Morgunblaðið - 26.06.1930, Page 63

juiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiimimiiiiifnniiiiiMmiiiiitmniiiiiuinuiiiimiiiiininiinniiiniiiimiiimiimniiiiiiiiiiii morodnblabið imiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!:ii>;::;..;.,:::!!ii]iiii:;iiii;:::I!iiiii!ii!iiiiiiiiiiiiiiniiHiiiuuuiiimmiiuniiimiiiimmimmi%‘
1 HJuiuiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiNiiiiiiiiiinimniiiiiiiiniiniiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiriiiiiiiniiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiimniiiimmiiniiiHimiiiniiiiiiiiiiiiiimimiiifliimmtmmmiiiniiiiiiiimnnHimiiiiniiimmiiiimiiiiiiiiiiiiiiimmimimiuiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiimmiiiiiimiimimimmiimiiimmiimnRnmminiHmmmmi^ I
s s
LÍTILL ÁGÓÐI — FLJÓTSKIL
18 9 5-1 9 3 0 I I
3 5 á r a | |
Verslttnin EDINBORG | |
hefir skílíð kröfar tímans, og ávaít
vaxíð þannig, að kröfanum hefír
veríð fallnægt. Ná er hán falíkomn-
asta Gíer- og Vefnaðarvöraverslan
landsíns. | |
— —
~ EE
Leggíð íeíð yðar tim Hafnarstrætí í
EDINBORG. 1 I
DO NOT |1
forget t<J visit
EDÍNBORO I I
= I
10 — 12 Hafnarstræti
Reykjaviks most up-to-öate
hardware and drapery stores. | 1
| ÍiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiimuimiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiimmuiiiiiiiiiiniiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiHuuiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiimiiiiiiiiiiinimiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiimifliiifliiiiiiniiimmnimmflimiiimiimimimimmiuiuuiiiimmiiiiuiiuummmimiitiiuiiÍ j
ÍiiniiiiiiiiiiinHiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiHHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiumiiiiiiiiiHimfliimiiiiuiHiimiuiuiiiiiuiiiiiiiiiiiimiiiiiiniiiiimiiiiiuiiimiiiiiniimiiiiiiiiiiuiiimiiuiiiiuiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiHiiiiiiiiiHiiniiiiiiiuiiiiiimiiiiimiiiuiiiiuiHiiiiiiiiuiiiimuuimiiimiiuiiiiuiiuiiiiiimiiiiii
skilning. Stjórnarskifti urðu á
þinginu. Hinn nýi Islands ráð-
herra bar stjórnarskrárfrum-
varpið fram á grundvelli fyrir-
varans, en konungur neitaði að
staðfesta stjórnarskrána með
;skilningi þingsins. Ráðherrann
bað þá um lausn. Risu nú harð-
ar deilur í landinu, en sá ráð-
herra, sem tók við, undirritaði
istjórnarskrána með konungi.
En deilur urðu enn um stað-
:festingarskilyrðin, en svokallað-
ur eftirvari, til tryggingar rjetti
landsins, náði ekki samþykki
þingsins.
Aukaþingið um áramótin 1916
—1917 vildi efla stjórn landsins
og setti því lög um þrjá ráð-
herra.
Sumarið eftir setti neðri deild
Alþingis fullveldisnefnd, skip-
aða sjö mönnum, „til þess að í-
huga og koma fram með tillög-
;ur um hverjar ráðstafanir gera
skuli til þess að ná sem fyrst
öllum vorum málum í vorar
hendur, og fá viðurkenningu
fullveldis vors“. Var fyrsta verk
nefndarinnar að flytja þingsá-
lyktunartillögu þess efnis að
„skora á stjórnina að sjá um að
íslandi verði þegar ákveðinn
fullkominn siglingafáni með kon-
ungsúrskurði". Alþingi samþ.
tillöguna í einu hljóði.
F.r forsætisráðherrarnir, sá ís-
lenski og danski, hittust í'Kaup-
mannahöfn eftir þingið 1917,
varð það að samkomulagi milli
þeirra, að enn skyldu reyndir
nýir samningar. Voru menn hjer
heima að vísu orðnir mjök hvekt-
ir á samningatilraunum, en er
það spurðist, að samningar
skyldu teknir upp hjer í Reykja-
vík, þá ljetu menn sjer það vel
líka. %
Af hálfu Dana komu til
samninganna: Hage ráðherra,
I. C. Christensen, Borgbjerg
og prófessor Arup.
Með þingsályktunartillögu 21.
maí 1918 voru af íslands hálfu
kosnir: Bjarni Jónsson frá Vogi,
Einar Arnórsson prófessor, Jó-
hannes Jóhannesson og Þorst.
M. Jónsson.
Niðurstaðan af samningatil-
raunum nefndarinnar urðu svo
sambandslög þau, sem nú gilda.
Á þingunum 1918 voru þau sam-
þykt. Gegn þeim greiddu aðeins
tveir þingmenn atkvæði.
Atkvæðagreiðslan um frum-
varpið hjá þjóðinni fjell þann-
ig: Með frumvarpinu greiddu
12.411 atkv., en 999 á móti. 30
seðlar voru auðir. 213 ógildir.
Með sambandslögunum varð
það nú ljóst, að Island hafði
fengið fullveldi sitt viðurkent,
enda vjefengdi það enginn.
Gallarnir á sambandslögun-
um, eins og margoft hefir ver-
ið tekið fram, voru í 6. og 7.
gr. frumvarpsins. Rjettur Dana
til afnota af landinu, samkvæmt
6. gr., og svo umboð það» sem
Danir fengu til þess að fara
með utanríkismálin, samkvæmt
7. gr. Hinsvegar veitti 18. gr.
