Morgunblaðið - 27.11.1965, Side 16

MORCUNBLAÐIÐ
7 31.augardagur 27. nóv. 1965
UM BÆKUR
ISEBÐBUXUR OG
RITGLEÐI
A. F. Tschiffely: JÓREYKUR.
256 bis. Maja Baldvins þýddi
úr ensku. Prentsmiöjan Leift-
ur h.f. Reykjavík.
IÞAÐ er einstætt að láta sér til
hugar koma í alvöru að leggja
íii stað með tvo til reiðar frá
Buenos Aires í Argentíu; og ferð-
inni er heitið um Suður-Amer-
íku endilanga, Mið-Ameríku og
Bandaríkin til Washington.
Hver er tilgangurinn með slíkri
ferð? Ævintýraþrá, fróðleiks-
tfýsn, flökkueðli? Eða er þetta
aðeins eitt af mörgum furðuleg-
um uppátækjum Ameríkumanna,
eem flökrar ekki við að keppa
í flaggstangasetum og hnerrum
auk fleiri svipaðra íþrótta?
Kannski er ferðalangurinn ein-
faldílega að láta taka eftir sér,
vinna til heimsfrægðar.
Tschiffely sá, sem fór þessa
ferð, leysir ekki beint úr þeim
getgiáitum í bók sinni, Jóreyk. Þó
má ef til vill ráða, að tilgangur
fararinnar hafi meðal annars
verið fólginn í öllum þeim atrið-
uim, sem hér er til getið.
Tsehiffely er ferðamaður af
l'ífi og sál. Þannig kemur han-n
að minnsta kosti fyrir sjónir í
Ibók sinni. Hann er hraustur, lífs-
iglaður, úrræðagóður æð’rulaus.
IHann er maður, sem lætur sér
ekki bregða, þó á móti blási. För
Ihans er ævintýraleg. Hún er
sannarlega verðugt efni í bók.
Margur hefur öðlazt heimsfrægð
fyrir minna.
Það er almennt einkenni á
góðuim ferðamönnum að þeir eru
einnig góðir rithöfundar. Ástæð-
an má vera augljós: Þeir ei-nir
tferðast, sem sólgnir eru í til-
breytingu og reynslu, vilja sjá
og heyra. Þeir vilja lifa eins. og
söguhetjur. Og þeir, sem lifa eins
og söguhetjur — hví skyldu þeir
eklki vera öðrum færari að skapa
eöiguhetjur á bók?
Það er einkum óvanalegt við
hina löngu för Tschiffelys, að
hann ferðast alla leið á hestbaki.
Bkki veit ég, hvort hastamenn
geta öðrum fremur haft gagn af
Ibók ‘hans. En frá almennu sjónar-
rniði séð er hún bæði fróðleg
og skemmtileg. Höfundur hefur
lagt sig í framkróka að kynnast
því mannlífi, sem á vegi hans
verður. Hann gistir í aumustu
hreysum, étur og drekkur með
inntfæddum, hvar sem hann fer,
kemst inn á ópíumkrá og reykir
ópíum, lendir á ,,sveitaballi“ í
tfylgd með Spánverja, sem treður
tillsakir við einn heimamanna
og rekur hann í gegn með hnífi
•— og allur skarinn er settur inn
nema höfundur og — tilræðis-
imaðurinn; honum er semsé ráð-
lagt að koma sér undan hið snar-
asta, áður en hann verði tekinn
tfastur. Þannig er réttarfarið í
Suður-Ameríku.
Stundum er vitnað til Suður-
Amerikumanna, þegar lýst er
illu stjórnarfari. Sízt er á
þá logið, ef marka má frásagnir
Tsehiffelys. Þau dæmi, sem draga
má saman í bók hans, eru naésst-
um ótrúleg.
Sagt er, að maðurinn sé alls
stáðar eins. Sjálfsagt er mikið til
í því. En mannlifið er ekki eins
alils staðar á jörðinni. Það er í
hæsta máta breytilegt eftir stað
og tíma. Svo má að orði kveða,
að Suður- og Miö-Ameríka sé
órafjarri okkur — e&'ki aðeins í
rúmi, heldur einnig í tíma-. Mann-
lífið þar einkennist af þess kon-
ar furðulegum öfgum, sem mörg-
um kann að þykja mecí ö'llu
ösamrýmanlegar mannilegu eðli:
Annars vegar grimmd, spilling,
og nautnasýki á hæsta stigi, hins
vegar auðmýking, eymd og fá-
tækt, eins og verst getur orðið.
