Morgunblaðið - 01.06.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. JÚNÍ 1967.
17
Olafur Björnsson prófessor:
Vill almenningur afsala sér
fengnum mannréttindum?
TÍMINN hefir undanfama daga
eytt mikilli prentsvertu til þess
Bð ræða höftin og leyfisúthlut-
unina, sem setti svo mjög svip
tinn á allt athafnalíf og jafnvel
einkalíf borgaranna á fyrri valda
tímum Framsóknarmanna. Bera
þessi skrif því ótvíreett vitni,
að Fraimsóknarmenn geri sér vel
Ijóst hver hrollvekja það er
mörgum kjósanda sem þeir ann-
ars vilja eiga vingiott við, að
minnast þessara tíma, þótt ég
telji að vísu ekki, að umrædd
sikrif haggi neinu af því, sem
ég og aðrir hafa haldið fram hér
1 blaðinu um þessi efni, þá
kemur þó ýmislegt fram í þeim,
Sem ég tel vert að gera frekari
athugasemdir við, en þegar hafa
verið gerðar.
Haftastefna Framsóknarmanna
ler ataðreynd en efligiu Grýla.
Framsóknarmenn hafa yfir-
leitt ekki neitað því, að þeir
hafi i hyggju að taka upp að
nýju fyrirkomulag leyfaúthlut-
anarinnar, ef þeir komist í
valdaaðstæðu, enda myndi það
verða i alltof áberandi ósam-
ræmi við annan mállflutning
þeirra, ef þeir gerðu það. En
þeir segja, að á haftatímabilinu
hafi lengst af einn eða fleiri
aðrir stjórnmiálaflokkar, þar á
meðal báðir núverandi sfjórn-
málaflokkar verið í stjórn með
þeim og borið sinn hluta ábyrgð-
arinnar. Enginn þynfti því yfir
neinu að kvarta, þótt hiorfið yrði
að höftunum að nýju, því að
höftum og skömmtun hafi á sín-
um tíma verið beitt af öllum
flokkum, jafnvel hafi minnihluta
atjórn Sjiálfstæðisflokksirus er fór
með völd um áramótin 1949—50
gefið út skömmtunarseðla, og
hafi því enginn ástæðu til að
kvarta undan sliku fyrirkomu-
lagú
Nú dettur vitanlega engum í
hug að neita því, að allir flokk-
ar hafa um lengri og skemmri
tíma tekið þátt í því að beita
skömmtun og höftum sem hag-
etjórnartækjum á hinu langvar-
andi haftatímabili 1931—60, og
bar auðvitað hrver flofokur sinn
hluta af ábyrgðinni á því stjórn-
arfari sem var, meðan hann tók
þátt í að stjórna.
En þótt það geti að vísu ávallt
haft sitt gildi, að riifja upp for-
tíðina, þá er þó ofangreind rök-
semdafærsla Tímans alveg utan
vig það, sem að mínu áliti er
kjarni þess máls, er hér er um
að ræða. Því að þótt fortíð
Framsóknarmauna á þessum
málu msé vissulega óglæsileg,
þá er ekki hæg.t að byggja fúll-
yrðingu um það, að valdaaðstaða
þeim til handa að nýju þýði
endurreisn haftanna, á því
fyrst og fremst, að þeir hafi áð-
ur beitt slíkum úrræðum.
Framsóknarflofokurinn hefði
vitanLega á sama hátt og Alþýðu
flokkurinn hefur gert, getað
mótað sér nýja stefnu og beitt
sér fyrir nýjum úrræðum með
tillii* til nýrra viðhorfa í þjóð-
málum. En það hefir hann þrátt
fyrir allt umtalið um „nýju leið-
ina“ ekki gert. Þeir sem ferð
flokksins stjórna hafa alltaf lif-
að í heirni hallæris og kreppuár-
apna fyrir stríð og geta ekki
sfoilið né aðhyllst nein úrræði
önnur en þau, sem e.t.v. var að
einhverju leyti hægt að afsaka,
að þá væri beitt. Þessi málefna-
afstaða þeirra er ekki nein
Grýla, sem búin er til að Bjarna
Benediktssyni, Heimdellingum
né mér eða öðrum að þeirra
áliti vondum mönnum, heldur
lýsir hún sér í öllum daglegum
máLflutningi þeirra, þrátt fyrir
misheppnaðar tilraunir til þess
að dulbúa það.
