Morgunblaðið - 18.02.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1968
Ljósm. Mbl. Ól. K. Mag. myndaði Kjarval við vinnu sina, sem hann kallar bara inniföndur.
Sótti um pláss sem
— annað ekki
Viðtal við Jóhannes Kjarval
AÐ VÍSU er skammdegið ekki
bezti starfstíminn hjá skapandi
listamönnum, þegar dagsbirtan
endist aðeins lítinn hluta úr degi.
Þó höfum við einmitt núna litið
inn til þriggja af okkar kunn-
ustu listamönnum, til að for-
vitnast um hvað þeir eru að fást
við þessa stundina. Við heimsótt-
um Ásmund Sveinsson, Jóhann-
es Kjarval og Svavar Guðnason.
f fyrri viku, þegar við hittum
Jóhannes Kjarval, var hann all-
ur í bæjarmálum, eins og hann
orðaði það. Enda var hann þá
að skrifa grein um Hallgríms-
kirkju og mest í hug að ekki
eigi að tylla fjöllum upp á fjöll,
og að ljúka þurfi sem fyrst
þessu bákni, svo hægt verði að
sjá hvernig það lítur út og á-
kveða hvort ekki verði að flytja
það á brott. Við biðum því una
sinn eftir að rabba við hann
um hans eigin list og viðfangs-
efni þessa stundina.
Meistarinn var heldur daufur
í dálkinn, er við hittum hann
aftur á Hótel Borg, þar sem
hann hefur búið í undanfarin
tvö ár. Nú var ekkert sprell
og engar dularfullar athugasemd
ir til að rugla vesalings blaða-
mann í ríminu og lesendur hans
með. Ekkert nema ljúfmenska og
elskulegheit. Kjarval kvaðst ekk
ert vera að vinna núna. — Ég er
ekki upplagður. Er í lægð. Sann
leikurinn er sá, að ég hefi það
of gott hérna. En ég má ekki
leggja mikið á mig. Ég er orð-
inn 82ja ára gamall. Og maður
verður að leika gamlan mann,
ef ekki vill betur. Þegar maður
er búinn að setja öll sín met —
met sem hafa fengið viðurkenn
ingu — þá verður maður latur.
Lægðirnar koma.
— Langar þig ekki til að
setja enn eitt metið?
— Nei, mig langar ekki til
þess, segir Kjarval og er fast-
mæltur. Ég ætlaði að finna eitt-
hvað sem hægt væri að fílósó-
fera með í íslenzkum palett. Að
finna íslenzkt landslag. Það þótti
þeim skrýtið, bætir hann við, og
auðheyrt er að því viðfangsefni
er nú vel lokið.
— Er það skammdegið, sem
leggst í þig, Kjarval. Ertu alltaf
illa upplagður í vetrarrökkrinu?
— Nei, sum árin málaði ég mest
á vetrum. Stundum hafa verið
svo dýrlegir dagar á veturna.
Þá er sólin lágt á himni og lit-
irnir sjást svo vel. Ég hefi málað
ágætar myndir milli gamlárs-
kvölds og þrettánda hér úti í
hrauninu. Þá voru þokur og
stilliþögn og yndilegt veður. Nú
er ég farinn að eiga erfitt með
svefn, sef ekki heilu næturnar.
— Já, ég frétti að þú hefðir
verið í alla nótt í vinnustofunni
inni í Borgartúni og því sést
svo seint á ferli í dag .Hvað
ertu að vinna þar?
— Ég var bara að taka til
og hreinsa penslana mína. Stund
um teikna ég eitthvað og mála
svolítið. En það er bara innifönd
ur.
— „Þegar dagur rís og döggin
hlær“. Þetta ljóð var í Morgun
blaðinu hjá ykkur um daginn.
Það er mikil lyrik í þessu. Hvort
ég yrki ekki? Ég var alltaf
mesti lyrikerinn á dönsku. En
þeir gáfu ekki út ljóðin mín.
Báru fram tvær ástæður. f fyrsta
lagi væru þau ekki nógu góð
og svo aðalástæðuna og það
skipti meira máli. Þeir sögðu:
Þú sóttir um pláss til að verða
málari. Annað ekki. Það er mikið
til í því.
— Já, það er mikið til í því.
Og sú umsókn hefur sýnilega
verið tekin til greina. Megum
við kannski eiga von á Kjarval-
sýningu á næstunni?
— Nei, ekki nema kannski
sölusýningu. í vinnustofunni á
ég mikið af myndum eftir mig
frá ýmsum tímum, sem ég hefi
séu ómerktar og fólk sé núna
að koma með þær til þín. Ertu
alltaf viss um hvaða myndir þú
hefur raunverulega málað sjálf-
ur?
