Morgunblaðið - 26.06.1930, Page 40

000000000<X>00000000000<>00000000000<X>0000 MORGUNBLAÐIÐ oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo
ust eru, hvort sem í hlut á ríkur
eða óríkur. Veit jeg, að hjer er
nú gott mannval, og er oss þó
eigi jafngjörla kunnugt hvaðan-
æva af landi voru. Því vil jeg
yður til kveðja, Ólaf feilan af
Vesturlandi, Þorstein Ingimunc
arson af Norðurlandi, Þorstein
hvíta af Austurlandi og Teit
Ketilbjarnarson af Suðurlandi,
því að yður veit jeg alla tillögu
góða um hvert mál, að þjer seg
ið oss, hverja menn þjer vilið
til nefna úr þessum landshlut-
um, er vel mætti vera til lög
sögu fallnir.
Því næst taka til máls hver af
öðrum er tilkvaddir voru, ó
afur feilan, Þorsteinn Ingimunc
arson, Þorsteinn hvíti og Teitur
Ketilbjarnarson. Nefnir hver
þeirra þá menn úr sínum fjórð-
ungi, er honum þykir hæfastir,
Þá tekur Þorsteinn Ingólfsson
aftur til máls og telur það ær-
inn vanda að gera upp á mil
þeirra manna, sem tilnefndir
eru. Skýtur hann því til höfð-
ingja, að lagt verði á vald eins
manns, að nefna til lögsögu ein-
hvern þessara manna, og sting
ur upp á Skalla-Grími til þess
en allir höfðingjar gjalda því
samkvæði.
Þá tekur Skalla-Grímur ti
máls og nefnir til frænda sinn
Hrafn Hængsson, en allir gjalda
því samkvæði. Ber Þorsteinn
Ingólfsson það, síðan undir
Hrafn, hvort hann vilji taka við
lögsögu, en hann svarar á þessa
leið:
RÆÐA
HRAFNS HÆNGSSONAR.
Mikla sæmd hafi þjer auð-
sýnt mjer, er þjer nú hafið kjör-
ið mig til lögsögumanns. Er mjer
skylt að þakka yður öllum, en
þó einkum þjer, frændi, þann
formála, er þú hafðir fyrir þinn
tillögu. Sýndir þú þar, að þú ei-t
f .in langminnugur og tryggur
vinum þínum og frændum. En
þó að mér sje gleði að sæmc
þessari, þá veit jeg þó, að marg
ir yðar eru hennar betur verðir
en jeg. Það veit jeg einnig, að
mikill vandi er að mjer kveð-
inn með þessu, og að mikil á-
byrgð fyigir starfi lögsögu
manns. Mun jeg þó hvorki
drepa hendi við sæmd minni
nje skjóta mjer undan vanda
þessum og ábyrgð, og því svara
jeg máli þínu, Þorsteinn Ingólfs-
son, að jeg mun vilja vera lög-
sögumaður yðvar meðan þjer
vilið mig til þess kjósa og jeg
sjálfur em til fær. Mun jeg
heita yður því að stunda jafn
an að gegna lögsögu minni með
einurð og rjettsýni, og bið jeg
hollvættir lands þessa og heilla-
dísir feðra minna að veita mjer
fulltingi sitt til þessa.
Draum dreymdi mig áður jeg
riða hingað til þings. Jeg þótt-
umst vera á nokkurum þeim
stað, er jeg mátta sjá um alt Is-
land. Jeg sá bygðarlög öll og
fjöll og heiðar og öræfi. Jeg
sá sæinn umhverfis landið alt,
eyjar og útsker og alt til ytstu
vasta. Jeg sá landsfólkið að
starfi. Sumir gengu að búverk-
um, aðrir reru til fiskjar eða
fóru í kaupstefnur eða stunduðu
veiðiskap, og margt sá jeg þá
iðja annað. Var sem eg sæa alt
líf fólksins og hag. — Svo er
sem eg skili eftir draum þenna
betur en fyrr, hversu vjer all-
ir, er landið byggjum, erum ein
þjóð, hversu vjer eigum allir
einn hag og heill og hversu ör-
lög vor allra liggja saman
Landnámsmenn þeir, er lanc
þetta bygðu í öndverðu, komu
út hingað úr ýmsum þjóðlönd
úm, sumir austan um haf, en
aðrir úr Vesturlöndum. Vitum
vjer það, að mörgum þeirra var
það harla nauðugt að yfirgefa
eignir sínar og óðöl, og höfum
vjer oft heyrt ina eldri menn
nnast ættstöðva sinna, og af
því mátt skilja, að hugur þeirra
hefir löngum dvalist þar, sem
þeir höfðu uppfæðst og feður
þeirra höfðu dvalist mann fram
af manni. En vjer, sem fæddir
erum á landi þessu, eigum eng
ar ættstöðvar nema hjer á Is
landi. Vjer erum hvorki Aust-
menn nje Vestmenn. Vjer erum
Islendingar og eigum vjer það
allir sameigið. Enn er sögu vor
íslendinga eigi lengra fram
kómið en svo, að þeir menn, er
elstir eru, megu vel mun það, er
Ingólfur Arnarson tók sjer ból
fcstu hjer á landi. Er þessu ó
