Morgunblaðið - 07.05.1967, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. MAl 1967.
Þráinn
Bertelsson
KVIKMYNDAÞÁTTUR
L
>AÐ ER hverjum manni Ijóst,
hversu erfitt er að fjalla um
óáþreifanlegt efni, kerfisbinda
það og raða þvi skipulega niður,
og sennilega er það óðs mann
æði að ætla sér að taka eina list-
grein og skipa henni í flokka,
ekki sízt, þegar naumast verður
með orðum sagt í hverju dul-
magn listarinnar yfirleitt er
fólgið. Þó er jafnvel ennþá fjar-
stæðukenndara að hyggjast spá
nokkru með vissu fyrir um fram-
gang og þróun á einhverju ein-
stöku sviði innan hinna sjö
greina listarinnar.
í heimi fjármála skiptast á
skin og skúrir, og slungnir fjár-
málaspekúlantar sjá stundum
fyrir, hvað vofir yfir, og hegða
sér í samræmi við það. Kvik-
myndalist er sú Iistgrein, sem er
hvað háðust efnahagssveiflum og
markaðshorfum, því að hún er
að nokkru Ieyti á valdi peninga-
manna og duttlungafullra banka-
stjóra, sem af skiljanlegum
ástæðum hafa meiri hug á því
að ávaxta fé sitt fljótt og vel
heldur en ausa fjármunum yfir
lítt veraldlega þenkjandi draum-
óramenn, sem vilja skapa nýstár-
leg listaverk án minnsta tillits
til smekks almennings. í>ótt
listamenn séu ef til vill óút-
reiknanlegir, sem samt ekki með
öllu útilokað að skyggnast inn £
hugi fjáraflamanna og með hlið-
sjón af því er hægt að spá í
stórum dráttum um væntanlega
stefnu og framtíð kvikmynda-
listarinnar, sem nauðug viljug
kúrir undir væng þeirra.
Listinni er markaður bás. Mál-
verkið hvílir þögult innan
ramma síns. Bókmenntir tjá að-
eins það, sem verður með orð-
um sagt. Ljóðlist er þröngur
stakkur skorinn og aðrar list-
greinar eiga sér takmörk. Þessi
takmörk eru listamanninum að-
hald og ögun, hann berst og
vinnur að þv, að ná valdi yfir
forminu og efríínu. Hann leitast
við að tjá hugsanir sínar, skynj-
anir eða tilfinningar innan tak-
marka þeirrar listgreinar, sem
hann hefur valið sér. Kann reyn-
ir að kynna sér til hlítar sitt sér-
svið og gemýta alla kosti þess,
því að sá maður, sem etritar við
að laga umhverfi sitt eftir sjálf-
um sér, lemur höfðinu við stein,
þótt eigi sé þar með sagt, að
menn geti ekki gefið umhverfi
sínu sinn persónulega blæ. —-
Þannig er fjármagn ein hlið
þeirrar girðingar, er markar svið
kvikmyndarlistarinnar.
Listmálara er ekki lifsnauðisyn
að selja nema brot málverka
sinna, það er kleift og það þekk-
ist, að rithöfundar, leikarar,
skáld og hljómlistarmenn vinni
önnur störf til að geta sinnt list
sinrii í tómstundum, en enginn
maður er svo hátt launaður, að
hann hafi efni á að gera kvik-
myndalistaverk utan starfstíma
síns. Filmur, vélar, útbúnaður
og handverksmenn útheimta
reiðufé, greiða verður rekstrar-
kostnað kvikmyndavera og kvik-
myndahúsa, forstjórum og fram-
leiðendum nægir ekki ein nautn
þess að hafa átt þátt í sköpun
listaverks.
Þessvegna verður kvikmynd
vart gerð án tillits til fjármála-
hliðar og viðhorfa almennings,
og þessvegna er kannski hægt að
skyggnast lítið eitt fram á veg-
inn og segja fyrir um í hvaða
áttir líklégast er, að þróun kvik-
mynda beiniet á komandi ára-
tug.
