Morgunblaðið - 26.06.1930, Page 37

komu til sögunnar, hafa ýmsir
sparisjóðir runnið þar inn, en
aðrir sparisjóðir hafa þar hand-
bært fje sitt á vöxtum, og er nú
meginþorri alls sparifjár lands-
manna geymt í bönkunum.
Auk fyrsta sparisjóðsins í
Seyðisfirði hafa aðeins 3 spari-
sjóðir lagst algerlega niður:
Sparisjóður Rosmhvalaneshrepps
(1890—’92), Sparisjóður Vopna-
fjarðar (1890—1905) og Spari-
sjóður Vestur-Barðastrandar-
sýslu (1892—1918).
Fæstir eru sparisjóðir á Aust-
urlandi, en flestir á Norðurlandi
og Vestfjörðum. En þeir eru smá-
ir og flestir bundnir við einn eða
tyo hreppa. í árslok 1925 voru
sparisjóðsinnstæður alls: Á Suð-
vesturlandi 34.885.576 kr. (898
kr. á mann), á Vestfjörðum
3.043.926 kr. (230 kr. á mann),
á Norðurlandi 5.230.648 kr.
(224 kr. á mann), á Austurlandi
1.388.160 kr. (131 kr. á mann),
á Suðurlandi 4.276.581 kr. (304
kr. á mann). Á meðfylgjandi
línuriti sjest' vöxtur sparisjóð-
anna frá upphafi, og er þar mið-
að við hver sparifjárupphæð
kemur á nef hvert á hverju til-
teknu ári. Sjest á línuritinu, að
sparisjóðirnir fara fyrst að auk-
ast að mun eftir það að vjer
fcrgum innlenda stjórn, en lang-
mest verður aukningin á stríðs-
árunum.
Hlunninöi.
Dregið saman úr Hagskýrslum.
Til hlunninda er talin alls-
konar veiði 1 landinu sjálf, Iax
og silungsveiði, fuglatekja og
selveiði. En þegar talað er um
gagn og gæði Iandsins, er þó
sjaldan minst á þetta. Það er
eins og það gleymist oftast, og
alt sje miðað við þá framleiðslu,
sem fer á erlendan markað. —
Hitt eru talin nokkurskonar bú-
drýgindi í þjóðarbúskapnum, og
ekki metið til peninga. En þegar
maður lítur í hagskýrslumar,
sjest fljótt, að það er engin smá-
ræðisbjörg, sem fæst með alls-
konar veiðiskap á landi og við
landsteina. Skýrslur þær eru þó
eflaust hvergi nærri rjettar, því
að aldrei koma öll kurl til graf-
ar. Menn eru ekki að telja það
fram þótt þeir nái í nokkrar
bröndur aíf silungi o(g veiði
nokkra fugla. Og aldrei er það
t. d. talið fram, hve mikið veið-
ist af rjúpu, nema það sem sjest
af útflutningsskýrslum. Er það
þó geypilegur fjöldi rjúpna, sem
skotinn er sum árin. Ekki eru
heldur taldir aðrir þeir fuglar,
sem skotnir eru, svo sem álftir,
gæsir, mávar, svartfugl, endur,
lómar, skúmar, himbrimar o. s.
frv. Ekki er annað talið fram
af veiddum fugli, en það sem
tekið er með höndunum eða
veitt í háf.
Hjer skal nú gfefið stutt yf-
irlit yfir veiðamar, eins og þær
eru taldar í hagskýrslum til
hlunninda.
FUGLATEKJA.
Hún er nokkuð mismunandi
ár frá ári eftir fuglategundum.
Frá aldamótum og fram til
1910 hefir veiðin verið hvað
mest, nær 380 þús. fugla til
jafnaðar á ári. Á árunum 1911
—’14 hefir meðaltalið verið
lægra, 360 þús., en 1915 veið-
ast ekki nema 312,7 þúsundir. —
Veiddist það ár óvenjulega lítið
af svartfugli og ritu. Árið eftir
kemst veiðin þó upp í 368 þús.,
en síðan 1924 hefir hún farið
minkandi á*r frá ári. Ekki mun
það þó valda, að fuglinum sje
að fækka, heldur mun hitt
valda, að bændum þykir það
ekki borga sig, að halda dýra
menn til veiðanna. Mun nú all-
víða vera hætt að síga í björg
0<X>000<X>00v
.eftir fugli, og aðeins tekið það,
sem hægt er að ná með minni
fyrirhöfn.
