Morgunblaðið - 19.01.1967, Blaðsíða 17

MORGTTNBLAÐI®, FIMMTUDAGUR 1«. JANÚAR 1967.
17
THORS
í DAG hefði Ólafur Thors orðið 75 ára, ef han.n hefði lif-að.
Aif þvtí tilefni birrtir Mbl. tvo kaÆLa úr grein, um Ólaf Thors,
íem Bjarni Benediktsson hefur nýlega ritað í An-dvara.
Kafliarnir tveir, sem MbiL birtir, fjalila uim upphaf
rtjórnmái.aferils Ólaífls Thons og síðustu ár hans. En í grein
Bjarna Benedilkfcssonar 1 Andvara eru raktir helztu þættir
í lífi og starfi Ólafs Thors og f jallað um helztu stjórnmála-
viðburði á þeim f jórum áratugum, sem Ólaf Thors bar hæist
í ísienzkum stjórnmálum.
. Snemma ár» 1'921 vom auka-
fcosnintgax tU Atþingis háðar hér
í Reykjaviík. Þingmönnum hér
Ihafði veri'ð fjölgiað uan tvo og
eitt þingisœtá losnað, vegna þess
«3 Sveinn BjörnsBon haföi ve-rið
•kipaður sendiherra í Kaup-
Bnannaihiöfn. Þtasfl vegna átti að
kjósa þrjiá þingmenn og I fynsta
ekipti hiiutfallsikosning'U. Plokka-
•kiptinig var þá enn óljióls, gömlu
Iflokkarnir, Heimastj.óma.rfiokk-
«irinn og Sjálfistæðistflökkurinn
gam'l i, vonu í upplausn, en Al-
Jxýðuflokkur og Fnamsóknflr-
Iflliokkur i bernsku. Sjáiflsitæðis-
pienn gneinduisit í tvennt, Þvers-
wm og Langsum, svo sem kal'lað
var. Aiþý ðu flokk smenn og
þversujnmenn unnu þá stundum
•aman við koeningar, eins og að
kjöri Jör.undar Brynjóllflssonar
til Alþinigis 1916 og kjlöri Þórðar
®veinsslonar læknis á Kleppi í
fcæjarstjórn 1920; komust þeir
fbáðir að. En þegar þessir eömu
tfliokkia.r á árinu 1920 studldiu Sig-
wrð Eggierz ti'l horganstjóraifram-
boðs gjegn Knuid Zimsen, íéll Sig
mrtSuir eiftir harða kosningaihríð.
Langsummenn vor.u imeira á
eeiki, og munu þó þá þegar filest-
ir þeirra hafa hneigzt tiil borg-
•naLegnar samvinnu. Aðalfior-
vígismaðuT iþeirra í Reykjavík,
Jiakob Miöl'ler, studdi þó baeði
Þórð Sveinsson og Sigurð Egg-
erz í kasin.ingunum 1920, og hflfði
•jiálfur fiöllit Jón Magniúsision váð
^þingkósningar 1919, en án at-
ftseina Allþýðulflliokksins, sem
SnaJfði siína eigin firamlbglóðendur.
OPlokkagiundroðinn kom glögg-
ftega fram í kosningunum 1921,
því að þá vom bornlir firam fijór-
lr Rslbaaf: A-Jistii Alþýðuflokks-
ins með Jón Bafidvinsison eilsitan.
B-listi Heimastjórnarmanna með
Jón Þorláksson efstan. C-listi
Langs.um-manna og k'lofnings úr
Heknabtjórn mieð Magniúls Jóns-
son efistan. D-ðisti Þvensum-
manna með Þórð Sveinssen á
Kleppi efstan.
Á lista Jóns Þorláksisonar
vloru auk hans Einar H. Kyaran
og 1 ne'ðsita sæti Ólafur Tfhors.
Únsflit urðu þau, að kosnir voru
Jón Baldvinsaon, Jón Þorláks-
s»n og Matgmúfl Jónsson.
Þetta voru fy.rstu almennu
kosningarnflir, siem Ólafiuir Tihiors
hauð sig firam við, og hafði hann
að sjálfsögðu enga von um kosn-
ingu sem neðsti maður listans,
Eins og á sitóð varð að skoða
Einar H. Kvaran oig hiamn efstu
meðmælenid'Uæ Jóns Þorláksson-
ar. Engu að síður vatoti Óflalfiur
þá þegar atíhyglli jafnt ungra sem
gamial.ia með gjörvileik sínum,
hitolaiusuttn fulllyirðingum og rösk
legni firamkomui. Andstæðingum
B-listans stó'ó þegar stuggur af
Ólafii Thors, ve gna þese að hann
gengi í augu unga fióKksins og þá
ekki sízt kvenifóliksinis.