1L
Til eru bækur af hinum ólík-
legustu tegundum; skáldsögur,
glæpasögur, ævisögur, barna-
bækur, kéllingabækur, táninga-
bækur, ferðasögur, ljóðabækur,
fornrit, klámbækur, gamansög-
ur, draugasögur, stríðssögur og
svo framvegis, og hið sama er að
segja um kvikmyndir, þær eru
til af jafnmörgu tagi og jafn-
ólíkar að gæðum, og fróðlegt
væri að reyna að flokka þær
niður í stórum dráttum:
1. flokkur: Skemmtilegar
„arty" myndir. Með þessu er
átt við myndir höfunda, sem
setja listrænar kröfur ofar
gróðasjónarmiðinu, en gera engu
að síður myndir, sem venjulegur
kvikmyndahússgestur getur haft
ánægju af án þess að lesa fræði-
ritgerðir um verk þeirra og ein-
beita sér að þvi að ráða torráðin
tákn og leita eftir duldum boð-
skap. Sem dæmi um kvikmynda-
stjóra, sem einkum gera myndir
af þessum flokki, nægir að nefna
Bunuel, Kurosawa, Renoir og
jafnvel þá Truffaut og Godard.
2. flokkur; Leiðinlegar „arty“
myndir. Hér er um að ræða
myndir, sem af eðlilegum ástæð-
Innheimtustarf -
Karl eða kona óskast nú þegar til að
innheimta reikninga. Tilskilið er að um-
sækjandi hafi innheimtu sem aðalstarf.
Umsóknir sendist í pósthólf 529, merkt:
„Innheimtustörf.“
Vor og sumartízkan 1967
Sumardragtir,
Sumarkápur,
Heilsárskápur,
Teryleneregnkápur
Kvöldkjólar úr alsilki og Diolen.
Síðdegiskjólar úr crimplene, spin-
lene og terylene.
Alundco jerseykjólar, heilir, tvískipt-
ir, þrískiptir.
Einnig hentugir vinnukjólar úr
léttum ullarefnum.
Úrvalið aldrei meira — Verðið hag-
stætt.
Tízkuverzlunin
CjLth
uorun
Rauðarárstíg 1.
Sími 15077.
Munið Bílastæðið við búðina.
um fara fyrir ofan garð og neð-
an hjá öllum almenningL í>ær
eru langdregnar, atburðasnauðar
og flóknar eins og verðlauna-
krossgátur. Myndin „Fyrir ári í
Marienbad“ er nærtækt dæmi
um þennan flokk, en hana gerði
Frakkinn Alain Resnais. Einnig
má nefna „Þögnin" og „Persona“
eftir Bergman, en hann hefur nú
í seinni tíð einkum gert myndir,
þar sem hann teygir lopann í
tvo tima án þess að komast að
kjarna málsins, sem er raunar
enginn.
3. flokkur: Góður Jistiðnaður.
>essi flokkur er hvað yfirgrips-
mestur. Honum tilheyra vandað-
ar myndir, sem gerðar eru af
hæfileika og kunnáttumönnum
fyrir auðug kvikmyndafélög i
gróðaskyni. Myndum í þessum
flokki má skipta í marga undir
flokka samkvæmt efni:
a. Sakamálamyndir. Margir
frábærir listamenn hafa spreytt
sig á að gera myndir af þessari
tegund, en þær njóta venjulega
gífurlegra vinsælda, meðal höf-
unda þeirra má nefna Orson
Welles, Claude Chabrol, Georges
Clouzot og sjálfan höfuðpaurinn
Alfred Hitchcock, að ógleymdum
John Huston, sem árið 1941 gerði
„The Maltese Falcon", sem er
ein frægasta sakamálamynd, er
gerð hefur verið.
b. Kúrekamyndir. Allt frá
fyrstu dögum kvikmyndanna
hefur „Villta vestrið“ notið mik-
illa vinsælda, en það hefur haft
i för með sér, að myndir, sem
um það fjalla, eru gjarna hver
annari likar. Einstöku mönnum
hefur þó tekizt að lyfta þeim
upp á hærra svið en algengast
er. Helztir þeirra eru John Ford
(Stagecoach ’39 og The Man
Who Shot Liberty Valance ’61),
George Stevens (Shane ’53),
Henry Hathaway (Nevada Smith
’64) og Sam Peckinpah (Major
Dundee ’64).
c. Stríðsmyndir. Styrjaldir.
Styrjaldir og það, sem þeim fylg-
ir hefur löngum verið vinsælt
srrkisefni. „Tíðindalaust á Vest-
urvígstöðunum” er að líkindum
einna frægust mynda um það
efni og sömuleiðis mynd Jo>hn
Fords, „They Were Expendable“.