líkt farið hjá öllum þjóðum öðr
um, er vjer höfum spurnir af
og sögur geta rakið aftur í forn
eskju. Vjer, sem mi lifum, er-
um in fyrsta kynslóð íslenskra
manna, og er sem vjer sjeim á
morgni sögu þjóðar vorrar. En
c-ftir oss mun kynslóð taka við
af kynslóð. Mun af þeim verða
mikil saga. Vita megum vjer það
að margs konar örlög munu bíða
vor og eftirkomanda vorra
landi þessu. Eru þáu oss dulin,
en víst munu þau verða bæði
góð og ill. Mun hjer koma bæði
árgæska og óöld, friður og ó-
friður. Mannfólkið mun henda
bæði höpp og slys, glöp og
snjallræði. Nornir ráða sköpum
en þó eigi að öllu. Hverjuin
manni er það unt að skapa sjer
sjálfur örlög að nokkuru og svo
hverri þjóð. En að örlögum þeim,
er vjer búum oss sjálfir, búa
einnig niðjar vorir. Um örlög
þjóðar vorrar megum vjer miklu
ráða, er höfðingjar erum tald
ir. Er oss falin stjóm landsins
og lög, en heill landsmanna
vex, er laganna er vel gætt og
stjórnin er viturleg. Er oss því
öllum, er völd höfum, mikil á
byrgð á herðar lagin, ábyrgð á
örlögum sjálfra vor og niðja
vorra, og skyldum vjer það jafn
an kostgæfa að láta þá eigi
gjalda glópslju vorrar og ill-
vilja, heldur njóta góðgimi vorr-
ar og spaklegra ráða.
Lög þau, er Úlfljótur hefir
sett, eru góð og viturleg, og var
íamingja vor íslendinga mikil,
er vjer áttum völ á manni, er
svo var djúpvitur og heilráður
scm hann, er vjer skyldum setja
oss lög í fyrstu. En éigi er það
einhlítt, að lögin sje góð og vit-
urleg í öndverðu, ef eigi er
seirra vel gætt. Allir þekkjum
vier þá atburðj, er gjörðust í
Noregi, er Haraldur konungur
úfa gjörðist ofjarl annara höfð-
íngja í því landi. Braut hann
undir sig ríki margra höfðingja,
er til þeirra voru óðalbornir, og
máttu þeir ekki rönd við honum
reisa. Áttu þeir höfðingjar, er
eigi voru þau lítilmenni að gjör-
ast þrælar konungs, þess eins
kosti að láta lífið með dreng-
ska,p eða fara ella útlagir af
eignum sínum. Lifir landslýður
allur síðan við áþján mikla og
ófrelsi í Noregi, en konungur
situr yfir hvers manns hlut. Nú
höfum vjer þá skipan á gert, að
margir skulu höfðingjar í landi
hjer. En þar sem höfðingjar eru
margir, þar verður ríki einskis
þeirra svo mikið, að hann fái
þröngvað kosti allra hinna. Er
það næsta mikilsvert, að þessari
skipan sje vandlega uppi hald-
ið og engi höfðingja sýni þá á-
girnd að leitast eftir að sölsa
undir sig ríki annara höfðingja
með vjelum eða ofríki. En ef
ríkismunur höfðingja gjörist
mikill í landinu, þá mun það
sannast, að glatað er hvoru-
tveggja, friðinum og frelsi lands-
manna.
Vel megum vjer muna komu
Una ins danska hingað til lands.
Varð þá auðsýnt, að Haraldur
konungur ljet sjer eigi nægja
ríki sitt í Noregi, heldur girnt-
ist hann og til landa hjer á Is-
landi. En þá fór vel, er lands-
menn báru giftu til að sjá við
ráðum hans, og höfðu samheldni
um J>að að eiga engi kaup við
Una. Varð fyrirætlun konungs
að engu að því sinni. En víst
munu fleiri höfðingjar erlendir
en Haraldur seilast hjer til
valda. Munu þeir meirr beita til
þess brögðum en ofríki, því að
torsótt er að halda skipaliði
hingað til lands. Væri þá vel, ef
landsmenn mætti jafnan verða
samtaka um að ónýta ráð þeirra,
svo að aldrei henti þá sú ógæfa
að glata írelsi sínu í hendur
þeirra.
Þó skal jeg nú eigi lengur
rekja þau vandræði, er að hönd
um mætti bera. Vel og giftu-
samlega hefir tekist um upphaf
allsherjarþings vors, og mætti
sú gifta jafnan fylgja þinginu
Og eigi skyldim vjer, er sett
höfum þing þetta og lög, nje
heldur þeir, er þinginu skulu síð-
ar upp halda, vanhelga þingið
með rangindum eða traðka lög-
unum, heldur auka jafnan veg
þings vors og efla mátt laga
vorra. Þing þetta er jarteikn
þess, að vjer erum ein þjóð. Hjer
skyldim vjer því jafnan sam
taka til allra góðra hluta. En
hjer á þingstað vorum mun einn-
ig skipað örlögum niðja vorra.