Um Jón Þorláksson var þá
sagt, vegna fienginnar neynslu af
fiyrri árflngurslaus.u«ft fnamlboð-
um hans, að hann mundi ekki
ihafia náð toosnktgu nema við
hllutfafliltekotsniingu. En raunjn
v-arð sú, að jafnskj'ótt og harm
var kosinn á AHþing komst hann
í röð áhíiifiamiestu þingmanna.
Hiann veitti stjórn Jónts Ma.gnús-
sonar, sem var við völd, þegar
'hann kom á þing, stuðning á
meðan hiún sait, og var í harðri
andlsitöðu wið stjórn Siigurðar
Eggerz, sem tók við snemma áris
1922. Seint á árinu 1923 fióru
fram almennar þingkotsniinigar,
og urðu óflorimileg samtök, sem
nefndust Borgaraflokkurinin, otf-
an á í þeirn. Töldust þar til flLest-
ir þeir úr Heimflstjórn otg Sjfltlf-
stæðxsfilokknum gamia, sem ekki
höfðu gengfð annaðlhvort í Al-
þýðulífllokkinn eða Framsókxu
Snemma árs 1924 beitti Jón Þor-
iáksson sér fiyrir stofnun íhalds-
flUofcksins. Vegna gaimalia vær-
iinga hans og Þversum-manna úr
SjlálfiS'tæðiis.filoitoknum gamfla var
ekki leitað nemia til suimra
þeinra um þáttitötou í hin.uim nýja
fllotoki, enda Ihefði sMltori miála-
teitan trúfllega verið synjað, þó
að flram hefði verið bonin. í-
ha/1 ds.í>lokku rinn íékk því a'ldrei
meirilhfluta á AflþingL Þversum-
menn vömuðu Jóni Þorlálkssym
að mynda stjóm, er hann haifði
tekið að sér að reyna, en studdu
í þess stað Jón Maginúission, stem
tók með sér í stjómina Jón Þor-
látosson ag Magnús Gúðtmunds-
son.
Ólafiur Thors var meira og
minna með Jóni Þonliákssyni í
öl'lum þesaum ráðum. Sjáilfur
var ha.nn toosinn í miðistjórn hins
nýja fllofcks á þingflloKtosfundi 7.
mflií 1924. Náfrændi hans og
einkavinur, Kristjián Aflbentsson,
varð og riitts.tg óri Varðar, mál-
gagns fihálddfllokksins, í ofctiótoer
1924. Skrifaði Óliafiur mikið I
blflðið bæði þá og síðar, í rit-
stjórnartiíð Árna Jónssorxar firá
Mrú'la, þótt sjaldnast væru grein-
ar þessfl.r undir nafinL Sjálfiur
var ÓLafur þó ekki í kljöri við
kosningarnar 1923, en þegar
Ágúst Flygenring varð að segja
af sér þingmennsku vegna theilsu
leysis, sivo að aukakosndng var
háð í Guflltoringiu-' og Kjósar-
sýslu hiim 9. janúar 1926, bauð
Óla-fiur Thors sig firam. Mótfiram-
bjóðandi hans var Harafldur Gúð
mundsson. Þeir háðu harðan
kosningalbardagfl, og fór mikið
orð af viðureign þeinra, sem
fylgat var með um land allt.
Báðir voru þeir þá á ungum
aldrL óvenjuiega vefi miáli farnir
og drógu hvergi af sór í mál-
AlutningL Var þá þegar ha.fit orð
á þvi, að barátita þeinra hefði
verið mátófinalegri en þá var
tiíðkaniliegt, og þótti hliutlausum
mlönnum það S'pá góðu um vax-
anídi iþrostoa í Menaku stjórn-
máiiaiífL Únslit'in urðu þau, að
Ólafiur varð ofan á, hflaut 1318
atkvæði en Haraldur 958. Ólafiur
tók þar me’ð sæflii á AllþingL þar
sem hann sa.t alfla æivi síðan, eða
í nær 40 ár.
