Alþýðublaðið - 24.12.1950, Blaðsíða 17

J ÓLAHELGHST
17
ar smekkleysi. Þar fann Jónas rót
til margs ills. Ekki aðeins til smekk-
leysisins, og þess sem þar af leiðir,
sem er ljótur búningur, sóðaleg um-
gengni, ljótt tal og hindurvitni, held-
ur líka til deyfðar og drunga, sem
kæmi inn í alþýðu á löngu vöku-
kvöldunum við seimdrátt rímnalag-
anna. Og deyfð var það einmitt, sem
þeir (Fjölnismenn) töldu höfuðó-
kostinn á íslendingum, og þá lá beint
við að hugsa sér þjóðina eins og
geispandi vinnufólk, róandi í rökkri
aðgerðalaust á rúmum sínum, unandi
við „leirbuðrarstagl og holtaþoku-
væl“. Skáldið reiddist, og eins og
Appollo fló Marsýas forðum, eins
tók Jónas Sigurð Breiðfjörð, sem var
höfuðmaður rímnaskáldanna, og
húðfletti hann svo gersamlega í rit-
gerð „um rímur af Tistx-ani og Indí-
önu“, að Sigurður varð nokkurs kon-
ar píslai'vottur í augum sumra
manna, og það eigi allfári-a, og fékk
það Jónasi óvildar. . . “
Tistransrímur höfðu verið gefnar
út í Kaupmannahöfn árið 1831. í
fljótu bragði vii’ðist það dálítið ein-
kennilegt, að Jónas skuli velja til rit-
dæmingar bók, sem þá var komin
út fyrir sex árum, en ekki einhverj-
ar nýrri rímur Sigurðar, sem síðar
höfðu birzt. Kann ’það að hafa ráð-
ið nokkru um, að Tistrans rímur eru
allvíða ortar undir dýrum háttum og
liggja að ýmsu leyti betur við höggi
en t. d. Númarímur, sem út höfðu
verið gefnar 1835. En meginástæðan
til þess, að Tistransrímur urðu fvrir
valinu, er vafalaust sú, að Sunnan-
pósturinn, tímarit andstæðinga
Pjölniárnanna, hafði hrósað þeim,
talið þær í hópi góðra rímna. Er þau
ummæli að finna í septembebrlaði
Sunnanpóstsins 1835, þar sem að
öðru leyti er deilt á lélegar rímur,
sem blaðið telur „varla í húsum haf-
andi“. Lofsyrðin um Tistransrímur
eru síðan áréttuð í febrúarblaði
Sunnanpóstsins 1836.
Hér er ekki rúm til að birta allan
hinn langa og hvatskeytslega ritdóm
Jónasar. Nokkrar tilvitnanir verða
að nægja, en væntanlega sýna þær
vopnfimi Jónasar og ritsnilld, þá er
vígamóður var á honum. (Ritdóminn
er að finna í III. ái'g. Fjölnis 1837,
bls. 18—29).
Ritdómur Jónasar hefst á þessa
ieið:
„EINHVER DÖNSK LYC?ASAGA.“
Eins og rímur (á íslandi), eru
kveðnax', og hafa verið kveðnar allt
að þessu, þá eru þær flestallar þjóð-
inni til minnkunnar — það er ekki
til neins að leyna því — og þar á of-
an koma þær töluverðu illu til leið-
ar: eyða og spilia tilfinningunni á
því, sem fagurt er og skáldlegt og
sómir sér vel í góðum kveðskap, og
taka sér til þjónustu ,,gáfur“ og
krafta margra' manna, er hefðu get-
að gert eitthvað þarfara — ort eitt-
hvað skárra, eða þá að minnsta kosti
prjónað meinlausan duggarasokk,
meðan þeir voru að „guliinkamba" og
„fimbulfamba" til ævarandi spotts
og aðhláturs um aila veröldina.“
Síðan skýrir Jónas frá því, að
einmitt af því Sunnanpósturinn telji
Tistransrímur með betri rímum, hafi
hann „tekizt í fang, að lesa þær frá
upphafi til enda — þó það væri leið-
indaverk — til að geta sýnt almenn-
ingi, hvað mikið honum sé ábóta-
vant, þessum kveðskap, og hversu
það sé fjarstætt, að hann geti heitið
skáldskapur. . .