Lundatekja hefir minkað af-
skaplega. Á árunum 1901-1905
var lundatekjan 239 þúsundir að
meðaltali á ári, en árið 1927 er
hún orðín rúmlega 100 þús.
minni, en 1928 hækkar hún
aftur um 14 þús., og er það ár
152,5 þús. —
Svartfuglstekja. — Það eru
mjög mikil áraskifti að því hve
mikið veiðist af svartfugli. Á
árunum 1897—1905 var tekjan
að meðaltali 68 þús. á ári, en á
árunum 1906—’IO veiddist ó-
venjulega mikið, eða að meðal-
tali 104,1 þús. á ári. Síðan hefir
svartfugltekjan nyest orðið
106,3 þús. árið 1917, en minst
árið 1925, aðeins 30,6 þúsundir,
cg 1927—'28 var hún 34 þús.
að meðaltali.
Fýlungatekja hefir verið jafn-
ari, en fer minkandi. Á árunum
1897—1900 veiddust að meðal-
tali 58 þús. á ári, og á árunum
1910—1925 að meðaltali um 44
þúsundir (mest 50,7 og minst
36,9 þúsundir árið 1927). Árið
1928 veiddust 38,9 þús.
Súlutekja. Hún hefir orðið
allmisjöfn, flest árin um 400.
Á árunum 1897—1910 veiddist
þó að meðaltali 700 súlur á ári,
en 1917—'18 veiddust ekki
nema 200 hvort árið. En 1926
bregður svo við, að þá veiðast
1900 súlur, og langmestur hlut-
inn þar af 1 Papey, en þar hafði
aldrei verið talin súluveiði fyr.
Árið eftir nær veiðin þó há-
marki sínu, því að þá nást 3100
súlur og kemur mestöll sú veiði
á Hafnimar (2200), en þar
hafði aldrei verið talin súluveiði
áður. Munu Hafnamenn hafa
sótt súluna út í Eldey.
Rituveiðar hafa minkað af-
skaplega á seinustu árum. Frá
1897—1910 veiddust árlega um
18 þús., á næstu árum 13—17
þús. En 1921 kemst veiðin upp
í 20,6 þús., og hrapar svo niður
í 7 þús. 1923 og er komin niður
í 2,5 þús. 1928.
Árið 1927 veiddist mest af
lunda í Vestmannaeyjum, 56
274, og þar næst í 3 hreppum
í Mýrasýslu 24.700. Af svart-
MORGUNBLAÐIÐ OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
fugli veiddist mest í Skagafjarð-
arsýslu (Drangey) 20.286 og
Eyjafjarðarsýslu (Grímsey)
4594. Fýlungatekja er aðeins tal-
in í 6 sýslum, langmest í Vest-
ur-Skaftafellssýslu (Hvamms og
Dyrhólahreppum) 22.373, — í
Vestmannaeyjum 14.480 og í
Grímsey 3500. Rituveiðar hafa
verið mestar í Geithellnahreppi
í Suður-Múlasýslu, 1600.
Sje miðað við fólksfjölda hef-
ir bjargfuglatekja á þessu ári
orðið langmest í Grímsey, eða
115 fuglar á mann. I Hraun-
hreppi í Mýrasýslu er fugla-
tekjan 62 á maim, í Hvamms-
hreppi í V.-Skaftafellssýslu 32
á mann og í Vestmannaeyjum
30 á mann.
LAX OG SILUNGUR.