Minnist þess því jafnan, þing
menn, að heill og hamingja al
inna og óborinna er í yðrum
höndum.
Að ræðunni lokinni lýsir alls-
herjargoði kjöri Hrafns og að
jví búnu vinnur lögsögumaður
eið.
*
Islenskur iðnaður.
Efíir Helga H. Eiríksson uerkírceöing.
Til skamms tíma hafa menn
hjer á landi ekki kunnað skil á
iðju og iðnaði, þar sem iðjustarf-
semin hefir lengst af verið í svo
smáum stíl, að ekki hefir verið
gerður glöggur greinarmunur á
henni og iðnaðarstarfi. En nú er
algengt að kalla iðnað aðeins
það, sem handiðnir heita, þ. e.
það, sem unnið er aðallega með
handverkfærum og sjerstaka
kunnáttu þarf til að geta gert.
Fullfær iðnaðarmaður eða kunn-
áttumaður í einhverri iðn er þá
sá maður, sem kann öll þau
mannanna sjeu iðnaðarmenn, því
öll aðalvinnan er unnin með
vfeium.
Iðnaður er nú aðallega talina
þrennskonar: listiðnaður; af
honum höfum við lítið að segja
hjer, eiginlegur handiðnaður og
heimilisiðnaður. Handiðnaður er
aðalstarf iðnaðarmannsins og
hann þarf að kunna þar alt til
hlítar, en heimilisiðnaður er
aukastarf, sem vinna má þótt við-
komandi sje mesti viðvaningur í
starfinu.
Islendingar hafa allir til
Myndir þær, sem þessum ræð-
um fylgja, eru dregnar af
Tryggva Magnússyni niálara, og
sýna þær búning og gerfi hvors
leirra, Þorsteins Ingólfssonar
og Hrafns Hængssonar, eins og
þeir verða á leiksýningunni.
Glitofið söðuláklæði frá 1850—1875.
handtök, er með þarf til þess að skamms tíma lifað í fámennu
fullgera einhvern hlut að því strjálbýli út um sveitir lands-
leyti, sem iðn hans viðkemur, og ins. Verkefni vantaði því fyrir
getur leyst af hendi hvert það iðnaðarmenn, er gæfu sig ein-
verk, sem telst eða talist getur j göngu við iðnaðarstarfi. Fólk
til hans iðnar. Fullfær bókbind- varð að bjargf. sjer sjálft í þvf
ari er t. d. sá, sem kann alt að efni. Það smíð;',ði trje og máltna,
bókbandi, þótt hvorki geri hann elti skinnin. spann og óf og
efnið í bókina nje prenti hana. saumaði, og komst vel af með
Hann þarf að þekkja allar al- þessa heimavinnu sína. En alt
gengari gerðir bókbandsins, — var þetta í hjáverkum gert, og
handskreytingu og gyllingu, — oftastnær óhjákvæinilegt, að
kunna þau handtök er heyra til, leggja meiri áherslu á afköst en
og vita um þau áhöld, sem við vöndun og leikni. Þó komust
þarf að hafa. menn oft undralangt í því efni
Iðja er aftur á móti sú iðnað- líka. Það var unnið af löngun og
arstarfsemi, sem aðallega notar áhuga, og það varð mörgum
vjelar til framleiðslunnar. Hún metnaðarmál, að geta sjálfur bú-
þarf ekki iðnlærða menn til ið í hendur sjer þau áhöld og
starfsins. Hver starfsmaður þarf verkfæri, sem til búskapar
aðeins að kunna lítinn hluta þurfti eða sjósóknar. Hjer óx
þeirrar vinnu, sem með þarf við því upp hagleiksþjóð, bæði á
iðjuna, nokkur handtök, en verð- hönd og tungu. Fornsögur vorar
ur aftur á móti að vera vel leik- bera það með sjer, að fjöldi
inn í þeim. Þeir einu, sem þurfa landnámsmanna og kvenna vorra
að kunna allar aðferðir iðjunn- hafa verið hagleiksfólk að ágæt-
ar, eru verkstjórarnir, formenn- um, bæði á ljóð og líkamlega
irnir, og helst auðvitað fram- vínnu. Afkomendurnir erfðu svo
cvæmdastjórarnir. — Megnið af hagleik forfeðranna, breyttu til
>ví, sem venjulega er kallaður og bættu við, eftir því, sem tíð-
verksmiðjuiðnaður, er því iðja, arandinn krafði og staðhættir
og það er í tiltölulega fáum verk- heimtuðu.
smiðjum, að meiri hluti starfs- Þess er getið um marga af