Því maðurinn, er þegar öllu er
á botninn hvolft, eins og óskrifað
blað. Hann er hvoríki góðiur né
vondur í eðli sínu, getur þó orð-
ið hvort tveggja eftir aðs.tæðum.
Til eru meinlausar kýr og mann-
ýg naut, og þannig er maðurinn
í Suður-Ameríku, eins og hann
birtist okkur á blaðsíðum Jó-
reyks.
„Slærðu mig — slærðu mig
aftur — ætlarðu að slá mig?“
sagði íslendinigurinn forðum og
hreyfði hvorki hönd né fót til
varnar, þegar danski assistentinn
löðrungaði hann í þrígang yfir
diskinn.
Hræddur er ég um, að vand-
fundinn yrði sá íslendingur, sem
léti danskan assistent leika þann
leik við sig nú. Á hinn bóginn
gæti slíkt atvik gerzt í Suður-
Ameríku, þar sem hvítir menn
og Indíánar Qg kynblendingar
búa saman. Þar þróast hraksmán-
arlegustu eiginleikar mannsins í
skjóli margspilltra samtfélags-
hátta.
Stundum gefur á að líta ferða-
sögur fínna manna, sem heim-
sækja höfuðborgir, gista á fyrsta
flokks hótelum, láta þjóna sér
og álykta sem svo eftir á, að
iþjóðin sé 'brosandi, ánægð og
elskuleg. Á slíkum ferðasögum
er harla lítið að græða. „Bezta
ráðið til þess að komast að því,“
eins og Tschiffely segir, „á
hvaða menningarstigi einhver
vegna þess, að nötfn borga, fljóta
eyðimarka, sem margar bverjar
verða á vegi hans, festist í rflinni,
heldur fyrir þá sök, að hann lýsir
innanfrá þeim löndum, sem
hann fer um. Hann hittir á leið
sinni alls konar kynþætti og
manngerðir, fátæka og ríka,
unga og gamla, sæla og vesæla.
Maður kynni að ætla, að ekki
sé erfitt að komast þessa leið —
frá höfuðborg Argentínu til höf-
uðborgar Bandaríkjanna, þar
sem um fjölbyggð lönd er að
fara. Sú er þó eklci raunin. Mik-
ill hluti leiðar Tschiffelys eru
vegleysur, þar með talin himin-
gnæf AndesfijÖl'l, þurrar, brenn-
andi heitar eyðimerkur, óbrúuð
stórfljót og frumskógar Mið-
Ameríku, sem eru úandi og grú-
andi af alls kyns hættulegum
kvikinduim. Þjóðimar í þessum
heimshluta eiga etftir að steypa
margan Keflavíkurveginn og
’brúa margan Hvalfjörðinn, áður
en leið þessi verði greiðfær
ganigandi mönnum og ríðandi, að
ekki sé minnzt á Ford og Chevro
let.
— Svo var því að minnsta
kosti háttað, þegar Tschiffely fór
hina eftirminnilegu för sína,
hvað sem síðan hefur gerzt.
Höfundur segir tiltölule.ga
minnst frá síðasta áfanganum,
ferðalagi sínu um Bandaríkin,
þar eð fátt mun hafa gerzt sögu-
legt á þeirri leið. Þar var honum
þó sýndur margs konar heiður;
t.d. var hann gerður heiðurs-
borgari í New York, eftir að
lokið var endaspretti og marki
náð.
Þá voru hvorir tveggja orðnir
heimsírægir: reiðmaðurinn og
gæðingur hans. Er svo að skilja,
að höfundur hafi þá — sakir
feimni — komizt í þrekraun
mesta á leið sinni, þegar hann
reið eftir Broadway og Fimmtu-
tröð, og borgin glápti á hann.
„Var ég farinn að óska þess, að
skýjakljúfarnir hryndu ofan á
mig, eða jörðin opnaðistf og
.gleypti mig,“ segir hann.
Þess skal að lokum geta, að
Jóreykur er þýddur á fremui
linlega íslenzku, þó stórlýti sé
þar að vísu fá að finna. Þá má
geta sér til, að prófarkailesari
hafi stmidum haft eitthvað hug-
þekkara fyrir augum en staf-
kró’ka þá, sem leiðrétta skyldL
Erlendur Jónsson.
Kristmann Guðmundsson skrifar um:
Den lange rejse
Eftir Johannes V. Jensen
DANSKA Gyldendal hefur ný-
lega gefið út hið mikla verk
Johannesar V. Jensen: „Den
lange Rejse“, í tveim bindum.
