku og
aðdáun í ríkum mæli, sem mun
halda nafni hans á loft um ókomin
ár. Aldraðri móður sendum við sam-
úðarkveðjur og biðjum henni bless-
unar um leið og við þökkum þá
gæfu að hafa fengið að kynnast
stórbrotnum syni hennar í gleði og
sorg.
Jóna, Högni og Þórður
Nú legg ég augun aftur,
ó, guð, þinn náðarkraftur
mín veri vörn í nótt.
Æ, virst mig að þér taka,
mér yfir láttu vaka
þinn engil, svo ég sofi rótt.
Guðmundur Ingólfsson var giftur
Birnu systur minni í 8 ár og þó þau
slitu samvistum breyttist ekki við-
mót hans gagnvart mér og minni
fjölskyldu — alltaf sami gamli Gúi.
Þau Guðmundur og Birna gengu
undir sérstökum nöfnum á mínu
heimili Gúi og Úa.
Ég var stödd á Akureyri þegar
dóttir mín sagði mér að Gúi væri
dáinn, það fyrsta sem kom upp í
hugann var að ég vildi að ég hefði
kynnst honum betur, þessum ljúfa
manni.
Sérstaklega langar mig að minn-
ast hans í sambandi við fertugsaf-
mælið mitt, þar ætlaði liann að
spila sem hann og gerði eins og
honum einum var lagið, en hann
kom í seinna lagi og auk þess að
vera með hljóðfærið í farteski sínu
var hann með annað undir hendinni
sem mér þykir vænna um, það var
málverk eftir hann sjálfan sem ég
veit að honum þótti vænt um, það
held ég lýsi Gúa vel, hann var vinur
vina sinna.
Innilegar samúðarkveðjur til
móðut' hans, barna og annarra að-
standenda frá mér og börnum mín-
um.
Blessuð sé minning Guðmundar
Ingólfssonar.
Systa
Ég spilaði fyrst með Guðmundi
Ingólfssyni á djasskvöldi í Hafnar-
firði fyrir rúmum áratug. Ég var
þá kontrabassaeigandi til tveggja
ára og varla kominn með sigg á
puttana, en krotaði samviskusam-
lega á blað þau lög sem ég taldi
mig geta spilað skammlaust og rétti
Guðmundi áður en við byijuðum.
Hann leit á listann án þess að segja
orð. Ætli ég hafi ekki sloppið í
gegnum helminginn af þeim lögum
sem leikin voru — hvernig ég komst
í gegnum hin er mér hulin ráðgáta
enn þann dag í dag. Að tónleikunum
loknum taldi ég víst að talentleysi
mitt væri orðin opinber staðreynd
— óhæfur kontrabassaleikari klúðr-
ar konsert! En þótt heimurinn hefði
hrunið í rúst í höfðinu á mér lét
Guðmundur eins og ekkert væri og
þakkaði mér meira segja fyrir. Ekki
veit ég hvort þessi uppeldisaðferð
gæti flokkast undir mannúðar-
stefnu, en ég lærði að eyrun eru
til að nota þau, að maður á að
kunna sem allra flest lög að þrátt
fyrir óvæntar uppákomur og boða-
föll þá er líka líf að loknu lagi sem
maður ekki kann.
Guðmundur Ingólfsson gerðist
ungur atvinnumúsíkant og hafði þá
numið klassík í áratug. Djassinn
fékk hann snemma í blóðið, en það
var ekki fyrr en 1977, eftir að hann
kom heim frá þriggja ára Noregs-
dvöl, að hann gerðist einn af aðalsp-
ámönnunum. Forvitin ungmenni
voru að vanda á útkikki eftir ein-
hverju æsilegu og Guðmundur og
nafni hans Steingrimsson spiluðu
oft í grasgarðinum á Laugavegi 42,
kjallaranum á Fríkirkjuvegi 11, í
Djúpinu og víðar þar sem nógu lágt
var til lofts og mögnuðu einhvern
þann seið sem hvorki fannst í
Klúbbnum eða klassíkinni. Ég er
ekki viss um að kaupið hafi alltaf
náð lágmarkstaxta Félags íslenskra
hljómlistarmanna, enda trúboðar
aldrei hirt um lög og reglur stéttar-
félaga. Hitt þykist ég geta fullyrt
að Guðmundur Ingólfsson hafi
sjaldan spilað ókeypis fyrir dansi.
Það var salt-í-grautinn-vinnan, eins
og hann orðaði það — djassmúsikin
var hins vegar það sem máli skipti.
Þar gat hann spilað eins og hann
lysti og þurfti ekki að þjóna dans-
andi pörum eða borðandi fólki.
Ekki svo að skilja að hann hafi
verið að leika Miles Davis, sem
sneri afturendanum í áheyrendur —
þvert á móti, áheyrandinn var heil-
agur í augum Guðmundar og hann
skyldugur til að gleðja hann.
