Morgunblaðið - 06.07.1965, Blaðsíða 22

M0RGUHBLAÐ1Ð
Þriðjudagur 6. julí 1965
22
Bretland og
Vestur-Evrópa
EINS og málum er nú háttað
í Evrópu, virðast áform Har-
[j olds Wilsons, forsætisráð-
U herra Breta um að tengja hin
sex ríki Efnahagsbandalags-
ins (EEC) og hin sjö ríki Frí-
verzlunarbandalagsins
(EFTA) saman með einhverj-
um hætti vera bersýnilega
fjarri öllum raunveruleika.
í fyrsta lagi, eins og í ljós
kom í Vín, eru ríki Fríverzl-
unarbandalagsins engan veg-
inn öll á einu máli um að
æskja neinna tengsla við
Briissel (höfuðstöðvar Efna-
hagsbandalagsins). Tveimur
auðugustu bandalagsríkjum
Breta innan E3TTA, Svíþjóð
og Sviss, vegnar vel utan
Efnaha(gsbandalagsins. Þeim
geðjast ekki að því að setja
hlutleysi sitt í hættu og vilja
leggj a áherzlu á að efla
EFTA.
HVað lönd Efnahagsbanda-
lagsins snertir, þá áttu þau
í nógu mikliun erfiðleikum
með að halda hinu flókna
kerfi sínu gangandi og með að
reyna að finna sameiginlegan
grundvöll sín á milli gagnvart
hiimi erfiðu Kennedy-áætlun
um lækkun á tollum. Þessum
ríkjum hrýs hugur við því
einu, að minnzt sé á nýja sam-
steypu.
Samt sem áður hafa þeir að-
eins haft að nokkru leyti
rétt fyrir sér, bæði í Bret-
landi og annars staðar, sem
hæddust að frumkvæði Wil-
sons í þessu efni, eingöngu
vegna þess að það væri þátt-
ur í hinni pólitísku baráttu
heima fyrir í Bretlandi. Vissu
lega er það rétt, að það er
Wilson til fylgisauka á með-
al kjósenda að sýnast ekki
andvígur tengslum við Ev-
rópu. Hann veit, að það er
vaxandi tilfinning fyrir því,
ekki aðeins á meðal atvinnu-
rekenda, heldur á meðal
fjölda ungs fólks. sem í æ
; ríkara mæli verður alþjóðlegt
í hugsun, að það sé nauðsyn-
legt að afnema allar hindran-
ir gagnvart Evrópu. Hinir
herskárri í Verkamannaflokkn
um vilja frekar beina athygl-
inni að Brezka Samveldinu —
fátæku og þar sem fólk er af
ólíkum litarhætti — en að
Efnahagsbandalaginu, sem er
auðugt og hvítir menn byggja.
En Wilson veit, að flestir kjós
endur eru ekki á þessari skoð
un. Margir þeirra, sem hafa
þessa skoðun, þar á meðal
ýmsir þekktir ráðherrar í
stjórn Wilsons álíta, að Bret-
land mundi því aðeins geta
staðið við skuldbindingar sín
ar við samveldið, að það verði
gert með því að vera í banda
lagi við auðug riki.
Einu sinni enn, að stuttum
tíma liðnum, er deilan um af-
stöðuna gagnvart Evrópu þess
eðlis, að ekki er heppilegt, að
gefa íhaldsflokknum einum
einkarétt á að finna lausn á
henni.
-j<
Ef sleppt er hins vegar þeim
þætti, sem eru kjósendurnir
heima fyrir, þá er samt eftir
óþekktur grundvöllur í til-
lögum Wilsons, sem byggður
er á alþjóðlegu raunsæi og
sem ekki væri viturlegt af út-
|l_n_.ingum að ganga algjör-
lega fram hjá. Wilson er ef til
vill miklu framsýnni en marg
ir gagnrýnenda hans með því
að telja, að hvað svo sem álita
megi vera rétt um Evrópu nú,
er tillögur hans virðast vera
svo barnalegar, þá er ekki
víst, að það verði nauðsyn-
lega rétt í framtíðinni. Grund
vallarbreytingar eiga sér nú
stað og þær munu ef til vill
breyta öllu samhengi í um-
ræðum um þetta efni.