Þetta er eitt af mestu og kunnustu
verkum danskra bókmennta á
vorri tíð, og er mikill fengur að
því í tiltölulega ódýrri og smekk-
legri útgáfu. Aage Marcus hefur
farið yfir textann og numið burt
þær endurtekningar, sem þar var
að finna, svo og „enkelte for
sammenhængen unödige partier,"
eins og komizt er að orði í grein-
argerð forlagsins.
Verkið allt er í sex hlutum, og
hver hluti raunar sjálfstæð skáld
saga, en í heild fjallar það um
þróun mannkynsihs frá elztu
tímum og þar til Christopher
Columbus finnur Ameríku.
Rétt er að gera nokkra greitj
fyrir Johannesi Vilhelm Jensen,
sem manni og sláldi, þegar þessa
þjóð er, er að athuga lægri stétt- öndvegisverks er getið. Allflest-
irnar, því að þær eru ávallt meiri j ir gagnrýnendur munu telja
hluti þjóðarinnar.“
hann mestan hinna dönsku rit-
Ferðasaga Tschiffelys er í raunihöfunda á þessari öld, enn sem
og veru fróðlegri en nokkur komið er, og um leið einn meðal
landafræði getur verið. Ekki I mestu stórskálda Norðurlanda.
Hann fæddist í Farsö á Norð-
vestur-Jótlandi og er kominn af
józkum bændum. Faðirinn var
dýralæknir, og annar afi hans
vefari. Hann ólst upp með sveita-
fólki, og fékk í vöggugjöf alls-
konar alþýðufróðleik, sagnir,
æfintýri og þjóðvísur. Hann gekk
menntaveginn og átti að verða
læknir, en nam aðeins fyrri hluta
þeirra fræða, fór þá úr háskól-
anum og lagði fyrir sig ritstörf.
En alla ævi sína hafði hann mik-
inn áhuga fyrir lífeðlisfræði, og
gætir þess í nálega öllum bókum
hans.
Johannes V. Jensen stundaði
blaðmennsku öðrum þræði um
langt skeið, og raunar alla ævi
sína, að einhverju leyti, því að
mikið birtist af greinum eftir
hann í blöðum Danmerkur, með-
an hann gat haldið á penna.
Hann var lengst af haldinn útþrá
til fjarlægra landa og víðerna, og
blaðamennskan gerði honum
kleyft að svala löngun sinni til
langra ferðalaga, enda fór hann
nálega um heim-allan. En þrátt
fyrir þessa miklu útþrá, voru
BOKARFREGN
LEITIÐ
FINNA.
Hafsteins Björnssonar miðils.
— Skuggsjá — 1965.
HAFSTEINN Bjórnsson miðill
varð fimmtugur þ. 30. okt. í fyrra,
kom nokkrum vinum hans í hug
að efna til bókar, sem túlkaði
OG ÞÉR MUNUÐ nokkurs konar etftirmála að bók-
Afmæliskveðjur til inni:
„Það má segja, að við séum
seint á ferð með afmæliskveðj-
urnar. En máltækið segir; „Betra
er seint en aldrei“.
í minn hlut kom að veita þess-
um köflum móttöku og safna í
bókina. Takmarka varð fjölda
þeirra, sem skrifuðu, og eins
kaflanna, því að upphaflega var
ætlað að bókin yrði aðeins 5-10
arkir. En vegna þess, hve undir-
tektir hafa orðið góðar ög hve
margir vildiu tjá Hafsteini þökk
og minnast hans á þessum tíma-
mótum, verður bókin milklu
stærri, en til var ætflast í fyrstu.
Eftir beiðni útgefanda hetfi ég
lesið handritin og búið þau undir
prehtun. Engu hefi ég breytt,
nema í samráði við höfundana.
En stafsetning hefur verið sam-
ræmd.
í þessari bók eru nýjar. sagnir
af fyrirbærum sem hvergi hafa
birzt, þær hafa gerzt á fundum
hjá Hafsteini. Su-mir kaflar bók-
arinnar eru nýstárlegir. Ég sé
ebki hvernig komizt verður hjá
að telja suma atburðina, sem
sagt er að hafi gerzt, til sannana.
Margir telja sig hafa hlotið vissu
um framhaldsl'ífið á fundum hjá
Hafsteini. Kemur hér greinilega
í Ijós, að1 trúin og vonin eru
mörgum ekki nægilegar. Menn
leita vissu og öryggis.