Efitir að Ólafur kom á þing
ívarð ævi ’hans svo samltvinnuð
þjóðarsögunni, að ómöguLegt er
að greina þar á mifl!lL í þeim
efinum er mangt ókannað enn
og atburðirnir of nænri tifl þess,
að með fiulliu hlutileysi verði á
þá liitið eða réttilega metið,
bvað mesta þýðingu hafðL Hér
.yertSur þvd einungis stitolað á því
staersta í þvii IjósL sem það kem-
ur mér fiyrir sjónir. Er þá sjáflf-
sagt að (hafa í huga, að ég var
mjög riðinn við marga þessa at-
burðL og fier því þess vegna
Olafiur Thors ræðir viff IBjarna Benediktsson, núverandi forsætisráðherra og Jón Pálmason, fyrrv.
forseta sameinaðs Alþingis.
fjanrL að ég geti geeét fiuitils
leysis, þó að ég reyni að segjia
svo nétit finá sem ég veit.
Áður hafði afit reynt á Ólaif I
1 a ndihel g is.mál in u, og laigði hann
ailt frá þvL að stjórn tians tók
við 1959, áherzflu'á, að haflda
þannig á málum, að deilan við
Breta magnaðisit etokL í fyrstu
stóðu vonir til a‘ð málið kynni
að leysast á seinni Genfar-ráð-
stefmunnL vorið 1960, sivo varð
þó ekkL Áður Ihöfðu Bretar
kvatt flota sinn í bur.tu um sinn,
tifl þess að greiða fyrir la.usn, og
efitir ráðs'tefnuna gáíu ísflenzk
Stjórnarvöfld brezkum togara-
mönnurn upp sakir. Engu að síð-
ur urðu nýir árékstrair sumariff
1969, svo alvarlegir, að litilu
mátitá m.una, að stórfiélld sflý*
hilytust af.
Þá var ákveðið, innan ríkis-
stjórnarinnar, að gena úrslita-
tiiliraun um a'ð koma sátitum á og
leitast í því skyni flyrir um fund
Jorisaetisráðlherra beggja þjóða,
þeirxa Harolds MaomiLlahs og
Ólafis Thors. Þessi f-undur varð.
haustið 1960, þegar Maomilflan
hélt vestiur um baif, og áttu þeir
Óla.fiur langti samtal á Kefilavík-
urÆlugvelli. Vann Ólafiur þar
Maomiilil'an til skilnings á nauð-
syn ókkar, þótt enn værd eftir
að semjia um einstök atriði. Meff
(þessu samtali var grundvölfl.ur
flagður að lausn málsins og þar
með að einum sitærsta stjórn-
máflasigri íslendinga. Guðmund-
uir L Guðmundsson u'tanr.íkisráð
herra, hafði florystu um áfiram-
fhaldandi samninga, og tókust
þeir þá um veturinn, og var
samtoomulagið um lausn fisk-
vedðideilunnar ..gert (hdnn 11.
marz 1961.
Óflafur Thors hafði ötula fior-
ystu um alilar þessar rá'ðstafanir
efitir því, sem á þurffti að halda.
En þegar nýr vandi skapaðist
vegna óhcifilegra kauphækkana,
fyrri hluta sumars 1961, og gera
þurfti gagnráðsitalfanir af þeim
sökum, var ljósit, að hjá honum
kenndi þreytiumerk.ja. Varð það
þvi að ráðþ að hann tók sér
hióíld írá störfum haustið 1.961
firá því um miðjan septemtoer tifl
ársloka. Dvafldd hann lengst af
iþess tíma vestan hafis hjá dóittur
sinnd, Ingdbjlörgu, og manni henn
ar, Þorsteini Gíslasyni.
Af þessum sökum toom Óliafur
ek'ki á 14. Land&fiund Sjáflfisitæðis
floklksins', sem settiur var hinn
19. októlber 1961. í hans stað
setti Bjarni Benediktsson fund-
inn og mælti á þessa leið:
„Ég leyfi mér hér með í fior-
fiöfl'lum formanns Sjálfistæðis-
flokksins að setja 14. Landslfund
Sj'áfllfistiæðiisfiliolk'ksáns og býð aflla
fiuflltrúa velkomna til starifia.
Eins og kunnugt er, hefur for-
ma'ður filoktosins, Ólafur Thorsi,
að lætonisráði tekið sér frí firá
Framh. á bls. 18