1 fyrsta lagi fylgist brezki for
sætisráðherrann sér til ánægju
með öllum grófum hindr-
unum de Gaulles gegn frekari
framgangi Efnahagsbandalags
ins í áttina til hins yfirlýsta
takmarks síns um að mynda
Bandaríki Evrópu. Franski for
setinn og Wilson eru ekki aug
sýnilegir skoðanabræður, en
þeir eiga sér sameiginlega
þjóðernislega óbeit á ein-
hverju „yfirþjó3ernislegu“,
þ.e.a.s. á alþjóðástofnunum,
sem segja ríkisstjórnum fyrir
hvað þær eigi að gera. Vera
má, að brezki forsaetisráðherr
ann trúi því sjálfur, að de
Gaulle geðjist enn síður að
Brússel en að EFTA, en hér
kann honum að skjátlast.
Frakkar hafa haft mikið
gagn af Efnahagsbandalaginu
og það er ólíklegt. að þeir opni
markaði sína fyrir iðnaðar-
vörur fyrir þá, sean fyrir ut-
ah eru og ekki hafa samþykkt
reglur Efnahagsbandalagsins,
sem hafa meðal annars að
geyma fjárhagslega, aðstoð
handa frönskum landbúnaði
sökum offramleiðslu.
De Gaulle mun samt sem áð
ur styðja tilhneigingar til sam
einingar eins lengi og hann
getur með heiðarlegu móti og
dr. Hallstein, forseti stjórnar-
nefndar Efnahagsbandalags-
ins hefur í einkaviðtölum ját-
að, að hann óttaðist, að franski
forsetinn muni notfæra sér
nýtt frumkvæði af hálfu Frí-
verzlunarbandalagsins, sem
aðferð til þess að tefja sam-
einingu sexveldanna. Það
mætti ef til vill bæta því við,
að franskir embættismenn,
sem þrátt fyrir áminningu de
Gaulles nú nýlega, eru oft á
ferð á milli Brússel og París-
ar, hafna sem hlægilegri
þeirri hugmynd, að forsetinn
geti notað Fríverzlunarbanda-
lagið gegn Efnahagsbandalag-
inu.
Ef Efnahags'bandalagið
færi að lokum út um
þúfur (og franskir embættis-
menn viðúrkenna sjálfir, að
svo gæti enn farið) þá myndi
það ekki verða vegna ráð-
stafana við efnahagslega sam-
einingu, sem yfirleitt þróast
þannig, að það er Frökkum
mjög til hags, heldur vegna
hinnar mikilvægu deilu milli
de Gaulles og bandamanna
hans um bandalagið við
Bandaríki Norður-Ameríku.
Hvað þetta snertir, þá er Wil-
son, sem nýlega hefur heim-
sótt Bonn, París, Róm og
Washington, sér fyllilega með-
vitandi um hina vaxandi
spennu, sem ef til vill á eftir
að splundra núverandi ríkja-
samsteypum í Evrópu.
Það er fullkomlega hugs-
anlegt, að de Gaulle muni yfir
gefa NATO eða setja upp óað-
gengileg skilyrði; fyrir áfram-
haldandi þátttöku þar. Ef svo
yrði, myndu ef til vill hin
ríki Efnahagsbandalagsins og
Bretland skipa sér saman á
bekk, og leiðin væri opnuð
fyrir því að mynda nýtt banda
lag, þar sem vera myndi til
staðar autt sæti fyrir Frakk-
land.
Þjóðverjar eru sérstaklega
tortryggnir gagnvart því, að
Frakkar virðast augsýnilega
vera að nálgast Rússa, og
álíta Þjóðverjar það vera á
sinn kostnað. Áður fyrr, þeg-
ar Adenauer stjórnaði mál-
efnum Vestur-Þýzkalands, þá
beygði hann sig alltaf fyrir de
Gaulle forseta. Ráðgjafar Er-
hards kanzlara hafa nú þegar
ráðlagt honum að taka harð-
ari afstöðu gagnvart Frakk-
landi, enda þótt hann vilji
gera allt til þess að forðast
árekstra fyrir hinar almennu
kosningar til Sambandsþings-
ins.