Framsóknarmenn forðast að
vísu að segja það berum orð-
um, að þeir stefni að því að taka
haftafyrirkomulagið upp á ný.
En þeir börðust á sínum tíma
af öllum kröftum gegn viðreisn-
arráðstöfunum, sem þeim var
jafnljóst og öðrum, að voru ó-
hjákvæmileg skilyrði þess, að
höftunum yrði aflétt. Síðan hafa
þeir barizt mjög á móti beitingu
allra þeirra hagstjórnartækja,
sem hafa gert kleift að gefa
gjaldeyrisverzlunina að mestu
frjálsa og gera það að helzta
stefnumáli sínu, að afnema all-
ar þær ráðstafanir, sem í þess-
um efnum hafa verið gerðar, svo
sem raðstafanir Seðlabankans í
peningamálum. Aldrei hafa þeir
þó bent á neinar raðstafanir,
sem gætu komið ’í stað þeirra,
sem beitt hefur verið, og tryggt
gætu þó frjálsa gjaldeyrisverzl-
un, enda eru þær engar tii. Allt
ber því að sama brunni, eða
þeim, að viðlhorf leiðandi manna
í Framsófon eru óbreytt frá því
sem var 1938, að þeir geta ekki
hugsað sér neina leið til þess
að tafomarka eftirspurn eftir
erlendum gjaldeyri aðra en leið
innflutningshafta og leyfaúthlut
unar, þegar um kaup á gjald-
eyri til annars en vörukaupa er
að ræða.
Á því er rétt að vekja athygli,
að sú skoðun er röng, sem Tím-
inn hefir mikið boðað, að það
sé eingöngu vegna hagstæðra
aflabragða undanfarin ár og
hins háa afurðaverðs, sem kleift
hafi reynzt að framkvæma frels-
ið í gjaldeyrisverzluninni. Þetta
frelsi kom til framkvæmda þeg-
ar á árunum 1960—61 eða áður
en aukning síldaraflans og hið
háa útflutningsverð bom til sög-
unnar. Á það má og minna, að
oft var góðæri á hinu langvar-
andi hafltatímabili fyrir 1960, en
aldrei þótti fært að slaka neitt
á höftunum þess vegna. Það
er ekki árferðið, sem hefur úr-
slitaálhrif á það, hvort gjaldeyr-
isverzlunin er frjáls eða eklki,
heldur hitt, hvaða hagsfljórnar-
'tækjum er beitt hverju sinni.
En jafnframt þessu er rétt að
vekja á því athygli, að væri sú
skoðun Framsóknarmanna rétt,
•að það sé eingöngu góðærinu að
þakka að frelsi í gjaldeyrisverzl-
uninni sé framfovæmanlegt, þá
hlýtur það jafnframt að vera
■skoðun þeirra, að ekki sé leng-
ur neinn grundvöllur fyrir því
frelsi, eftir að verðfallið á út-
iflutningsafurðunum hefir kom-
ið til sögunnar. En sem betur
fer þarf að mínu áliti ekkert að
óttast í því efni, að horfið verði
að höftum að nýju, svo fremi
sem þjóðin tryggir þeim, sem
andvígir eru slífcum ráðstöfun-
um nægilegan meiri hluta í kosn
ingum þeim, sem í hönd fara.
Ósanngjarn dómur Tímans
um stjórnir þeirra Jóns
Þorlákssonar 1924—27 og
Ólafs Thors 1949—50.
Þótt það sé þannig miklu
meira á málflutningi Framsókn-
armanna í dag frekar en á for-
tíð þeirra, þótt galli blandin sé,
sem sú skoðun byggist, að end-
urreisn haftanna sé það eina,
sem fyrir þeim getur vafcað, þá
er auðvitað ekki þar með sagt,
að ekki geti verið mikið á því
að græða, að rifja upp eitt og
annað úr stjórnmálasögu sáð-
>ustu áratuga.
