Vísir - 24.12.1954, Blaðsíða 4

4
Flóðið
Forspjall til ritstjóra „Alman-
aksins".
Kæri vinur og frændi!
Ég gat þess víst í síðasta bréfi
mínu til þín, að nú væri ég far-
inn, mér til skemnitunar, að rifja
-upp gamlar endumiinriingar frá
fyrstu landnámsárunum í Nýja
íslandi, þar sem ég fyrst man eft-
ir mér og var uppalinn, minning-
ár um þá viðburði> sem eftir-
minnilegastir eru og sárast við
fliann komu, svo sem flóðið mikla
1879. Af því, og afleiðingum þess,
hef ég nú skrifað allítarlega lýs-
iligu, sem ég ætla nú að dirfast
að senda þér.
Heimilisréttarlandið, sem faðir
minn nam vorið 1877 og nefndi
Yíðivelli, var nyrsta býlið að
austanverðu við Fljótið. Landið
var fremur lágt og þakið trölla-
skógi. En strax fyrir norðan Víði-
vallaland tók við beggja megin
Fljótsins lágt en björgulegt sam-
Ihangandi graslendi, sem náði
alla leið þangað, sem Fljótið
rcnnur í Winnipegvatn. það er
þrjár mílur frá Riverton. En vest-
an við Fljótið var graslendið
miklu lengra, átta til tíu mílur
ríorður með vatni, þar sem ísa-
foldar-byggðin hófst milli 1885—
SO, og eyðilagðist aftur af flóð-
um úr Winnipegvatni um síð-
rnstu aldamót. þetta mikla gras-
lendi kölluðu landnámsmenn Al-
menning. þar hoyjuðu allir, sem
vildu, og þar var úr miklu og
.góðu að velja. Á þessu engja-
landi heyjaði faðir minn sumar-
ið fyrir stóra flóðið.
í norðvestan fárviðrum flæðir
snest, sé hátt í Winnipegvatni.
Illviðri af þeirri átt hafa á öllum
tímum komið hart niður á Víði-
völlum, sökum hinnar miklu víð-
áttu, sem blasir við bæði fyrir
norðan og vestan.
Ekki þóttust Indíánar, sem
þarna höfðu dvalið árum saman
áður en íslendingar komu að
Fljótinu, vita nokkuð til þess, að
flóð hefði þa.r nokkurn tíma kom-
ið. Og íslendingar sáu heldur
ekki nein merki til þess. Mjög er
það líklegt, að bráðlega hafi
vatnið farið hækkandi eftir að
landnemar komu til Nýja fs-
Jands.
Hér á eftir verður lýst því ægi-
legasta flóði, sem komið hefur
í sögu Nýja ísiands, og afieið-
ingum þess.
Faðir minn
fer að Unulandi.
það var í kringum mánaða-
mótin október og nóvember 1879,
að gekk í ægilegt norðvestan
veður með afskaiúegu skýjafari,
sem jókst æ. meira oftir því sem
lengra á daginn lcið. Fljótið var
autt, aðeins mjóar íssltarir með-
fram landi.
Faðir minn liafði lofað Eyjólfi
Magnússyni á Úmilandi, sem'er
einni mílu ofar með Fijótinu, að
vinna fyrir liann þenna sama
dag. þegar faðir'minn var búinn
að hirða um þcssar fáu skepnur
nm rnorgiminn, og bera inn nóg-
en eklivið, fór hann óðar af
stað upp að Unulandi. Ég man
tekki betur, en að ég sæi hann
fara róandi á grænu byttunni
sinrii. Ég man vel efiir henni.
þenna litla bát, sem var snotur
og prýðilega vel smíðaður úr
JÓLABLAÐ VfSIS
mikla í Nýja Íslandi
Norövesianveður raU ratniö á laná9
og þá layöi þyhhan ís fffir aitt.
furuviði- keypti faðir minn á
allra fyrstu landnámsárum, áður
en hann flutti að íslendinga-
fljótir Á þeirri tíð voru engar
brautir milli húsa, aðeins þröng-
ir, krókóttir göngustigir, gegnum
tröllaskóg og kjarr, sem var þétt
eins og hár á hundi. þess vegna
var mest farið eftir Fljótinu á
bátum. Unuland er vestan við
ána, en Víðivellir að austan.
Styrkir það mig í trúnni, að ég
muni það rétt, að faðir minn
þurfti að fara yfir ána, til að
komast að Unulandi.
Áður en meira er sagt. ætla ég
í fáum orðum að lýsa ofurlítið
húsinu, sem faðir minn byggði
árið 1878. það var 18 eða 20 fet á
lengd og 14 fét á breidd. Gluggar
voru á báðum stöfnum og dyr á
austurhlið, nær norðurstafni en
miðju. Húsið var byggt á þriggja
feta hárri stétt. Loft var í hús-
inu og rimastigi upp á loftið í
norðvestúrhomi. Uppi á loftinu
var með öllu ólíft að vera með
ungbarn fyrir kulda, þvi allstað-
ar sá út meðfram þekjunni. það
var áðeins geymslupláss fyrir
allskonar dót. í húsinu voru tvö
eldstæði, lítill matreiðsluofn, No.