Laxveiði hefir sífelt farið
vaxandi, þótt nokkur áraskifti
hafi verið að íienni. 1897—
1900 er talið að veiðst hafi
2858 laxar á ári. Á næstu fimm
árum er meðaltalið 6443 og
1906—’IO er meðaltalið 4572
laxar á ári. En á árunum 1911
—1914 hækkar veiðin um meira
en helming, og er nú talin 10.-
890 og á næstu þrem árum um
11 þús. að meðaltali. Hámark-
inu nær þessi veiði 1921, því að
það ár veiðast 21.024 laxar. Er
það hin mikla veiði í Grafarvogi
það ár, sem hlfeypir mest fram
tölunni, því að þar og í Elliða-
ánum hafa á því ári veiðst 8350
laxar. Annars er veiðin í Elliða-
ánum þetta frá 1300—1700 lax-
ar á ári að undanförnu. Seinasta
árið, sem skýrslur ná yfir, 1928,
var laxveiðin með minsta móti,
15,189, en árið þar á undan 19
þús. Mest er þá veiðin í ölfusá og
þeim ám sem í hana renna, 5787
laxar í Langá og Hvítá í Borgar-
firði og þeim ám sem i hana renna,
5218 laxar. 1 ánum í Húnavatns-
sýslu veiddust 3043 laxar, í Ell-
iðaánum 1747, í Laxá í S.-Þing-
eyjarsýslu um 1000 laxar, í Lax-
á í Dölum 479 og svo þaðan af
minna. Enginn lax hefir veiðst
í þessum sýslum: Barðastrand-
arsýslu, Strandasýslu, Eyjafjarð
arsýslu, Vestmannaeyjasýslu og
Rangárvallasýslu.
Silungsveiði er ákaflega mis-
jöfn frá ári til árs. Minst hefir
hún verið á árunum 1906-—’IO,
eða 302.600 að meðaltali. En
mest varð hún árið 1924, eða
617.946 silungar alls, en það ár
var óvenjulega mikil murtuveiði
í Þingvallavatni (201 þús), og
alls veiddist þá nær helmingur af
allri silungatölunni ■ í Árnes-
sýslu, en 128 þús. í Þingeyjar-
sýslu (þar af 102 þús. í Mý
vatni). Árið 1927 var silungs-
afli lítill, 331.590. Veiddust þá
ekki í Mývatni nema 53.325
silungar og í Þingvallavatni 71.-
070 (og þar af 62.800 murtur)
Aftur var veiðin betri 1928, því
að þá veiddust alls 535.317 sil
ungar.
SELVEIÐI.
Á árunum 1897—1914 veiad-
ust að meðaltali um 660 full-
orðnir selir á' ári og 1915 veidd-
ust 838. Síðan hefir aldrei veiðst
svo mikið. Næsta ár veiddust
ekki nema 489 og 1923 ekki
nema 382, enda er það lakasta
veiðiárið. En 1921 veiddust 722
37
Hvalreki í Keflavík.
selir. Seinustu tvö árin (1927— 1926 veiddust 940 hl., þar af
’28) var veiðin eins, 530 selir 300 í Siglufirði og 460 á Akur-
hvort árið, þar af rúmur helm : eyri. 1927 veiddust 1472 hl.,
ingar í Þingeyjarsýslu. Eru Hús- þar af 1300 hl. í Reyðarfirði og
víhingar bar skæðastir. Hafa’ 96 á Svalbarðsströnd í Þingeyj-
þeir náð 152 selum árið 1927,'arsýslu.
enda eru þeir orðlagðar sela-;
skyttur. | DÚNTEKJA
Kópaveíði (látraveiði) er hefir yfirleitt orðið mest árin
miklu jafnari, en þó eru nokkur 1911—’15 eða 4055 kg. að með-
áraskifti að henni. Á árunum altali. 1916 er hún þó 300 kg.
1906—1910 veiddust t. d. 6059 meiri. Minst hefir hún verið árin
kópar að meðaltali. Síðan hjakk
aði veiðin í 5300—5800 þang-
að til árið 1921 að hún var ekki
nema 4326. Síðan hefir hún aft-
ur farið vaxandi ár frá ári og
var 5128 árið 1928. Kópaveiðin
er mest í Barðastrandarsýslu
(á Breiðafjarðareyjum). Þar
veiddust 1927 957 kópar, þar
næst í Strandasýslu 705, í Norð-
ur-Múlasýslu 524, í Dalasýslu
511, í Húnavatnssýslu 472, í A.-
Skaftafellssýslu 381 og í Þing-
eyjarsýslu 306, í Snæfellsnes-
sýslu 294 og Árnessýslu 254.
