Alþýðublaðið - 24.12.1948, Blaðsíða 11

Jólablað 'AIþýðublaðsins .„^,„
11
~&&5» » •?£$&" a-***$*' ©"^vJS^-
*<$ma£^«>
Hátíðarhald á jólum er ævaforn
venja, sem rekja má aftur í myrk-
. ustu, hei,ðni pg,fornesk|u me.ð. ger-.
mönskum þjóðum, ög marg'ir eru
þeir siðir og mörg þj'óðtrúiri 'ViS
jólin bundin, sem eiga rætur í
heiðni eilda þótt kri.stin trú hafi
' smám . saman bréytt - svo; mjög
merkingu þeirra, "aði nú ¦ verður
vart um upprunaeðlið sagt. Þessir
siðir eru nú flestir sem óðast að.
'f alla í gleymsku, þoka . úr sæti
fyrir þeim ~ skemmtunum,' ¦*sém
breyttar lífsvenjur þéttbýlisins og .
tízkan léiða í öndvegi, en margir
voru siðir þessir dægrasfytting
fóíks í einangrun strjálbýlla sveita,
er það vildi „lyfta sér upp" 'til há-
tíðabrigðá. i pg rafljósiín, ásamt ¦ út-
varpihú, sem<hvorf tve'ggja er orð:
ið sjálfsagður hlutur á yelfléstum
heimilum landsins, drepa þann
snefil af gamalli þjöðtrú, sem skini
olíulampannatókst ekki að vinna
á. ÞaiS er því bæði fróðlegt og
gaman að líta um öxl ¦'¦. í svip og
rifja upp ýmsa þá siði og þjóðtrú,
sem enn voru við lýði í landinu, •
— fyrir ekki svo ýkjamörgum ár-
um. , . * .
UM JÓLIN VAR MARGT Á FERLI
Sú þjóðtrú mun ævaforn, að ýmsar
verur, sem ekki töldust til manna og
flestar voru ófreskar, væru mjög á
kreiki um jólaleytið. f Grettissögu
er til dæmis sagt frá tröllkerling-
unni í fossinum, sem varð að fá sér
mennskan mann í soðið um hver jól
og í þjóðsögunum er oft hermt frá
því, að menn eða konur gátu með
engu móti stillt sig um að -ganga út
eitthvert kvöldið um jólaleytið, —
oftast var það á aðfangadagskvöldið
— ,,og komu ekki inn aftur". Komst
og venjulega upp um síðir, að mein-
vættur nokkur hafði seitt viðkomandi
persónu út úr bænum, haft á brott
með sér og annað hvort sjálfur etið
hana eða drepið hana börnum slnum
til matar. Grýlusögnin mun vafalaust
eiga rætur sínar að rekja til þessarar
þjóðjtrúar, enda.er Grýla að eðli til
náskyld tröllum og öðrum meinvætt-
um. Hún fór á kreik um jólaleytið,
safnaði í skjóðu sína óþekkum og
ærslafengum krölckúm og bar þau
heim í helli sinn, þar sem hún mat-
reiddi þau handa Leppalúða, karli
sínum, og krökkum þeirra hjóna.
Ekki þarf að leiða neinum getum
að orsók til uppruna Grýlu og hyskis
hennar. Fyrst og fremst var það nú
meinvætta- og tröllatrúin forna, sem
fyrr um getur, og svo sjálfir krakk-
arrihv 'FiilIorðna fólkið átti aldrei
ja'fn annríkt á árinu og einmitt dag-
ana fyrir jól. Þá kom sér því einkar
iila, ef krakkarnir töfðu það frá
störfum með brekum sínum og rellu.
Grýla kerling var því, að dómi full-
orðna fólksins, ill nauðsyn. Að vísu
gátu krakkarnir aldrei verið öruggir
fyrir þessum vágesti, ef þau höguðu
sér á annan veg heldur en fullorðna
fólkið kaus; hún gat átt það til að
álpast niður í byggðir oftar en á jól-
unum.---------—
Það var gamall * siður, að sungin
var messa í öllum kirkjum á jólanótt.
Sá siður helzt enn víða á Norður-
löndum en hér á landi mun hann
hafa lagzt niður að mestu um og
eftir miðja 18, öld. Þóttu mikil há-
tíðabrigði að þessum messusong og
fóru allir til kirkju, þeir, er að heim-

an máttu komast. Var þó oftast ein
rrianneskja höfð heimá til að gæta
bæjarins. Ekki var það. :verk jafn
auðvelt eða hættulaust og fólki kann
að virðast nú,og rilltítt ;var þa.ð, ef
marka mætti þjóðsögurnar, að þegar
fólk kom heim frá^kirkju á jóladags-
mórgun, . i'yndi það bæjarvörðinn
brjálaðan eða' illa leikinn, — eða.
jáfnvel dauðan heima. Stundum -kom
það' og fyrir, að hann var með öllu
horf inn og sást aldrei eftir það.
Venjulega var annað hvort. álfa eða
tröll um að saka, enda þótt fleiri
meinvættir kæmu til greina. Áífar
höfðu nefnilega þann furðulega sið,
að leita heim á bæi um jó]in, ef fátt
eða ekkert manna var þar heima;
og halda þar dansa sína og jólagleði,
en kærðu sig hins vegar ekki vim áð
nein mennsk manneskja sæi atferli
þeirra eða yrði til frásagnar, ög gengu
því af henni annað hvort dauðri eða
brjálaðri. Já, sagnir herma meira a5
segja, að þeir dræpu hunda, ,ef þeir
voru heima við.
Ekki töldu álfar sér sæmandi að
nota matarílát manna eða borðbúnað
í veizlum þessum, enda þótt þeir
hefðu gaman af að stíga dansinn og
skemmta sér í híbýlum þeirra þe^sa
hátíðarnótt. Væri bæjarvörðurinn
nógu djarfhuga og ráðagóður, beitti
hann álfa því bragði, sem eitt dugði,
að hann faldi sig milli þils og veggj-
ar, svo að álfarnir fundu hann eigi,
en kallaði síðan, þegar hæst stóð gleð-
skapurinn, að dagur Væri í austri.
Við það brá álfunum svo mjög, aS
þeir hurfu á brott sem skjótast og
skildu eftir borðbúnað allan, sem þá
oftast reyndist úr silfri eða jafnvel
skíru gulli, og var álfum því ekki lá-
andi, þótt ekki hefðu þeir lyst til að
neyfa matar úr hundsleiktum öskum
bygg'ðarmanna.
Tröll og forynjur aðrar höfðu sig
og mjög í frammi á jólanótt, ög er.
áður á það rriinnzt. Var það ýmist, að
þau höfðu bæjarvörðinn á brott meS
sér, og þurfti þá ekki að örlögum
hans eða hennar að spyrja, eða þau
lögðust á skjáinn og réyndu að æra
hann af einskærum ókindarskap.
Eina varnarráðið var að líta ekki upp
í skjáinn, Iivað sem þau sögðu eða
sungu, því íáar manneskjur voru svo
hugrakkar að þær þyldu að sjá á-