Morgunblaðið - 30.08.1967, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR ®0. ÁGÚST 1967
Með báli og brandi
„Góður negri er
dauður negri44
segja málaliðarnir
Bandarískir blaðamenn heim-
sóttu nýverið evrópsku mála-
liðana í borginni Bukíyvu í
Kongó. Þar standa átök enn yfir
eftir uppreisn málaliðanna gegn
sambandsstjórn Mobutos. Hér
fer á eftir frásögn Stanley
Meislers blaðamanns um förina.
Hvað er kongóskur málaliði?
Samikvæmt afrískum orðabók-
um yrði hann skilgreindur, sem
hið lægsta er mannleg vera get-
ur lagzt. — Hvítur maður ér
myrðir Afríkumenn, og þiggur
fé að launum.
Þessi skilgreining a.m.k. hvað
viðkemur fé, er rétt, svo langt
sem hún nær. En enginn maður
verður endanlega afgreidd'ur í
orðatoókum og svo er um mála-
liðana. Til þess eru þeir of marg
slungnir og harðskeyttir persónu
leikar.
Hinir 150 málaliðar hér í
Bukavu eru sannkallað undr-
unarefni. Frá því 5. júlí sl. hafa
menn þessir, ásamt um þúsund
innfæddum vopnabræðrum frá
Katanga héraði, sett allt á a-nn-
an endan í austur Kongó. Sam-
bands’her Kongó hafi þeir rekið
á flótta. Þessari litríku borg með
sínu svala loftslagi, sem stendur
á hæðunum um'hverfis Kivu-
vatnið hafa þeir náð á sitt vald.
Yfirlætislaust viðmót þeirra er
samt sem áður, sem fyrst vekur
eftirtekt þína.
Auglýst eftir málaliðum.
Ródesíumaður skýrir svo frá
hvernig hann gerðist málaliði. —
Ég hitti þennan náunga á vínbar
í Salisbury. Hann spurði hvort
mig langaði ekki til að vinna
mér inn peninga. Bkki vildi
hann segja mér í hverju starfið
væri fólgið né hver launin yrðu.
Ég sagði gott og vel. Síðan héldu
þeir mér uppi á gistihúsi í tvo
daga. Á þriðja degi var flogið
með mig hingað.
Að komast yfir peninga og
herfang kann að vera þeirra
aðalmarkmið, en litla hugmynd
hafa þeir um hvernig því skuli
varið eftir að baráttunni linnir.
Hvort sem málaliðinn er Ródes-
íumaður, Belgi, Frakki, Þjóð-
verji, Grikki, Spánverji, S-
Afríkumaður eða Portúgali eru
viðbrögðin hin sömu. Hann yptir
aðeins öxlum við spurningunni,
hvað hann ætlaði að taka sér
fyrir hendur, þegar þetta er af-
staðið.
Þessi viðbrögð eru engin upp-
gerð eða látalæti. Tíðindi frá
London herma að nú séu í borg-
inni 30 málaliðar, sem héldu frá
Kongó eftir að liðsveit þeiira
var leyst upp. Halda þeir til í
Earls Court hverfinu og koma
fé sínu í lóg meðan beðið er eftir
endurráðningu í nýtt stríð.
Málaliffinn.
Skyggnist þú bak við hógværð
þeirra, muntu finna fyrir hóp
rótlausra og óhamingjusamra
manna. Sumir eru á sífelldum
flótta unidan fortíðinni og neita
fréttamönnum um leyfi til að
taka mynd af sér.
Það var Mike Hoare ofursti,
er 'hafði forystu fyrir málaliða-
sveitunum, sem á árinu 1964 var
falið það verkefni að brjóta á
bak aftur Simba uppreisn vinstri
‘sinna. Hann er S-Afríkumaður
uppruninn í írlandi. Nýlega er
komin út bók eftir Hoare, þar
sem^ hann lýsir fyrsta hópnum
sem ráðinn var. Þar segir:
— Almennt var siðferðið á
ákaflega lágu stigi. Hlutfallslega
voru alltof margir drykkju-
sjúklingar, migiheppnaðir lista-
menn, ónytjungar og ræflar.
Menn sem áttu alls staðar í erf-
iðleikum með að verða sér úti
um vinnu.
Þar að auki uppgötvaði ég,
mér til skelfingar, að stór hluti
þeirra voru eiturlyfjaneytendur
og kynvillingar. Éftir að hafa
stíjað úrhrakinu frá gat Hoare
sagt: __ /
— Ég hafði nú yfir að ráða
hópi, sem var gott dæmi um
sanna ævintýramenn. Hann sam-
anstóð af uppgjafahermönnum
(!frá ýmsum löndum), ungmenn-
um, sem vis9U ekki hvað þau
áttu að gera af sér og vildu leita
gæfunnar. Nokkrir voru skóla-
nemendur og menn úr góðum
stöðum, og gerðu sér enga grein
fyrir hvers vegna þeir létu til-
leiðast. Til viðbótar voru sumir
haldnir sálarflækjum og ætluðu
á þennan hátt að finna sjálfa sig
og sanna mátt sinn.
f upphafi þegar Moise
Tshombe réði málaliða til að-
sikilnaðartoaráttu Katanga, voru
þeir þekktir undir nafninu „Les
Affreux" — hinir hræðilegu. Ef
þeir hafa einhvern tímann risið
undir nafni gera þeir það nú.