Spilamennska á öldurhúsum hef-
ur aldrei verið vísasti vegurinn ti
dyggðugs borgaralegs lífernis og
meðalhóf Salómons torfundið þar á
bæjum. Heilsunnar vegna hefði
sjálfsagt ekki skaðað að Guðmund-
ur hefði borðað meira og drukkið
minna, en hinn fullkomni balans í
lífinu hefur nú svosem vafist fyrir
fleirum. Fyrirhyggjan varð honum
aldrei ijötur um fót, þannig gisti
hann nokkrar vetrarnætur undir
dagblöðum í hallargarðinum í Ósló
þegar hann kom þangað 1974 og
hafði þá ekki hirt um að spara fyr-
ir hóteli. En harkan og dirfskan
gátu nýst í öðru, ungur vann hann
til verðlauna í skíðaíþróttum og á
síðari árum varð hann ástríðufullur
golfspilari.
Öryggisnet noru ekki til í heimi
Guðmundar Ingólfssonar og sjaldan
lagði hann nótnablöð fyrir óreynda
meðspilara sína svo þeir gætu lesið
hljómagang eða laglínu af blaði.
Hann tilkynnti þó oftast tóntegund-
ina og væri hann í góðu skapi, gaf
hann knappa lýsingu á millikaflan-
um. Svo var talið í og hver bjarg-
aði sér. Það var ekki alltaf þægilegt
meðan á því stóð, ekki síst vegna
þess að línur Guðmundar voru ekki
alltaf það skýrar að heyra mætti
hljómana í gegn — línubyggingin
varð stundum að lúta í lægra haldi
fyrir innblæstrinum. En það var
ekki síst sannfæringarkrafturinn í
spilinu sem aflaði honum vinsælda,
áheyrendur skynjuðu að hér var
ekkert undan dregið, sálin beruð.
Dijúgt er til af spilamennsku
Guðmundar á plötum, en ég hygg
að hvað djassinn áhrærir standi
tvær upp úr, Jazzvaka, en leikur
Guðmundar í lagi hans 'Seven speci-
al er vel heppnað sýnishorn af
kraftmiklum og ágengum píanóstíl
hans, og svo Nafnakall, þar sem
blæbrigðaríkt og yfirvegað spil í
Some of these days ber af, að
ógleymdu tregaríku harmoníkuspili
í Vermalandinu og Þey, Þey og ró,
ró. Eitt af því síðasta sem hann
spilaði inn á plötu var harmoníku-
leikur í blúsuðu lagi Magnúsar Ei-
ríkssonar, Kallinn er kominn í land.
Tónarnir eru ekki margir, en allir
á réttum stað. Það þurfti aldrei að
biðja Guðmund tvisvar um að spila
blús og besta skilgreiningin sem ég
hef heyrt á frændsemi djass og blús
er frá honum komin: Blúsinn er
sjálf móðurkartaflan.
Oft hef ég minnst tónleikaferðar
með Guðmundi Ingólfssyni og Guð-
mundi R. Einarssyni til Sauðár-
króks fyrir nokkrum árum. Við
flugum til Akureyrar og ókum
Öxnadalsheiðina yfir kvöldbláan
Skagafjörðinn. Þetta var á laugar-
dagskvöldi snemma í maí og' ein-
hver spenningur í svölu morgunloft-
inu, sumarið beið, þótt úthagi væri
lítið farinn að grænka. Það var
ekki flygill á staðnum, en ágætt
píanó og staðurinn var pakkaður
af innvígðum. Það varð fljótlega
heitt og menn sveittir og bjórlíkið
sálaða vann lítið á, slík voru átökin
og hitinn. Ekki véit ég hversu
marga klukkutíma við spiluðum, en
pásur voru fáar og stuttar og djass-
unnandi Sauðkræklingar með Geir-
laug skáld í fararbroddi keyrðu
prestinn og meðhjálparann áfram
með klappi og hrópum. Gestir og
band urðu eitt orkestur, viðtökurnar
kröfðust útboðs allra krafta. Og
mitt í þessari eldmessu kom Georg-
ia on my mind, píanistinn rétt snerti
nóturnar og menn sundlaði í saumn-
álarþögninni. Þetta var ríki Guð-
mundar og fáa konunga hef ég vit-
að ástsælli af þegnum sínum. Marg-
ar góðar stundir átti ég með hon-
um, þótt hin skagfirska vornótt
hafi sérstaklega greypst í hugann.
Nú verða þær ekki fleiri, en mig
langar til að kveðja Guðmund með
þeim orðum sem voru hans ein-
kunnarorð þegar menn höfðu tekið
lagið saman — þakka fyrir djammið.
Tómas R. Einarsson
Sviðið er autt, píanistinn horfinn
til stjarnanna, hinn íslenski persón-
ugervingur djassins — Guðmundur
Ingplfsson.
Á áratugavolki um djasshafið hef
ég kynnst ótalmörgum djassleikur-
um og eignast marga góðkunn-
ingja, aðeins örfáa vini. Guðmundur
var einn þeirra og því ríkir treginn
ekki aðeins í djasshólfi hugans.
Ég man hann fýrst við píanóið
þegar ég fluttist til Reykjavíkur á
unglingsárunum, en það var ekki
fyrr en hann kom frá Noregi 1977
og djassvakning hin nýja hófst í
landinu að þau bönd voru bundin
er aldrei brustu.