Eftir því sem tengsl Þjóð-
verja við Frakka verða laus-
ari, gæti virzt skynsamlegt að
vænta þess, að Þjóðverjar
yrðu móttækilegri fyrir áætl-
unum um evrópskt bandalag
sem yrði lausara í sniðum.
Erhard kanzlari fann upp slag
orðið „Sex plús sjö gera einn“,
þegar viðræður fóru fram við
Maudling, þáverahdi fjármála
ráðherra Breta. (Ef Efnahags
bandalagið oig Fríverzlunar-
bandalagið sameinast, verða
þau ein heild). Margir þýzkir
kaupsýslumenn hafa áhuga á
víðtækari mörkuðum í Evrópu
og einn þeirra, Muneheimer,
hefur borið fram tillögu, sem
fellur Wilson vel í geð, um
að Efnahagsbandalagið gangi
sem heild inn í Fríverzlunar-
bandalagið.
Brezkir embœttismenn hafa
einnig gert sér grein fyrir nýj
um áhuga hjá Þjóðverjum um
sameiningu lands þeirra, sem
þeir telja, að eigi einungis að
nokkru leyti rót sína að rekja
til hins venjulega umróts, sem
á sér stað fyrir kosningar.
Wilson verður einnig að gera
sér gréin fyrir þeim mögulcika
að Þjóðverjum kunni að finn-
ast of þröngt um sig innan
hinna þröngu takmarka sex-
veldanna, og myndu sannfær-
ast um, að þeir hefðu frekar
möguleika á því að komast
að samkomulagi við Rússa.
ef þeir væru í víðtækari og
ekki eins pólitísku bandalagi,
þar sem Bretar og hlutlaus
ríki ættu aðild að.
Þetta eru nokkur þeirra sjón
armiða, sem hafa, enda þótt
alls ekki hafi verið unnt að
ræðu þau, kynt undir þær
skoðanir hjá Wilson, að grund
völlur sé fyrir því í Evrópu
að stokka þar spilin upp, og
Bretland ætti að vera reiðu-
'búið því að taka að sér frum-
évæðið. Audstætt því, sem
sumir telja, þá mun hann ekki
vera þeirrar skoðunar, að
slíkt frumkvæði feli í sér end-
urnýjaða beiðni af hálfu Bret
lands um að fá inngöngu í
Efnahagsbandalagið. Þrátt fyr
ir þær ályktanir, sem draga
mætti í Evrópu af því, að
Bretar tækju upp metrakerfið,
þá gerði Vínarráðstefnan
þvert á móti innigöngu Breta
í Efnahagsbandalagið, jafn-
vel eftir að neitun de Gaulles
við því er úr sögunni, ólík-
legri en nokkru sinni áður.
f fyrsta lagi notaði Wilson'
tækifærið til þess að endur-
nýja skuldindingar Breta um
að gera ekkert nema í samein
ingu með bandalagsríkjum
sínum í EFTA, en sum þeirra
geta ekki eða vilja ekki
ganga í Efnahagsbandalagið.
í öðru lagi, þá hefur hann
endurtekið það, að hin erfiða
raun, hvort Bretar muni
ganga í Efnahagsbandalagið,
muni vera undir því komin,
hvort inngangan muni hafa
í för með sér vaxandi eða
minnkandi viðskipti innan
samveldisins. En þrátt fyrir
það, að innganga Breta í Efna
hagsbandalagið myndi, þegar
til lengdar léti, koma að gagni
þeim hlutum samveldisins,
sem vanþróuð eru, þá yrði
næstum örugglega að færa
þá fórn, að Bretar yrðu
að kaupa meir af matvæl-
um frá meginlandinu á kostn-
að Kanada, Nýja-Sjálands og
Ástralíu.
f þriðja lagi, með því að
reyna að koma á fundi ráð-
herra Efnahagsbandalagsins
og Fríverzlunarbandalagsins
en láta stjórnarnefnd Efna-
hagslagsins ekki koma nærri,
þá er hann að auka á andstöð-
una meðal þeirra, sem mest
áhrif hafa í Brússe), gegn því,
að Bretland gangi í Efnahags-
bandalagið. Stjórnarnefndin
hefur alltaf verið tortryggin
gagnvart áformum Breta, en
Edward Heath úr flokki íhalds
manna og undirmenn hans
komust nokkuð áleiðis með
að sannfæra þá um, að Bret-
land hefði hug á að verða
þátttakandi í hinni mkilvægu
tiíraun þeirra að því marki,
sem þeir bara hafa hag af því
einir. Hið augljósa áform Wil-
sons um að halda nefndinni
fyrir utan, mun tryggja það,
að meðlimir nefndarinnar
munu gera allt, sem þeir
megna, til þess að koma í veg
fyrir, fundur ráðherra Efna-
hagsbandalagsins og Fríverzl-
unarbandalagsins eigi sér
stað.
