Alþýðublaðið - 24.12.1950, Blaðsíða 12

12
JÓLAHELGI'N
og Sigurður
FLESTIR ÍSLÉNDINGAR kann-
ast við ritdóm Jónasar Hallgrimsíon-
ar í þriðja áx'gangi Fjölnis um
Tistransrímur Sigurðar Breiðfjörðs.
Ýmsir vita. að ritdómurinn var þátt-
ur í deilu rnikilli iim rímnakveðskap,
sern háð var a-C liinu mesta kapþi á
fjórða tug þessarar aldar, Aðalmenn
þeirrar deilu voru Sigurður Bretð-
fjörð, rnesta rímnaskáld þjóðarinn-
ar annars vegar, og Jórias Hallgrím •••
son, skáld hins nýja tungútáks og
nýja tíma hins vegar. Þætti þeim,
sem hér birtist, er það hlutverk ætl-
að, að rekja deilur Sigurðar Breið-
fjörðs og Fjölnismanna, eins ljós-
lega og frá þeim verður sagt eftir
þeim gögnum, sem nú eru tií. Á hinn
bóginn er það ekki ætlunin, að vega
og meta málsástæður, né leggja dóm
á réttmæti þeirra kenninga, sem
deiluaðilar héldu fram. Sá er lieldur
ekki tilgangurinn með þættinum, að
gera grein fyrir áhrifum þessarar
deilu á íslenzkar bókmenntir, né
kanna það, hvort hún kann að hafa
haft áhrif á skáldin tvö, sem ieiddu
þarna saman hesta sína. Hér verður
aðeins reynt að segja beint ogbrota-
laust frá tíðindum, ef verða mætti
að lesendur hefðu þar af nokkra
skemmtun.
NÝHENDAN.
Tistransrímur Sigurðar Breiðfjörðs
voru prentaðar í Kaupmannahöfn ár-
ið 1831. Útgefendur rímnanna voru,
eins og í formála stendur: „Teitur
Finnbogason, dýralæknir, Ilalldór
Þórðarson, gjörtlari og Helgi Ilelga-
son, bókþrykkjarasveinn.“ I rímum
þessum (XIII. rímu) hafði Sigurður
tekið upp nýjan bragarhátt, er hann
kallaði nýhendu, og þóttist heldur
af. Segir svo í mansöng þrettándu
rímu:
Því ég sjálfur þann tilbjó,
þennan kenna engir slaginn,
nýhendu má nefna þó
nokkuð þroldcalega braginn.
Bið ég hvern, sem brag minn við
beita leitazt kvæða hljóðum,
E f t i r
Gils Giiðm uiidsson.
Éniðugmæltan leggja lið,
svo líka píkum mætti rjóðum.
Jónas Hallgrífnsson stældi ný-
hendurp í skopi, og er haft éftir
Páli Melsteð, að Jónas hafi kveðið
, stælinguna við Sigurð ,,ti 1 að stríða
honum og sýna, að einungis þyrfti
að bæta tveim atkvæðum við jöfnu
orðin í ferskeytlu. Þegar Sigurður
kom ut frá þessu tali, mætti Páll
Melsteð honum í dyrunum, og var
Sigurður þá að íauta fyrir munni
sér: „Mikíll skrattans maður er þessi
Jónas.“ —Vísa Jónasar er svona:
Er haiin að syngja enn sem fyr,
arnar-vélið sá hann — attan:
,,klingling“ hringja kleprarnir
við karlinn hélugráan — skrattann.
Sveinbjörn Sigurjónsson magister
hefur á það bent í inngangsiátgerð
sinni að þriðju útgáfu Númarxmna
(Reykjavík 1937), að langsennilegast
sé, að þessi viðskipti skáldanna hafi
átt sér stað á Gai-ði í Kaupmanna-
höfn 1834, þá er Sigurður var ný-
kominn frá Grænlandi. Það haust
urðu þeir sambýlismenn á Garði,
Jónas Hallgrímsson og Páll Melsteð.
Er því líklegt, að eitthvað hafi kast-
azt í kekki milli Breiðfjörðs og Jón-
asar áður en Fjölnir kom út, þótt
fátt verði nú um það vitað.
SIGURÐUR YRKIR UM FJÖLNI.
Eins og kunnugt er, hóf Fjölnir
göngu sína árið 1835. Þegar í fyrsta
árgangi andaði köldu til rímnakveð-
skaparins, þótt ekki væri honum
að því sinni beinlínis sagt stríð á
hendur. í þýddri grein, er nefndist
„Athugasemdir um íslendinga, eink-
um í trúarefnum“, og var eftir
danskan guðfræðikandidat, Lúðvík
Chr. Múiler, er farið miklum lofs-
yrðum uro íslenzka alþýðumennt-
un og þekkingu íslendinga í
ýmsum vísindagreinum, einkum
sagnfræði. Síðan segir: „Það sem er
sjaldgæfast á íslandi er fegurðartil-
finning pg skáldan^i. Vísur þeirraeru
dýrt kveðnar, og með mikilli kunn-
áttu, en Öldungis andalausar..“ Hér
hefur þýðandinn gert eftirfarandi
athugásémd neðanmáls: „Vera kann.
að.meira .sé hæft í þessu' en skyldi.
En þegar höfundurinn segir, áð. vís-
ur íslendinga séu ‘ öldungis anda-
lausar, þá hefur hann líklega haft í
hug’a sumt af kvæðunum í : Skírni,
eða þá einhyerjar rímur“.
Um þessar mundir dvaldist Sig-
urður Breiðfjprð á Grímsstöðum í
Breiðavíkui-hreppi á Snæfellsnesi,
hjá Kristínu Iljugadóttur, er hann
gekk nokkru síðar að eiga, eins. og
alkunnugt er. Fjölnir barst hingað
til lands um haustið (1835), og hefur
Sigurður brátt komizt yfir eintak
af honúm. Ritið vakti þegar ugg og
gremju mai-grá, einkum hinnar eldri
kynslóðar. Það flutti ný líisviðhorf
og nýtt mat á ýmsu i háttum og
menningu þjóðarinnar. Sumar skoð-
anir Fjölnis og strangir dómar lians
eggjuðu menn til andstöðu, enda
varð ritið víða lítt þokkað, eins og
mörg dæmi sanna, þótt ekki sé þess
kostur að rekja það hér.
Sigurður tók sér þegar stöðu í
flokki andstæðinga Fjölnis. Má geta
sér þess itl, að nokkru hafi þar nm
ráðið hin niðrandi ummæli Fjölnis
um rímurnar, og ef til vill gamlar
væringar við Jónas Hallgrímsson.
Þó má telja líklegt, að rétt sé sú
tilgáta Sveinbjarnar Sigurjónssonar'
(sbr. inngang að þriðj'u útgáfu Núma
rímna, Reykjavík 1937, bls. LIII), að
umhverfi Sigurðar hafi átt mestan
þátt í því, að æsa hann gegn Fjölnb
Stutta bæjarleið frá Grímsstöðum
var amtmannssetrið Arnarstapi. Þar
sat þá Bjarni amtmaður Thorsteins-
son, faðir Steingríms skálds, gáf-
aður maður og mikilhæfur, en íhalds-
samur í landsmálaskoðunum. Vafa-
laust hefur Sigurður verið tíður gest-
ur á heimili hans, og má geta nærri
hvort Fjölnir hefur ekki borið á
góraa. Mun Bjarna amtmanni lítt
hafa getizt að ýmsum nýjungum
ritsins og þótt ærið hvatskeytslegir
margir dómar þess. Það flútti einn-
ig nokkrar athugasemdir við bækl-