Morgunblaðið - 07.05.1967, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. MAÍ 1967.
13
máttarvöld, er maðurinn ráð-
villtur. Allar gerðir hans verða
heimskulegar, fáránlegar og til-
gangslausar." (Or ritgerð um
Kafka, „Dans les Armes de la
Ville“)
Absúrdistaleikhúsið ristir að
því leyti dýpra en t. d. heimilda-
leikhúsið, að það fæst við upp-
runa vandamála mannkynsins,
en absúrdistaleikhúsið fæst við
vandamálin eins og þau liggja
fyrir á tilteknum tíma, með til-
búna lausn á hverju þeirra. Ann-
að leikhúsið fæst við að lækna
sjúkdóminn, hitt við að þekkja
sýklana og e. t. v. mynda þann-
ig mótefni, svo að síður verði
um sýkingu að ræða. Annað fæst
við „metafísik", hitt við „etik“.
Aðferð absúrdistanna við að
fjalla um mannlífið á meta-
físiskum grundvelli er að bregða
upp fyrir áhorfendum ýktri og
því nokkuð afskræmdri mynd af
hálfgeggjuðum heimi, og sýna
viðbrögð persóna við grundvall-
arnáttúrum veraldarinnar, eins
og þær speglast í vitund höf-
undarins, og gefa áhorfendum
þannig til kynna hina undarlegu
stöðu mannsins f umhverfi sínu.
Áður hafa menn fengizt við að
stilla öðrum fyrir sjónir hlut-
skipti mannskepnunnar á rökvís-
an og skipulegan hátt, og þær til-
raunir ver(ið teknar sem algild-
ur sannleikur af mörgum. En
absúrdistar reyna aðeins að sýna
öðrum eigin hugmynd um mann-
lífið á mjög persónulegan hátt,
án nokkurrar tilhneigingar til
alhæfingar.
Helztu fulltrúar þeirrar bók-
menntastefnu, sem áhrifaríkust
hefur orðið í óbundnu máli á
þessari öld og nefnist „existen-
zíalismi“, Jean Paul Sartre og
Albert Camu~ hafa m. a. í leik-
ritum fengizt við svipaðar lýs-
ingar og absúrdistarnir. Þeir (þ.
e. Sartre og Camus) túlka óviss-
una um eðli tilverunnar, tak-
markað samband manna á milli
með orðum og undarlegar nátt-
úrur mannlífsins. En þeir fjalla
um þversagnakennd og óregluleg
viðbrögð manna á hefðbundinn
og rökvísan hátt. í leikritum
þeirra (t. d. „Le Diable et le
Bon Dieu“ eftir Sartre og „La
Poutain Respetueise“ eftir Ca-
mus) er ringulreið mannlegra
samskipta túlkuð í svo skipuleg-
um atburðum og skynsamlegum,
þaulhugsuðum texta, að vinnu-
brögðin bera boðskapinn ofur-
liði. Absúrdistar, t. d. Beckett
og Ionesco, sem hafna alveg „vel
uppbyggðum" leikritum og rök-
vísi málsins eða samfylgni þess
við hugsun í samskiptum pers-
óna, eru því í leikhúsinu miklu
áhrifameiri talsmenn skoðana
Sartres og Camus en þeir sjálfir.