í öllum öðrum sýslum landsins
veiddist meira og minna, nema
í Vestmannaeyjuih, enginn.
HROGNKELSAVEIÐI.
Árið 1915 er fyrst farið að
telja fram hrognkelsaveiði, en
skýrslur fyrir það ár munu hafa
verið ófullkomnar. Árið 1916 er
talið að veiði þessi hafi numið
643 þús. og 1917 er hún talin
685 þús. Er það hámarkið. Minst
varð veiðin 1923 eða 222 þús.,
en 461 þús. árið 1927. Annars
er meðaltalið öll þessi ár um 14
milj. á ári. Langmestur er afl-
inn í Rvíkur-umdæmi 96" þús.
(1927), í Gullbringu- og Kjós-
arsýslu 62.226, Barðastrandar-
sýslu 46.910, í Borgarfjarðar-
sýslu 45.600, Þingeyjarsýslu
39.716, ísafjarðarsýslu 37.593
og Norður-Múlasýslu 35.526. í
fjórum sýslum er engin hrogn-
kelsaafli, Skaftafellssýslum, —
Rangárvallasýslu og Vestmanna
eyjasýslu.
SMÁUPSAVEIÐI
hefir verið talin til hlunninda
síðan 1913. Hún hefir orðið á-
kaflega mismunandi hin ýmsu
ár, og hafa upsagöngurnar
komið á sinn staðinn hvert ár-
ið Minst var veiðin 1925, 523
hektólítrar, en mest 1921, 13.-
191 hl. og veiddist þar af 1.
960 hl. í Hafnarfirði. Árið 1916
veiddust 538 hl., þar af 331 í
Hafnarfirði og 100 í Eskifirði.
1918 veiddust 988 hl., þar af
300 í Hofshreppi í Skagafirði
og 507 í Glæsibæjarhreppi í
Eyjafjarðarsýslu; 1924 veiddust
850 hl., þar af 654 í Siglufirði
og 110 í Arnamesi í Eyjafirði.
1901—’05, eða 3299 kg. að með-
altali. 1921 er hún 3350 kg., en
fer síðan smáhækkandi fram til
ársins 1928 að hún er 4285
kg. Verðið á útfluttum dúni
hefir verið mjög breytilegt, var
ufn 21 kr. kg. um aldamót,
komst á stríðsárunum upp í
34.56 kr. að meðaltali, hækkaði
svo enn geypilega og náði há-
marki 1925 með kr. 60.54 að
meðaltali.
Árið 1927 var dúntekja mest
í Þingeyjarsýslum, 711 kg., og
ei þar Melrakkasljettan drýgst.
] Barðastrandarsýslu var dún-
tekjan 674 kg., í Strandasýslu
504 kg., Isafjarðarsýslum 354
kg.. Snæfellsnessýslu 312, Dala-
sýslu 304, Suður-Múlasýslu 264,
Húnavatnssýslu 242, Skagafjarð
arsýslu og Norður-Múlasýslu
184 kg. í hvorri, Múlasýslu
144, Gullbringu- og Kjósar-
tvslu 119, Austur-Skaftafells-
sýslu 60, Eyjafjarðarsýslu 32,
Árnessýsfu 31 og Borgarfjarð-
arsýslu 19.
ÖNNUR HLUNNINDI
eru ekki talin í hagskýrslum,
en til þeirra má telja eggja-
töku og reka. Eggjataka er
gríðarmikil í ýmsum bygðarlög-
um, sjerstaklega í eyjum, svo
sem Grímsey, Drangey, Breiða-
fjarðareyjum, Vestmannaeyjum
Skrúð og víðar, einnig við Mý-
vatn.
Reki fer nú árlega minkandi
allsstaðar á landinu, en þó er
það allmikill trjáviður, sem enn
berst á land víða hvar og er til
mikils gagns, bæði sem elds-
neyti og til bygginga. Mesti
reki er á Ströndum, Langanes-
ströndum og Melrakkasljettu.
Fyrir nokkrum árum var nyrsti
bær á landinu, Rif á Melrakka-
sljettu, bygður að nýju úr ein-
tómum rauðaviði, sem hafði rek-
ið þar, og baðstofan þiljuð í
hólf og gólf úr flettum rauða-
viði. —