Atvinnumenn.
Það eru fá dæmi síðskeggja í
röðum þeirra, og fáir klæðast
slitnum fatnaði. Margir bera
djúp frumsíkógarör á kinnum,
hálsi og á húðflúruðum hand-
leggjum sínum. Hitabeltissólin
hefur gert hörund þeirra dökk
brúnt og varirnar eru skorpnað-
ar. Það kann að vera sannleikur
sem velskur málaliðsforingi
sagði eitt sinn: — Þú veist að
þetta eru engir kórdrengir held-
ur harðsvíruð hjörð.
En þegar allt kemur til alls,
koma þeir vel fyrir hjá gest-
komanda. Þeir eru vel klæddir
og agaðir atvinnumenn. Einkum
gildir þetta um foringjana, sem
eru hreinir og þokkalegir. Kurt-
eisir eru þeir í tali og fram-
komu.
Þeir njóta þess, að sýna fram
á hæfileika sína og segja bar-
dagasögur. Tveir óku okkur í
jeppa að afleggjara, sem mála-
liðarnir tóku með skyndiáhlaupi
af Kongó-hermönnunum. Þaðan
gátum við séð þjóðveginn, þar
sean harðasta orrahríðin fór
fram. Þar biðu hermennirnir og
uggðu ekki að sér. Vanaleg þag-
mælska foringjanna er rofin
þegar talið berst að vopnum,
fyrirsátum og mannfalli.
Almennt virðast málaliðarnir
eldri að ár<um en almennt gerist
um hermenn, sem eru að gegna
herþjónustu. Þau eru fá
ungæðisleg andlitin í röðum
hinna óbreyttu. En á þrepum
hótelsins hér má sjá marga
þreytulega, gráhærða menn í
góðúm holdum. Hér eru leiðtog-
arnir á ferð, því hótelið er notað
sem aðalstöðvar.
Gegn gjaldi.
Hvað snertir aldur, útlit og
fortíð eru málaliðarnir líkastir
hinum bandaríska fyrirstríðs
hermanni eins og James Jones
lýsir honum í bók sinni. Laimin
hafa numið frá 450-1400 dölum
á mánuði, auk herfangs, og 20
dala líftryggingar.
Hvað svo sem sagt. verður um
fortíð eða aðrar hvatir málalið-
anna eru peningar auðvitað aðal
keppikeflið.
En það væri blekkjandi að
taka ekki aðrar ástæður með í
reikninginn.
Það hefur sannast ljóslega síð-
ustu sex vikurnar. f uppreisninni
gegn sambandsstjórninni hafa
þeir auðvitað verið án mála. Þótt
þeir mögli berjast þeir samt sem
áður ótrauðir, gegn loforði leið-
toga síns Schrame um að
grmfísla lcrvm.i nfi lrvlnnm p ^in-
majórsins og naut sýnilega hand
taksins við hinn mikla hvíta
málaliða.
Strangt til tekið ætti málaliði
ekki að eiga sér aðra hugsjón
en berjast fyrir fé. En hugsjón
er að finna meðal manna hér um
slóðir, og sú í einfaldara lagi.
Svartur og hvítur.
Það er einlæg sannfæring
þeirra, að blökkumenn séu fædd
ir óæðri hvítum og nánast
einskis virði. Ef þessii trú væri
ekki fyrir hendi áður en gengið
var á mála, öðlast þeir hana eftir
nokkrar orustur við fjandmenn-
ina. Þessa dagana við sam-
bandsherinn, og áður við vinstri
sinnaða uppreisnarmenn, stem
varpa frá sér vopnum sínum og
leggja á flótta sem hérar.
Kannská er það manni nauðsyn,
sem 'hefur að atvinnu sinni að
myrða blökkumenn, að ala með
olfkp t.rn
fluttist þangað árið 1944, þá
fjórtán ára. Síðar gerðist hann
plantekrueigandi.
Schramme álítur að hann, og
hvítu landnemarnir hafi þegar
runnið sitt skeið í Kongó. Þar
verði ekki aftur snúið.
Hann staðhæfir að núverandi
verkefni sitt sé að bjarga hinum
hvítu. Það sé ástæðan fyrir því
að málaliðarnir hafi flutt hina
hvítu til landamæra Rwanda og
burt frá Kongó.