Hið „fáránlega“, sem absúrd-
istaleikhúsið dregur nafn sitt af,
lýsir sér einkum á tvennan hátt;
í fyrsta lagi sýna leikritin fárán-
leika mannlífs, sem eytt er í
stöðugum sljóleika og án vitund-
ar um nokkur sannindi eða verð-
mæti utan vanaramma hvers-
dagslífsins. Þetta er t. d. megin-
inntak „Sköllóttu söngkonunn-
ar,“ „Stólana“, „Jacques“, „Nas-
hyrninganna“ og fleiri leik-
rita Ionescos. En þjóðfélags-
ádeila, árás á forheimskun og
og vanaþrælkun smáborgaranna
í löndum Vesturálfu, sem kalla
sig velferðlarríki af því að fáir
svelta, er hvorki sterkasta ein-
kenni absúrdistaleikhússins né
athyglisverðaeta framlag þess,
þótt þetta kunni að eiga greið-
asta leið til skilnings áhorfenda
almennt. Því að baki fáránleika
hegðunar og daglegs lífs er fár-
ánleiki, sem liggur dýpra og þarf
skarpari hugsun og meiri kjark
til að horfast í augu við, — fár-
ánleiki hlutskiptis mannsins í
veröld, þar sem trúarmissir hef-
ur svipt hann öryggi sínu. Þess-
vegna ganga flestir absúrdistar
svo langt að svipta persónurnar
öllum grímum, skrautfjöðrum
eða fíflahúfum, sem tilviljunin
kann að hafa hlaðið á menn
í þjóðfélaginu. í þessum verk-
um stendur maðurinn nakinn
og varnarlaus andspænis grund-
vallarvandamálum tilverunnar:
Maðurin'n andspænis tímanum,
t. d. bíðandi milli fæðing-
ar og dauða, eins og í leikrit-
um Becketts; maðurinn and-
spænis dauðanum í tilraun til
uppreisnar gegn honum, eins
og í „Tueur Sans Gages“
(Kauplaus morðingi) eftir
lonesco; maðurinn flæktur í
endalausar sjálfsblekkingar og
felandi óumflýjandlega sann-
leika, eins og í verkum Genets;
þrá mannsins að eignast friðsæl-
an og öruggan stað til að flýja
á frá kulda og myrkri mann-
lífsins, eins og í verkum Pinters;
árangurslaust streð mannsins við
að henda reiður á siðareglum og
lögum þjóðfélagsins, eins og í
verkum Arrabals.
Því fer fjarri, að sá misliti
hópur, sem sameiginlega hefur
verið nefndur absúrdistaleikhús-
ið, hafi náið samband innbyrðis
eða telji sig tilheyra sömu eða
nokkurri sérstakri stefnu. Leik-
ritahöfundar þessir eiga þó svo
mörg sameinkenni í grundvallar-
atriðum viðfangsefnis og vinnu-
bragða, að þeir eru oft nefndir
í sömu andrá og hafa þvi hlotið^
samheiti til hægðarauka. Eitt
sameinkennið er einmitt að telja
sig standa einan í baráttunni. Eg
hef að þessu sinni einkum reynt
að gera dálitla grein fyrir sam-
eiginlegum eða svipuðum við-
horfum absúrdistanna til mann-
lífsins og líkum viðfangsefnum,
en mun síðar tala um uppbygg-
ingu þessara leikhúsverka og
efnismeðferð þeirra. í næstu
grein mun ég hins vegar reyna
að rekja nokkuð ættir absúrd-
istaleikhússins.
Ömólfur Arnason.
7VymoutR
VALIAIMT 1967
BIFREIDAKAUPENDUR!
Nú er rétti tíminn til að panta bifreiðina fyrir sumarið. Bjóðum vandlátum kaupendum hinn
trausta og stórglæsilega 6-manna PLYMOLTH VALIANT V100, 2ja dyra Sedan, árgerð 1967,
frá CHRYSLER fyrir aðeins um kr. 275.000.oo.
Innifalið í áætluðu verði er m.a.:
1. Söluskattur
2. 6 cyl. 115 ha. vél
3. Miðstöð m. rúðublæstri
4. Styrktur fjaðraútbúnaður
5. Stærri dekk og felgur, 700x14
6. Alternator
7. Eftirgefanleg stýristúba
8. Tvöfalt hemlakerfi
9. Stoppað mælaborð
10. Bakkljós
11. Rúðusprauta — rafmagns
12. Sjálfstillandi hemlar.
W
CHRYSLER
Vlymoutli
Ásamt margs konar öðrum útbúnaði, er tryggir vður öruggan og þægilegan akstur.
Munið, að VALIANT er rúmgóð 6-manna fjölskyldubifreið með óvenju góðu farangursrými.
VALIANT er byggður til að þola íslenzka staðhætti. Tryggið yður VALIANT 1967 úr hagstæðri, en
takmarkaðri sendingu, væntanlegri í maíbyrjun.Munið hagstæðustu greiðslukjörin og/eða uppí
töku gömlu bifreiðarinnar.
Gleðilegt sumar
CHRYSLER-UMBOÐIÐ VÖKULL h;f

Hringbraut 121, sími 10600 — Glerárgötu 26, Akureyri