Skal það því síður en svo last-
að út af fyrir sig, þótt mikið hafi
að undanfömu verið sforifáð í
Tímann um liðna tímann, og far-
ið þar alit aftur til ársins 1920,
eða áður en núverandi flokka-
skipun kom til sögunnar. Þó að
mar.gt megi gagnrýna í þessum
skrifum skal hér þó aðeins stað-
ar numið við tvö atriði þeirra,
sem féia í sér svo mikla rang-
túlkun á fyrri tíma aðsflæðum,
að ekki má óleiðrétt standa.
Fyrra atriðið, sem ég vil í
þessu sambandi nefna, er það,
þegiar í einni hinna umræddu
Tímagreina, er talað um stjórn
Jóns Þorláfossonar árin 1924—
27 sem sérstaka haftastjórn.
Mér er það enn í minni frá
því að ég var barn á fermÍDgar-
aldri í norðlenzkri sveit, á þess-
Ólafur Björnsson.
um tima, að þá var það algengt
að sveitafólkið pantaði eitt og
annað til heimilisþarfa eftir
dönskum og jafnvel frönskum
verðlistum, og voru engar homl-
ur á því að flá gjaideyri til slíks,
þannig að í þeim efnum ríkti
jatfnvel meira frjáLsræði en í
dag. Beri menn þetta nú sam-
■an við það sem varð svo ára-
flu.g seinna, eftir að „umbóta-
tflökkarnir“ voru komnir til
valda, þegar Skarphéðni bónda
á Vagnstöðum var synjað um
leyfi fyrir 25 kr. sænskum til
foaupa á hlífðarflötum til afnota
í jöklaferðum í opinbera þágu.
'Rökin, sem hins vegar eru færð
tfyrir því í umræddri Tímagrein
að höft hafi ríkt á þessum ár-
um, eru þau, að ónóg framlög
hafi verið úr ríkissjóði til skóla-
bygginga og eru það nefnd „skóla
höft.“ Vera má að vísu, að Jón
Þorláksson hafi verið helzt til
íastheldinn á fjárframlög úr
Frá því að bræðslusíldarverðið
var ákveðið í fyrra, yfir tíma-
bilið frá 10. júní til 30. septem-
ber, hefur eins og kunnugt er,
orðið gífurlegt verðfall, bæði á
síldarlýsi og síldarmjöli.
Skv. áætlun, sem ég hefi gert
um verðfallið, þá nemur það sem
svarar 70 aurum á hvert kíló
hráefnis.
Aðstaða síldarverksmiðjanna
til greiðslu á bræðslusíld er því
að minnsta kosti svo miklu lak-
ari en í fyrra, að það svarar til
þess, að verðið yfir sumarmán-
uðina þurfi að lækka úr kr. 1,71
kílóið niður í 1 krónu.
Samkomulag náðist ekki i
Verðlagsráði sjávarútvegsins um
ákvörðun bræðslusfldarverðsins
og var því vísað til ytfirnefndar
til úrskurðar.
Nú hefur oddamaður ytfirnefnd
arinnar, Jónas Haralz, talið að
útgerðin stæði svo höllum fæti,
að hún gæti ekki tekið á sig verð
ríkissjóði i þvi skyni, a.m.fc. séð
frá sjónarhóli nútímans, en sé
sMkfl nefnt „höft“ þá er farið að
nota það orð í allt annari og
víðtækari merkingu en samrým-
ist almennri málvenju.
Þá er Tíminn einkar hróðug-
ur yfir þeirri uppgötvun sinni,
að hér hafi ríkt höft og skömmt-
un á því þriggja mánaða tíma-
bili, sem minni hluta stjórn
Sjálfistæðisflokksins var við
völd veturinn 1949—50 og hafi
jafnvel verið gefnir út nýir
skömmtunarseðlar um þau ára-
mót.