. . . Fyrst er að minnast á efni í
fám orðum. Það er einhver lygasaga;
og höíundurinn segir, hún sé dönsk.
Ég hef ekki viljað hafa fyrir að leita
hana uppi, til að grennslast eftir,
hvað mikið eða lítið hún hafi af-
lagazt í huga kveðandans; því hún
er auðsjáanlega svo einskisverð og
heimskulega ljót og illa samin, að
hennar vegna stendur á litlu, hvern-
ig með hana er farið. Það er auðvit-
að, að einu gildir, hvort hún væri
sönn eður ekki, ef hún væri falleg
á annað borð —■- ef það væri nokkur
þýðing í henni og nokkur skáldskap-
ur — ef hún lýsti einhverju eftir-
tektaverðu úr mannlegu lífi eins og
það er eða gæti verið, og sýndi les-
andanum sálir þeirra manna, sem
hún talar um, og léti það vera þess-
konar sálir, sem til nokkurs væri að
þekkja. En hér er ekki því að heilsa.
Af Tistranssögu er ekkért að læra.
Hún er ekki til neins, nema til að
kvelja lesandann, og láta liann finna
til, hversu það er viðbjóðslegt, að
hlýða á bull og vitleysu.“
Síðan segir Jónas nokkuð frá efni
rímnanna í einstökum atriðum, og
meðferð höfundarins á því. Því næst
heldur hann áfram:
,,Ég þykist nú hafa talað nóg um
cfnið í rímunum. Frágangurinn á því
er allur eins og á þessu, sem hér
er nefnt — því er svo jafníallega
logið — nema hvað þar koma, eins
og við var að búast, ýmsar fróðlegar
bendingar áhrærandi landafræðina,
og hin og önnur merkileg atvik úr
lxirðsiðum ltonunganna á miðöld-
inni, að ógleymdu dálitlu dýri á ein-
um stað, sem höfundinum hefur
þóknazt að skapa. Þetta dýr er ekki
ósvipað rímunum 'sjálfum: Það er
með mex-arhálsi og' hvalshöfði og
hræðilega afturmjótt, með hala-
korni og allt saman þakið seljum.
Búknum þykir svo fallega lýst, að
höfundinum er vorkennandi, þó fæt-
urnir hafi óvart orðið fjórir, enda
þótt það sýnist eiga betur við á
slíku dýri, að þeir hefðu staðið á
stöku.“
HORTITTIR OG BÖGUMÆLI.
Þessu næst snýr Jónas sér að því,
að ræða um meðfei'ð efnisins. Lélegt
efnisval lýsi að vísu „frábærlegu
smekkleysi og tilfinningaleysi á því,
hvað skáldlegt sé,“ en bendir hins
vegar á, að stundum „getur líka góðu
skáldi orðið nokkuð úr vesælú efni,
ef hann fer mað það eins og skáld
og lagar það í hendi sinni eftir því
sem bezt á við . . . Þetta hefur höf-
undur Tistransrímna ekki borið við,
hann hefur látið sér lynda. að koma
vesælu efni í hendingar — og nú er
að líta á, hvernig þa'ð hafi tekizt.
Því er ekki að leyna — rímurnar
eru liðugar og smella töluvert í
munni víða hvar. Skothend erindi
hefi ég ekki fundið, og höfuðstafirnir
standa ekki skakkt, nema á einstaka
stað. En það er raunar lítil fremd, að
koma saman erindi, þegar allt er lát-
ið fjúka, sem heimskum rnanni get-
ur dottið í hug: hortittir og bögumæli
og allskonar skrípi og ófreskjur, sem
lítið eða ekkert vit er í, og eiga að
heita kenningar. Ég hefi tínt saman
dálítið af þessu rnoði úr Tistrans-
rímum, ef lesandanum þóknaðist að
vii'ða það fyrir sér. Það mundi þykja
reglulegra, að skilja þennan sam-
söfnuð lítið eitt að og skipta honixm
í flokka, svo bögumælin, til að mynda,
stæðu sér, og hortittirnir sér, o. s.
frv. En það er ekki svo hægt sem
margur hyggur, því orðunum er svo
haganlega fyrirkomið, að þau eru
stundum allt í einu: málleysur, hor-
tittir og kenningar,“
V