Hann er maður laglegur og
grannleitur, með ljóst grásprengt
hár. Eirðarlaus er hann í fasi.
Af tali Schrammes mætti ætla
hann friðelskandi trúboða.
Schramme reynir að kveða
niður orðróm um, að málaliða-
uppreisnin hafi verið til frels-
unar Moise Tshombe hins mikla
velgjörðarmanns þeirra. Á hinn
bóginn segir hann, að Tshombe
ætti að eiga sinn siess í sam-
ctfvvTYiicfinrn í 'KVvna'n
Verða þetta endalokin? Síðustu fregnir herma að Bukavu hafi verið umkringd af sambands-
hernum. Myndin sýnir nokkra málaliða, sem hann hefur náð á sitt vald. Um örlög þeirra þarf
ekki að spyrja. Mobuto hefur sagt að engin miskunn verði sýnd.
hviern hátt. Önnur umbun kem-
ur í staðinn, henni er erfitt að
lýsa með orðum. Það er sá
rómantíski hetju- og frægðar-
glampi, sem stafar frá ævintýra-
legu líferni.
Við urðum þessa áskynja á
ferð okkur frá Kongó til landa-
mæra Rwanda (land er liggur
að Kongó). Þangað var haldið
á vöruflutningabifreið í fylgd
majórs af belgískum uppruna.
I stað þess að láta okbur ganga
yfir mjóa 'brú yfir Rezizi-fljótið
til Rwanda greip hann til ann-
arra ráða. Hann skipaði öku-
manninum að þrengja bifreið-
inni yfir örmjóa brúna allt til
varðstöðvar hinu megin á brúar-
sporðinum. Þar stóð agndofa
Rwanda-hermaður. Hreykinn á
svip kvaddi majórinn okkur.
Snéri síðan á hæl og þrýsti hönd
innfædda 'hermannsins í kveðju-
skyni. Hann tók ákafur í hönd
— Kjörorð mitt er að senda
einn kaffa á dag inn í eiMfðina,
sagði fyrrverandi málaliði í
London nýverið. Hann notaði
s-afríska uppnefnið á negrum í
stað þess enska.
Bók áðurnefnds Mike Hoare er
full af dæmum, þar sem málalið-
ar koma í veg fyrir morð á sak-
lausum hvítum mönnum. Sam-
hliða myrða þeir svo saklaust
blökkufólik. Hið grátbroslega
ósamræmi er þeim um megn að
sjá.
Leifftoginn Schranune.
Schramme ofursti núverandi
leiðtogi málaliðanna var majór
að tign þegar uppreisnin hþfst.
Er Frakkinn Bob Denard ofursti
særðist og var komið undan til
Ródesíu tók hann við stjórnar-
taumunum. Andstætt flestum
málaliðanna á Schramme sér
nokkrar rætur í Kongó. Hann
Leifftogar málaliffanna frá upphafi. Taliff frá vinstri Mike Hoare.Jean Schramme, núverandi leiff
togi, Bob Denard, sem komið vartii Bódesíu.
— Ég álít að Tshombe sé sann-
ur fulltrúi fólksins í Katanga.
Uppreisnina segir hann hafa
brotizt út vegna tilskipunar
Móibutos forseta um afvopnun
málaliðasveitanna og hjálparliðs
þeirra. Vissulega 'hafi ránið á
Tshombe örvað þá til að hefjast
handa. Staðhæfing Schrammes
stangazt á við tal enskumælandi
liðsmanna hans við fréttamenn.
Fullyrtu þeir að ráðning iþeirra
befði farið fram í Ródesíu með
uppreisn fyrir augum, löngu fyr-
ir tilskipunina.
Schramme segist harma til—
skipun Móbutos, sem hafi verið
til ills eins. Málaliðar og Katanga
menn hefðu verið byrjaðir á
friðsömu uppbyggingarstarfi.
Þeir hefðu byggt vegi og brýr.
Hafið ræktun og útvegað inn-
fæddum læknislyf. Allt hefði
þetta verið unnið fyrir gýg með
tilskipuninni.
Að loknu ætlunarverki sínu
um björgun hvíta kynstofnsins í
Kongó, sagðist Sohramme vilja
stuðla að styrkri stjórn í landinu.
— Þegar allt er komið í örugga
höfn 'held ég endanlega á brott
frá Kongó. j
Míikil aðsókn
að heimilis-
vélasýningu
MJÖG mikil aðsókn var um sl.
helgi að þvottavéla- og sauma-
vélasýningunni að Hallveigar-
stöðum. Skoðuðu sýninguna þá á
þriðja þúsund manns.
Vegna þessarar miklu aðsóknar
hefur verið ákveðið að fram-
lengja sýninguna um einn dag og
verður hún því opin þriðjudaginn
29. ágúst kl. 2—10.