8, í norðurenda hússms, og lítill
ofn, sem stóð á miðju gólfi. Við
‘austurhliðina í suðurendanum
stóð mmið, sem við sváfum í.
Mig minnir, að við öll svæfum í
sama rúmi (einu rúmi).
Móðir min
var sárveik.
Móðir mín var mjög heilsulít-
il, eftir að hún kom til þessa
lands. Hún lá í rúminu tímum
saman. Var talið að það væii
lifrabólga, þó er óvíst, að nokk-
ur hafi vitað með vissu, hvað að
lienni gekk. Hún var búin að
vera við rúmið, og í rúminu, um
lengri tíma, áður en flóðið mikla
kom. En þann dag, sem faðir
minn fór upp að Unulandi og
flóðið skall á, lá hún sárveik í
rúminu, með Guttörtn bróður
minn fyrir ofan sig, þá riærri
ársgamlan, en ég v'dr þá nærri
finriri ára. Afmæli okkar beggja
eru í nóvember.
þenna eftirminnilega morgun,
þegár faðir mirin var farinn, var
ég einn á fótum til að halda eld-
inum lifandi. Mamma var að
kalla til mín og biðja mig að láta
ekki eldinn deyja. Húsið var
kalt, en óstjórnlegi, toeljandi fár-
viðrisstormurinn úti, og kuld-
inn var öldungis voðalegur. Mest
af tímanum mun ég liafa verið
hjá ofninum eða setið við litla
borðið, sem stóð við norðurglugg-
an, til að geta horft út. Man ég
vel, að einu sinni hljóp ég að
rúminu til mömmu og sagði
henni, að Fljótið væri orðið svo
stórt, væri komið upp á land, og
væri að verða hvítt. það voru
freyðandi öldur, sem ég sá.
Kýrnar fluttar
mn i husio.
Ekki man ég um livert leyti
dagsins það var, að ég fór inn til
mömmu og sagði henni, að vatn-
ið væri komið allt í kringum
húsið. Mig minnir., að hún kæmi
þá snöggvast á fætur og gengi
út að glugganum, til að horfa
út. Hún sagði eitthvað, sem ég
nú man ekki hvað var. Svo lagði
hún sig aftur í rúmið hjá bam-
inu.
það var komið rökkur, þegar
faðir minn kom heim. þá var
efsta lagið á stéttinni, sem húsið
stóð á, upp úr vatninu. Hann
fór strax út í fjós, til að vitja um
skepnurnar. Kemur strax aftur,
blautur upp að mitti, og segir
mömmu. að kýrnar standi í vatni
upp í kvið, en kálfamir á miðj-
ar síðnr. Hann sagði eittlivað við
mömmu, sem ég get nú ekki
munað, svo fór hann í hasti úí
aftur. Mamma klæddi sig fljót-
lega og kom með barnið í fang-
inu, vafið í fötum úr rúminu, og
settist við ofninn.
Eftir litla st.und kom faðir
minn aftur með einn eða tvo
menn með sér. Ég er ekki viss
í þessu, þó mig minni, að þeir
væru tveir. Rúmið var «.teit hjá
stiganum í norðvestur>orninu
nálægt ofninum. Mamma lagð-
ist í það strax moð barnið hjé
sér. Ofninn settu þeir nálægt
borðinu. þar næst negldu þeir
staura á vesturvegginn í suð-
urenda hússins. Ég var sem
steini lostinn, vissi ekki hvað
allt þetta átti að þýða. Næst var
farið að koma skepnunum inn í
húsið. Fvrst komu þeir með
tveggja ára bola, settu liariri við
stafninn nálægt suðurgluggnn-
um. Næst var komið með Reyði,
þá Rönd,. næst henni stóð Hvönn.
Við hliðina á henni stóð Raun,
tveggja ára kvíga. Hún var köll-
uð Raun, nf því, að Indíánahúnd-
ur beit. hnefastört stykki úr lær-
inu á hcnni, þegar hún var kálf-
ur. Síðan voru kúlfarnir sóttir,
þrír að tölu.
Kálfunum
lógað.
þá vildi mönnunum það slys
til, að þeir misstu einn kúlfinn
úr höndum sér. Hann synti út í
skóg, þeir leituðu, en gátu ekki
fundið hann, þvi kolsvarta myrk-
ur var komið. Löngu seinna
fundust kálfsbeinin talsvert langt
frá. Kálfarnir urðu að synda
milli fjóss og húss. Hinir tveir,
sem inn í húsið komust. voru
*
innkulsa, gátu ekki staðið. Síð-
ar um nóttina varð faðir minn að
lífláta þá báða, svo þeir kveldust
ekki lengur. Ég var óstjórnlega
hæddur, þegar þegar komið var
með gripina inn í húsið. Illjóp
hágrátandi upp í rúmið til
mömmu og bað hana að passa
mig fyrir kúnmn. Hún klappaði
mér grá tandi og bað mig að vera
óhræddan, mér væri óhætt. Svo
hvarf mér hugur og svaf til morg-
uns.