(Þýð. S.E.)
Þá færði Jazzvakning út kvíarnar
og stóð fyrir tónleikum heimsmeist-
ara djassins og Guðmundur stofn-
aði djasssveit sína, þar sem nafni
hans og einkavinur Steingrímsson
var kjölfestan, og boðaði fagnaðar-
erindi sveiflunnar, þijú kvöld vik-
unnar: Djúpið, Stúdentakjallarinn
og Á næstu grösurn urðu kennslu-
stofur Djassháskóla íslands þar sem
hinir ágætustu menn lærður leynd-
ardóma sveiflunnar s.s. bassaleikar-
arnir Pálmi Gunnarsson, Gunnar
Hrafnsson, Tómas R. Einarsson,
Skúli Sverrisson og Þórður Högna-
son, Björn Thoroddsen gítarleikari
og fleiri og fleiri.
Lokið augunum eitt augnablik
og sjáið Guðmund Ingólfsson fyrir
ykkur spilandi Sweet Georgia
Brown. Langir, grannir fingurnir,
eilítið fettir, þjóta yfir nótnaborðið,
sveiflan liðast um grannan líkam-
ann og órætt bros um varir. Það
lag var hann að leika þegar Birna
Þórðardóttir gekk inná Borgina á
afmælisdaginn sinn í febrúar 1978.
Hún heillaðist, þau giftust um
haustið og börnin urðu tvö: Ingólfur
og Ragnhildur. Löngu áður hafði
Guðmundur verið giftur Helgu Sig-
þórsdóttur söngkonu og átti með
henni soninn Sigþór.
I hjónabandi Guðmundar og
Birnu mættust þeir heimar sem ég
hafði hrærst í: heimur djassins og
heimur sósíalískrar baráttu og alla
bænadaga er ég bjó í Þorlákshöfn
komu Guðmundur og Birna í heim-
sókn til okkar Margrétar Aðal-
steinsdóttur. Þá létum við gamminn
geisa — með sveiflu.
Tveir helstu meistarar hinnar
úthverfu djasssveiflu á íslandi eru
Guðmundur Ingólfsson og Rúnar
Georgsson. Það var því við hæfi að
þeir lékju saman á lokatónleikum
Guðmundar á Egilsstöðum þann 26.
júlí sl. í djassalfræðibókinni dönsku
er hann sagður vital. Guðmundur
leitaði víða fanga í tónlist sinni:
Oscar Peterson, Erroll Garner og
Thelonius Monk skutu oft upp koll-
inum og honum þótt vænna um
John Lewis en flesta aðra píanista.
Þá leysti einfaldleikinn hinar
skreyttu línur af hólmi og tilfinning-
in var ljóðræn og heit. Margt slíkt
má heyra á Jazzvöku, svo og þeim
þremur hljómplötum er hann gaf
út undir eigin nafni: Nafnakalli,
Þjóðlegum fróðleik og Gling gló.
Ég efast um að nokkur íslenskur
djassleikari hafi verið hljóðritaður
jafn mikið af Ríkisútvarpinu og
Guðmundur enda var enginn ís-
lenskur djassisti jafn ástsæll og
hann.
Hann átti auðvelt með að komast
í kynni við aðra djassmenn og í
Noregi lék hann með fjölda djass-
manna, s.s. saxafónistunum Dexter
Gordon og Bjarne Nerem og þar
djammaði hann með Buddy Rich
og Percy Heath. í Bandaríkjunum
lék hann með bassaleikaranum
Leroy Vinnegar og hér heima lék
hann undir hjá Toots Thilemans.
Þó Guðmundur Ingólfsson væri
djassmeistari fyrst og síðast, átti
hann marga aðra strengi í hörpu
sinni. Hann var frábær golfleikari
og skíðamaður og skáldmæltur var
hann eins og móðir hans, Oddfríður
Sæmundsdóttir. Breyskur var hann
eins og djasskynslóð hans var gjarn-
an og talandi um hörpu minnist ég
þess er hann sagði við mig er þeir
nafnar héldu hátíðlegt 101 árs af-
mæli sitt á Kjarvalsstöðum: „Ég
held ég haldi mig við píanóið á
himnum. Það tollir ekki glas á
hörpu.“
Guðmundur Ingólfsson barðist
hetjulega við krabbamein síðustu
vikur sínar á þessari jarðlífsstjömu.
Allt til dauðadags hélt hann reisn
sinni og lokatónleikar hans á Djass-
hátíðinni á Egilsstöðum eru öllum
sem hlýddu ógleymanlegir. Það
kvöld sigraði andinn efnið líkt og
er Duke Ellington og Stan Getz
fluttu sína svanasveiflu í skugga
þess blóðgreifa er Guðmundur Ing-
ólfsson barðist við.
Guðmundi Ingólfssyni á ég meira
að þakka en flestum djassmönnum.
Hafi hann þökk fyrir og kveðjur
mínar sendi ég þeim er eftir lifa:
móður, bróður, börnum og vinum
og vandamönnum er áttu stað í
hjarta hans.
Vernliarður Linnet