Þetta skal út af fyrir sig ekki
vefengt, en jafnframfl verður að
hafa það- í huga, að sú stjórn
helgaði sig eingöngu því verk-
efni þann sflutta tíma, sem hún
sat, að undirbúa tillögur um rað-
srtafanir í efnahagsm^jum, sem
ráðið gætu bót á því ongþveiti í
vörudreifingunni sem þá var.
Mininist ég þess, að svo mikilli
vinnuhörku beittu ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins þá sjálfa
sig og aðstoðarmenn sína, að við
dr. Benjamín Eiriksson vorum
þá kallaðir á fund með þeim
Ólaifi Thors og Bjarna Bene-
diktssyni í stjórnarráðshúsinu á
sjálfan jóLadaginn 1949. Þessar
tillögur voru svo síðar, eins og
kunnugt er, lögfestar af sam-
stjórn Sjálfsrtæðistflokksins og
Framsóknarflokksins og hvað
sem öðru líður hefir þjóðin
aldrei síðar kynnzt neitt svip-
uðu ástandi á vörumarfcaðinum
og var, áður en þær úrbætur
voru gerðar. Hitt er svo annað
mál, að auðvitað var ekki hægt
að aflétta vöruskömmtuninni
fyrr en þessar víðtæku ráðstaf-
anir hötfðu verið gerðar, sUfct
hefði aðeins orðið til þess að
gera öngþveitið ennþá meira.
Hvað sagði Halldór Sigurðsson
á Stykkishólmsfundinum?
í feitletraðri florsíðugrein, sem
birtist í Tímanum á dögunum
eru atfsökuð og að nofckru leið-
réflt þau ummæli, er hötfð hafa
verið eftir Halldóri Sigurðssyni
alþm. á fundi í Stykkishólmi,
að Framsóknarmenn myridu
stjórna eins og þeir hetfði alltaf
gert áður og stefnuna þekktu
allir. Ég var efcki á umræddum
fundi og harma það vissulega
hafi ég orðið til þess, mér óaf-
vitandi, að mistúlka orð hans,
því sLíkt tel ég hann sízt eiga
af mér skilið. En hvað sem því
líður, hvað hann hefiur á þess-
um fundi sagt, þá hygg ég að
flestum, sem lesia atfsakanir Tím-
ans fyrir þá Halldór og Björn
bónda á Kóngsbakka komi þær
æði káflbroslega fyrir sjónir. Þeg
ar Halldór viflnar til hinnar
gullnu fortíðar Framisóknar-
flokksins, þá er það algjör mis-
skilningur, að hann eigi við
stefnu þeirra almennt, heldur
hefir hann aðeins í huga raf-
magnsmál Helgafellssveitar á
Snæfellsnesi! Og þegar Björn
fallið, nema að nokkru leyti.
Oddamaðurinn hefur því í raun
og veru úrskurðað, að verksmiðj-
urnar yrðu að bera 21 eyri af
þessum halla, miðað við áætlun
Síldarverksmiðja rí'kisins, auk
þess sem þær sleppa um það bil
helming fyrningarafskrifta.
Ef verðlag á bræðslusíldar-
afurðum hækkar ekki mjög veru
lega á næstunni, er augljóst, að
síldarverksmiðjurnar í landinu
munu eiga í miklum erfiðleikum
með reksturinn á þessu ári.
Því miður er ekki útlit fyrir
breytingu til batnaðar um verð
lag á síldarmjöli næstu mánuð-
ina. Aftur á móti hafa horfur um
síldarlýsisverð farið heldur batn
andi síðustu eina til tvær vikurn
ar, vegna þess að verðlag á jurta
feiti hefur hækkað nokkuð á
heimsmarkaðinum, svo og verð á
Perulýsi.
, Alls munu hatfa verið seld
bóndi á Kóngsbakka beinir fyr-
irspurn um það til flor-
manns Framsókniarflokksins f
hverju „hin Leiðin“ svonefnda
sé eiginlega fólgin, eða hvað það
sé, sem fyrir Framsókn vaki f
hinum meiri háttar málum, þá
verður hann að afsaka sig með
því, að hann sé að leika hlut-
verk andstæðinga flokksins.