Brezki forsætisráðherrann
. ————> ..........
álitur, að allur efnahágslegur
ávinningur fyrir Breta af því
að sameinast Efnahagsbanda-
laginu muni hverfa með skuld
bindingunni um að verða að
samþykkja landbúnaðarstefnu
þess. Hann telur, að þetta
muni, auk þess að skapa óróa
í Samveldinu, setja fullkom-
lega úr skorðum gjaldeyris-
stöðu og framfærslukostnað í
Bretlandi. Á hinn bóginn við-
urkennir hann ásamt þeim,
sem hlynntir eru tengslum við
Evrópu innnan ráðuneytis
hans, að ef Bretland hefði nú
verið í Efnahagsbandalaginu,.
þá hefðu samningsmenn
Breta getað komið í veg fyrir,
að núverandi verndar- og tak-.
mörkunarfyrirkomulag yrði
þar viðhaft.
rK
Þetta er ef til vill aðal veik
leikinn í stefnu Verkamanna-
flokksins gagnvart Evrópu.
Gaitskell minntist þess í hinni.
frægu Brighton ræðu sinni,,
þar sem hann mælti gegn
tengslum við Evrópu Oig sem:
Wiison skírskotar oft til sem
guðspjalls síns, að Evrópa
hafi tvö andlit, ogtt og slæmt,.
framsækjandi eða nazistísk.
Hann vildi fá að komast að
raun um, hvort myndi ráða
áður en Bretar gengju þar
inn.
Vandinn er sá, að með því
að taka þann kost að vera
fyrir utan Efnahagsbandalag-
ið, sem nær, hvort sem Bretum
geðjast að því eða ekki, til
hins kjarmrieiri hluta Evrópu,
þá er Wilson að missa úr hönd
um öll áhrif á framtíð þess,
sem enn er óákveðin. Það er
erfitt að trúa því, að þrátt
fyrir allt, sem Efnahagsbanda
lagið hefur mátt reyna og alla
hnekki, þá muni bandalaginu
með alla hina miklu hefðhelg-
uðu hagsmuni allra meðlima-
ríkja sinna ekki takast að
halda áfram að vera til, enda
þótt það kunni að ganga
skrykkjótt. Það mun hins veg
ar enn ósvöruð spurning, ■
hvort það muni verða í átt-
ina að efnahagslegu og póli-
tísku frjálslyndi og alþjóða-
hyggju eða hinu aggnstæða.
Bandalagið varð til sem af-
kvæmi kalda stríðsins og þjóð
ir þess eru nú að leita að leið-
um til þess að draga í kyrr-
þey úr spennunni í samskipt-
um sínum við Austur-Evrópu
og að koma á þeirri friðsam-
legu sambúð, sem að lokum
kynni að skapa möguleika á
sameiningu Þýzkalands á ný
og frelsi fyrir leppríki Rúss-
lands til þess að gera það, sem
þau telja sér fyrir beztu. Á
hinn bóginn gæti svo farið,
að Efnahagsbandalagið hneigð
ist í áttina til endurlífgaðrar
hernaðarhyggju, reyndi að
koma sér upp eigin kjarnorku
vopnabúri og ytri deilur á
meginlandi Evrópu, sem stefnt
er að samkvæmt yfirlýstri
stefnu Efnahagsbandalagsins
að sameina.
Stjórn Verkamannaflokks-
ins í Bretlandi gæti eflt fram-
fara og alþjóðleg öfl í Ev-
rópu meir með því að sam-
einast þeim en með þvi að
leika á þræði sundurþykkis
og misklíðar. Ráðstefnan í
Vín hefur gert þétta erfiðara
en áður, en það er alls ekki
útilokað enn.
Harold Wilson