Islendingum einhliða rjett til
þess að segja upp sambands-
lögunum eftir 1943. En til þess
að uppsögnin sje gild, þurfa %
í sameinuðu þingi að greiða at-
kvæði með uppsögninni, en auk
þess fer fram þjóðaratkvæða-
greiðsla og þurfa % allra at-
kvæðisbærra manna að greiða
atkvæði, en þar af verða % a<5
segja já.
Uppsagnarákvæðið var svo
mikils vert, að sjálfsagt var að
samþykkja frumvarpið. Hafa
Islendingar nú alt ráð sitt í
hendi sjer, ef þeir aðeins gæta
skyldu sinnar. Það liggur í hlut-
arins eðli, að um leið og full-
veldi íslands var viðurkent, þá
var allri fána-baráttu lokið.
Bláhvíti fáninn hafði fyrst
verið tekinn hjer upp, án þess
að hann væri löggiltur. Voru
mörg atvik að því, að hann átti
vinsældum að fagna. Stúdenta
fjelagið í Reykjavík stóð mjög
framarlega í fánabaráttunni.
20. okt. 1913 var löggiltur
sjerstakur fáni fyrir Ísland, en
þó mátti aðeins nota hann í
landhelginni og á húsum í landi.
Skilyrði fyrir löggildingunni
var þó, að klofni dannbrogs-
fáninn skyldi ekki vera á óveg-
legri stað á Stjórnarráðshúsinu
en sá íslenski. — Liturinn
á - fánanum var fyrst ákveð-
inn í ríkisráði 1915, en svohafði
verið gert ráð fyrir í ríkisráð-
inu 1913. Margir söknuðu blá-
hvíta litsins, er Einar Bene-
diktsson kvað svo fagurlega
um: —
„Djúp sem blámi himin hæða,
hrein sem jökultindsins brún“.
1. desember 1918 var klofni
íslenski fáninn dreginn upp á
stjórnarráðshúsinu og öllum op-
inberum byggingum í bænum,
og var hann hið sýnilega tákn
hins viðurkenda fullveldis Is
lands.
Tvær afleiðingar aðrar af
samþykt sambandslaganna í
sjálfstæðisáttina eru ljósar:
1. Æðsta dómsvaldið var flutt
inn í landið.
2. íslendingar hafa að mestu
leyti tekið við landhelgisvörn-
unum.
Á þinginu 1928, eða þegar 10
ár voru liðin frá því að sam-
bandslögin gengu í gildi, lýstu
allir flokkar yfir því, að þeir
vildu segja sambandslögunum
eins fljótt upp og auðið væri.
Hjer er stigið stórt og merki-
legt sjálfstæðisspor, sem ætti að
verða giftudrjúgt fyrir þjóðina,
því að eftir að þetta spor er stig-
ið ætti að mega treysta því, að
engin mistök yrði á uppsögn
sambandslaganna.
Jeg hefi hjer að framan
minst á aðaldrættina í sjálf-
stæðismálunum síðan 1874.
Á hitt hefi jeg ekki drepið,
hve framfarir innan lands hafa
aukist með hverju sjálfstæðis-
spori, sem stigið heíir verið. —
Þegar stjórnin færðist inn í
landið, hófst hjer ný fram-
kvæmdaöld. I þessu- felst sönn-
unin fyrir því, hve þjóðinni var
holt að fá umráðin yfir sínum
eigin málum.
Jeg hefi, að því er stjórnar-
skrárbreytingarnar snertir, að-
eins minst á þær í sambandi
við hina eiginlegu sjálfstæðis-
hlið, en á hitt hefi jeg ekki
minst, hve víðtækar breyting-
ar til bóta voru í ýmsum af
þessum frumvörpum, svo sem
í stjómarskrárfrumvarpi því,
sem kom fyrir þingið 1913 og
náði konungsstaðfestingu 1915.
En með þeirri stjórnarskrár-
breytingu fjekk kvenfólkið kosn-
ingarrjett og kjörgengi. Ef um
þessa hlið málsins hefði verið
rætt, þá hefði mjer ekki enst
það rúm, sem mjer var ætlað í
blaðinu.
Deilan um stöðulögin er nú
úr sögunni.
Deilan um ríkisráðið er úr
sögunni.
AlKr vita, að grundvallarlög
Dana eru oss óviðkomandi.
Ríkið er ekki eitt. Ríkin eru
t v ö.
ísland hefir fengið viðurkenn-
ingu sem sjálfstætt ríki.
Ef aðstaðan 1874 er borin
saman við aðstöðuna nú, þá sjá
menn hinn stórfelda mun. Síð-
asta sporið er að vísu eftir.
Jeg vil taka það skýrt fram,
að sá áhugi, sem kom fram
1928 í samhljóða yfirlýsingum
frá öllum flokkum, er ekki
runninn af neinni óvild til sam-
b andsþ j óðarinnar.
Hann er aðeins runninn af
eðlilegri þrá þjóðarinnar til þess
að eiga landið sitt og ráða yfir
því.
Það dettur engum í hug að
breiða yfir þær deilur, sem vjer
höfum átt við Dani.
Sjálfsstæðissaga vor er saga
um það.
En hitt er annað mál, að það
væri óviturlegt, að láta hinn
gamla kala festa rætur. Danir
vita, að það mark, sem vjer höf-