Með öðrum orðum, hin leiðin
svonefnda, sem með miklum
bumbuslætti var boðuð fyrir ári
síðan, sem einhver ný bjargráð
í efnahagsmálum, sem þjóðin
ætti að fylkja sér um, er nú
orðin slíkt feimnismál á fund-
um Framsóknarmann.a, að eng-
inn má á hana minanst, nema-
sá hinn sami taki fram um Leið,
að hann sé að bregða sér í gervi
stjórnarsinna. HvíLíkt sálar-
ástand í þeim herbúðum!
Vöxtur SfS á kreppuárunum.
Tveir Framsóknarmenn sem
ég báða met mikils persónulega,
þeir Karl Kristjánsson alþm. og
Stetfán Jónsson prentsmiðju-
stjóri, hafa nýverið sinn í hvoru
lagi helgað mér alllangar grein-
ar í Tímanum, þar sem þeir and-
mæla þeirri skoðun, sem ég flel
mig hafa rökstubt með óyggjandi
tölum, að SÍS og haupfélögin
hafi notið stórkostlegrar forrétt-
indaaðstöðu í skjóli innflutnings
haftanna á árunum 1933—38,
þar sem þau tvöfölduðu eða
þreföLduðu umsetningu sína á
sama tíma og kaupmannaverzl-
unin hefur hlotið að dragast
verulega samian. Tölur mínar
vefengja þeir Karl og Stefán að
vfeu ekki, en tína hitt og þetta
til, sem skýringar á því, að um-
setning SÍS og kaupfélaganna
hefði vaxið á þessu tímabili, þótt
forréttindi í skjóli haftanna hefði
ekki komið til. Allt finnst mér
þetta þó ýmiist mjög léttvægt,
eða aðeins til frekari staðfest-
ingar á því sem ég sagði um for-
réttindaaðsböðu þessara aðiLa.
Karl nefnir það m.a. sem
skýringu á aukinni veltu kaup-
félaganna að á kreppuárunum
eúxs og þá voru, gæti fólk betur
fjármuna sinna, en ella, þannig
að kaupfélögunum hafi þá orðið
meira ágengt í því en endranær
að draga viðskiptavini frá kaup-
mönnum með samkeppni í vöru-
verði. Karli sést hér yfir það,
að þótt þetta gæti verið rétt
skýring, ef verzlunin hefði á
þessum tima verið frjáls, þá get-
ur hún ekki átt við þegar allur
innfluflningur er háður leyfum.
Þegar svo er, á sér engin sam-
keppni stað í verzluninni nema
um það að fá leyfi hjá stjórn-
völdum. Fólkið verður þá að
kaupa vöruna þar sem hún fæst
og sérhver inniflytjandi er í
skjóli vöruskortsins öruggur um
að selja allt, sem hann fær leyfi
fyrir. Að Lækka verð til þess að
draga til sín viðskiptavini er
undir slíkum kringumstæðum
fyrirfram um 45 þúsund tonn af
síldarmjöli frá íslandi, sem er
rúmlega þriðjungur af áætluðu
síldarmjölsframleiðslu allra verls
smiðja á Norður og Austurlandi.
Hins vegar hefur ekkert verið
selt fyrirfram af síldarlýsi, svo ég
viti til.
Síldarverksmiðjur rikisins eru
nú tilbúnar að taka á móti síld í
verksmiðjur sínar á Austur og
Norðurlandi. Ég tel að verksmiðj
urnar eða útgerðarmenn og sjó-
menn hafi ekki misst neins við
það, þó verksmiðjurnar tækju
ekki á móti síld í maímánuði, þar
sem síldin hefur verið mjög
mögur og afli tregur. Má geta
þess, að afli 8 færeyskra skipa,
sem úflbúin eru með kraftblökk,
var ekki nema um 2500 tonn af
isíld samtals í maímánuði, eða
að meðaltali um 300 tonn á skip
allan mánuðinn.
Sigurður Jónsson.
Framhald á bls. 19
Sigurður Jónsson, framkvœmdarstjóri S. R.
Nýja bræðslusíldarverðið