Ekki get ég munað, hverju
mamma og ég nærðumst á þenna
hræðilega dag„ sem við vorum
ein heima, líklega hefur það ver-
ið brauðbiti og mjólk, hafi það
verið nokkuð. Mamma var ekki
fær um að matreiða néitt. Hún
hafði Guttorm á brjósti, ef ég
man rétt. Hafi faðir minn ekki
borðað kvöldmat á Unulandi, áð-
ur en hann fór heim. þá hefur
hann ckki bragðað mat þar til
næsta dag. Geta má nærri, livort
hann liefði ekki þurft lu-essingar
með, þar sem hann var ískaldur
og holdvotur upp fyrir mitti, frá
því að koma skepnunum inn í
húsið.
ís lagði yfir
allt á eftir.
Mamma gat lítið eða ekkert
sofið þessa voðalegu nótt. Fáðir
minn var á fót.um alla nót.tina,
héfur, ef til yill, ekki þorað ann-
að, því fárviðrið var lrið sanra.
Stormurinn, ískaldur og ægileg-
ur, lamdi húsið utan miskunn-
79.
arlaust, og flóðöldurnar skullu
upp á stétt.ina, sem húsið stóð á.
en koldimm skammdegisnóttin
bannaði alla útsýn. Hver vissi,
nemft flóðið yrði svo hátt, að
vatnið færi að streyma inn í hús-
ið — hvað þá?
EkM get ég munað hver, eða
hverjir, mennirair voru sem.
hjálpuðu föður nrinum til að
korna gripunum inn í húsið. Mér
þykir trúlegast, að það hafi ver-
ið þeir Jón Bergvinsson á Ósi og
Tómas Jónasson á Engimýri.
þeir voru næstir. Geta má nærri,
hvað það hefur verið hart og erfr
itt. verk að koma skepnunum
upp á stéttina, sérstaklega kúnni
Rönd, sem var þung og stór eins
og uxi.
Ég er viss um. að ég man það
í’étt, að flóðið skall yfir á laug-
árdag, og að skepnurnar voru í
húsinu fram á mánudagsmorgT
un. Á sunnudagsnóttina, eftir
miðnætti, tók stomiinn að lægja,
unz alveg lygndi. þá lagði þykk-
an ís yfir allt, sem brotnaði nið-
ur og þakti jörðina, þegar fjaraði.
út. En ísinn,, sem eftir varð, á
eikum og kjarri beggja megin.
Fljótsins, sýndi hvað vatnið
liafði orðið hatt. 3—4 fet, meira
eða minna.
Hræðileg nótt {
fyrir föðurinn.
Á sunnudaginn og fyrri part
mánudagsins hreinsaði faðir
minn fjósið, sem fullt var af ís,
og bjó um skepnumar sem bezt
hann gat. Strax eftir hádegi á
mánudaginn gekk faðir minri á
sterkum ís yfir Fljótið að Ósi
og fékk Jón Bervinsson til að
hjálpa sér að koma gripunum í
fjósið aftur. Gekk það allt betur
en að koma þeim inn í iveruhús-
ið um nóttina. — Hversu vist-
legt íveruhúsið okkar hefur verið
fyrir veika manneskju og ung
börn, meðan gripirnir vöru þar
inni, getur hver og einn gizlcað á.
Öldungis er mér óskiljanlegt,
hvemig faðir minn hefur getað
fengið nægan eldivið til að halda
eldinum lifandi í ofninum. Ég
var víst búinn að brenna mest-
öllum viðnum, sem hann bar inn
um morguninn. ])á var komið
langt fram á nótt, þegar búið var
að bjarga skepnunum, heljar-
veði'ið úti, og aj.lt á kafi. í vatni.
Hræðileg nótt hefur þessi veríð
fyrir tolessaðan karlinn, hpklvpt-
an upp að mitti cða meira, svefn-
iausan, og jafnvel hungraðan. En
það liefur hjálpað honum, að
Það er títt, að blöð og útvarp flytja fregnir af því, að frændum okkar vestan hafs sé
margvíslegur sómi sýndur sakir dugnaðar og margvíslegra mannkosta. I»ó hefur lífsbarátta
íslendinga vestra oft verið ströng, ekki sízt í upphafi landnámsins í hinum nýja heimi. Frá-
sögn sú, sem hér fer á eftir, er gott dæmi þess,við hverja örðugleika hefur verið að etja fyrir
landnemana.. Birtist hún upphaflega í Almanaki Ólafs Thorgeirssonar, sem sagt var frá í
Vísi fyrir röskum mánuði, að hefði nú verið gefið út í 60 ár, og leyfir Vísir sér að taka
hana upp.
EFTIR VIGFLJS J. GUTTQRM55DN.