Þessir kaflar eru þó ekki nema
örlítið sýnishiorn af því» seín
gerzt hefúf og gerist daglega á
'fund'um hjá Hafsteini miðli. For-
Hafstelnn Björnsson
þokk þeirra og viðurkenningu til
hans fyrir margs konar fræðslu,
huggun og hjálp, sem hann hefur
veitt fjölda manna á umliðnum
árum. Um þetta segir frú Elín-
borg Lárus’dóttir, rithöifiundur, í
vitnilegt er að fletta í fundar-
bókum og lesa nöfn þeirra
manna, sem setið hafa miði’ls-
fundi hjá Hafsteini. Þarna getur
ekki verið um neina fölsun að
ræða, því að hver og einn fund-
argestur skrifar nafn sitt á fund-
arbókina, að loknum fundi. En
Þarna getur að lesa nöfn manna
úr öllum stéttum þjóðfélagsins.
Svo að segja daglega bætast nýir
í hópinn, nýir leitendur, sem
sitja fundi og skrá nöfn sín í
bækurnar og bíða, bíða eftir því
að tjaldið verði dregið frá og
þeim opnist sýn inn á svið fram-
tíðarlandsins“.
Þetta er að mörgu leyti óvenju-
leg bók. Fimm tugir karla og
kvenna úr ýmsum stéttum skrifa
hér’ um kynni sín af Hafsteini
Björnssyni og miðilsstarfi hans,
og ber þeim öllum sa-man um,
að starf hans sá frábært og hafi
reynzt mörgum Ijósgjöfull viti á
dimmu hafi mannlegs lífs og
örlaga.
Hér ritar séra Sveinn Yikingur
um mannsálina og miðlanna oig
getur þess, að Hafsteinn hafi um
skeið starfað á vegum Sálar-
rannsóknarfélagsins og segist á
þeim árum hafa setið með honum
á fjölmörgum fundum. Jónas
Þorbergsson skrifar um náin
kynni sín af miðilsstarfi Haf-
steins um rúma tvo tugi ára.
Séra Jón Thorarensen skráir
skyggnisögur eftir Hafsteini, og
auk þess eru hér margar sögur
um veitta hjálp í ýmsum eínum,
bæði ahidlegum og líkamlegum.
Bókin er í alla staði vel úr
garði gerð og fylgir henni mynd
áf Hafsteini. Tel ég hana einkar
vel íallna til jölagjafa.
Jakob Jóh. Smári.
Johannes V. Jensen.
rætur hans fastgrónar í jörð
æskustöðvanna. Og enda þótt
hann væri mikill raunsæismaður,
og mörgum öðrum fremur glögg-
ur á sérkenni samtímans, leitaði
hugur hans jafnan aftur til horf-
ins tíma, og honum lét einkar vel
að blása lífi í atburði liðinna
alda.
Fyrstu skáldsögur hans: ,,Dán-
ir“ og „Einar Elkær“ eru fálm-
kenndar frásagnir af sjúklegum
fyrirbærum, en sýna eigi að síð-
ur athyglisverða skáldgáfu. Hafa
ýmsir bent á að sefi sveitapiltsins
muni hafa sýkzt í andrúmslofti
borgarinnar, en hann tók það
ráð, sem margir rithöfundar hafa
notað fyrr og síðar, að skrifa úr
sér krankleikann. „Kongens
Fald“, er fjallar um Kristján II.,
er rannsökun á veikluðum huga;
allgóð skáldsaga, með prýðileg-
um atburðalýsingum, en laus-
byggð nokkuð og er það galli
sem höf. gekk erfiðlega að losna
við. Um líkt leyti og saga sú var
rituð, komu einnig „Himmer-
landssögur" hans, (1898—1910).
Þær fjalla um landa hans, Jót-
ana í Himmerlandi, og þar ber
ekki á neinum sjúkleika; hress
frásögn, fjör og gamansemi, jafn-
vel gróft skop á stundum, auð-
kenna þær öðru fremur. í þeim
er lýst heilbri/ðu þjóðlífi og
þjóðviti, er hlýtur að heilla les-
andann. — Þær hafa nýlega kom-
ið út í samskonar formi og „Den
lange Rejse.“
í aðrar og stærri sögur sótti
skáldið efni sitt til framandi
landa; „Madame d’Ora“ og „Hjól-
ið“ gerast í öðru og ólíku um-
hvérfi. Þær vöktu báðar mikla
athygli á sínurn tíma, en þykja
nú teknar að fyrnast. Aftur á
móti eru „Smásögur frá fram-
andi löndum“ (Eksotiske novell-
er) enn í góðu gildi og allmikið
lesnar.
En mesta skáldverk Johannes-
ar V. Jensen er, eins og áður
segir, „Den lange rejse“, sögurn-
ar um ’þróun mannkynsins allt
frá ísöld til daga Columbusar.
Höfundurinn var fimmtán ár að
semja þennan mikla sagnabalk,
er gerði hann víða fiægan, sem