Á síðari tímum hafa vakið mikla
athygli myndir þeirra Andrzej
Wajda, Otto Preminger, Carl
Foreman o. fl.
d. Gamanmyndir. Með komu
talmyndanna um 1930 má segja,
að gullaldarskeið skopleikaranna
hafi liðið undir lok. í stað hinna
sýnilegu skopbragða (visual
gags) komu orðaleikir og brand-
arar (verbal gags). Nú á sjöunda
tug aldarinnar virðist fáum
mönnum það gefið, að gera skop-
mynd, boðlega fólki, sem er læst
og skrifandi. Jafnvel sjálfur
meistarinn, Charles Chaplin,
verður að sætta sig við, að gaml-
ir aðdáendur umberi nýjasta
framlag hans aðeíns vegna alls
gamals og góðs. Þó eru til nú
á dögum fáeinir menn, sem gera
allgóðar gamanmyndir t. d. Billy
Wilder, sem gerði „Einn, tveir,
þrír ...“ og Blake Edwards, sem
stjórnaði „Bleiki pardusinn“ og
skot í myrkri". f sérflokki er
þó franski leikstjórinn og leik-
arinn Jacques Tati, sem er 1
miklu ríkara mæli skyldur
gömlu skopmyndameisturunum
en hinir tveir framangreindu. Ef
til vill má einnig binda nokkrar
vonir við hina frægu Bítla, sem
kannski geta orðið Marx-bræður
kvikmyndanna á komandi tím-
um.
e. Söngleikir. „Oklahoma",
South Pacific", Stop the World"
og fleiri söngleikir í svipuðum
dúr hafa löngum notið mikillar
lýðhylli, en einsdæmi mun þó
vera aðsóknin að hinum nýjasta
þeirra, „Sound of Music", sem er
stjómað af Robert Wise þeim,
sem gerði „West Side Story",
en með aðalhlutverkið fer Jurie
Andrews. í brezkum blöðum
birtast annað veifið viðtöl við
kéllingar, sem hafa unnið sér til
ágætis að sjá kvikmyndina
„Sound of Musik" 40, 60 eða
80 sinnum.
f. Myndir eftir skáldsögum
eða leikritum. Rithöfundar, sem
slá í gegn í hinum enskumælandi
heimi, þurfa ekki að lepja dauð-
ann úr skel. Þeir fá höfðinglegar
greiðslur fyrir útgáfuréttinn, en
síðan margfaldast upphæðin,
þegar inn fara að streyma
greiðslur fyrir kvikmyndarétt-
inn, rétt til að gera sjónvarps-
þætti eftir bókinni, rétt til að
kenna ýmsar vörur, allt frá
tyggigúmmíi til undirfata, við
söguhetjurnar. Dr. Zhivago eftir
Pasternak er nærtækt dæmi um
þetta, en um þá skáldsögu gerði
David Lean nýlega dýra og
íburðarmikla mynd. Einnig er
algengt, að fræg leikrit séu kvik-
mynduð. Nú síðast hefur vakið
gífurlega athygli kvikmyndin
„Hver er 'hræddur við Virginíu
Woolf?" eftir samnefndu leikriti
Edward Albees, en þar fara með
aðalhlutverk hjónakornin frægu
Elizabeth Taylor og Richard
Burton, og fyrir skömmu var til-
kynnt, að Tayior hefði hiotið
hin eftirsóttu Óskarsverðlaun
fyrir leik sinn. Burton og Taylor
hafa einnig lokið við að leika
i annari kvikmynd, sem gerð er
eftir leikriti Shakespeares „Að
temja skass", en henni stjórnar
Framco Zeffirelli, og hafa gagn-
rýnendur keppzt við að hæla
honum. En annarrar tegundar er
kvikmynd Ieikritsins Marat/Sade
sem Peter Brook stjórnar, því að
þar er leiksýningin á sviðinu að-
eins tekin upp á myndsegulband,
ef svo má segja, en ekki eru
nýttir þeir möguleikar, sem
kvikmyndir hafa fram yfir leik-
hús. Þessari aðferð fá fslending-
ar að kynnast áður en langt um
líður, þvi að sjónvarpið hefur
tekið upp einþáttunginn „Jón
gamli" eftir Matthías Jóhann-
esisen, og þá mun glögglegra koma
í Ijós munurinö á leikriti og
kvikmynd. Því ber vissulega að
fagna, að hér á landi hefur
skapazt aðstaða til að geyma á
myndsegulböndum eftirminni-
legar leiksýningar.
g. Sögulegar myndir. Með til—
komu sjónvarps gerbreyttist af-
staða manna til kvikmynda. Nú
var ekki lengur ástæða til þes«
fyrir fólk, að kaupa sig inn 1
Hjólsagir
frá V-Þýzkalandi nú fyrirliggjandi.
Hagstætt verð.