— Oftast. Stöku myndir er ég
í vafa um og þá hringi ég til
vina minna. Þeir þekkja þær með
mér. Jú, það er dálítið um að
gamlar myndir séu ómerktar. Og
stundum farnar að láta á sjá.
Einu sinni hringdi til mín maður,
sem átti mynd eftir mig, gerða
um hásumar á Þingvöllum. Hann
sagði að myndin væri orðin dá-
lítið upplituð. Ég var hissa á
því, þar sem við höfðum svo
góða liti á þeim tíma. Ég fór.
Jú, reyndar var myndin orð-
in dauf. Ég bað um vatn og
handklæði og þvoði myndina.
Þetta var bara tóbaksreykur og
kannski svolítið wisky. Myndin
varð eins og ný.
Þó ég eigi bágt með að trúa
því að Kjarval sé ekkert að
starfa, svo ótrúlega léttur sem
hann enn virðist í fasi, er ekki
hægt að fá upp úr honum um
það. Næst þegar við hittum
hann, verður kannski komið vor
og hann farinn að mála stóra
mynd í einum áfanga, fullur af
lífi og kappi.
málari
Alltaf aö reyna við stóru stökkin
Viðtal við Svavar Guðnason
Svavar Guðnason, listmálari,
er búinn að koma sér vel fyrir
á efstu hæðinni í húsinu á Háa-
leitisbraut 111, einu síðasta verk
efni Sigvalda Thordarsonar arki
tekts. Stór og björt vinnustofa
málarans snýr gluggum í norð-
ur með útsýni yfir sjóinn og til
fjalla, og hægt að hafa opinn
hluta úr vegg inn í þægilega
íbúðina. Þarna er Svavar nú að
byrja aftur að vinna af kappi
að málverkum sínum, eftir frá-
tafir vegna sýningarinnar í Char
lottenborg í Danmörku, þar sem
hann átti sem kunnugt er 8 olíu-
málverk og 9 vatnslitamyndir, og
hlaut góða dóma fyrir.
Hann hafði einmitt verið boð-
aður á fund hjá samtökunum
Grönningen í Kaupmannahöfn
næsta laugardag, er okkur bar
að garði, þar sem ræða skyldi
frekari framvindu sýningarinn-
ar. — Mér sýnist þeir vera að
hugsa um að senda hana eitt-
hvað annað, segir Svavar. — Ég
vona þó ekki. Ég vil fá mínar
myndir heim, enda fékk ég
lánaðar tvær myndir, sem aðrir
menn eiga, til að sýna á þessum
eina stað, bað ekki um meira.
Flestar myndirnar eftir mig, sem
þarna voru sýndar, vóru frá sl.
tveimur árum, nema ein frá 1943
—44. Hún hefur aldrei verið
sýnd fyrr, en mér fannst hún
tálla alveg inn í þessar, sem
ég geri núna
Mér fór því að detta í hug,
að kannski máli maður alltaf
eins. Ég hefi heyrt þá kenningu,
að í myndlist komi fram lína,
sem beinist fram á við og önnur,
er hefur samband til baka. Það
gæti maður kannski nefnt jarð-
sambandið. Þessar stefnur eiga
svo að vera missterkar á hverj-
um tíma. Ef til vill hefur þessi
mynd frá 1943—44 haft svona
mikið samband fram á við, ég
hefi tekið sérlega langt stökk
í það sinn. Mann þekki ég, sem
leit á starf listmálara eins og
langstökkvara. Hann sagði að
maður væri alltaf að taka undir
sig stökk og reyna að komast
sem lengst, færði sig svo til baka
og tæki nýtt tilhlaup. En upp-
hafspunkturinn færðist alltaf
fram af sjálfu sér. Maður er
alltaf að reyna að taka góð
stökk. Þessvegna getur verið að
stöku myndir takist sérlega vel.
Svavar ætlar ekki að sækja
fundinn í Kaupmannahöfn. Hann
er að hefja vinnu aftur og kær-
ir sig ekki um neinar truflanir
frá því. — Sjáðu, hér er stórt
léreft, segir hann og bendir á
ca. 2,10 x 1,80 m stóran striga,
sem stendur upp við vegg í
vinnustofunni. Ég er að hugsa
Annars segja sumir að maður
um að fara að ráðast á þetta.
gaman að geta það. Já, það er
hægt ef maður er í þjálfun.
— Já, það er óskapleg vinna
að mála þessar stóru myndir og
ég vildi ljúka þeim úti, heldur
Kjarval áfram. Stundum, eftir að
hafa málað heilan dag í Svína-
hrauni, þurfti ég svo að ganga
niður að Baldurshaga. Ég vann
líka mikið niður með Korpu og
eitt vorið alltaf í Þingvalla-
hrauni. Þegar svo bíllinn kom,
uppdagaði ég strax hjálparmeð-
al. Þá gat ég ekið út á Reykja-
nes og gengið og gengið. Alltaf
ný mótív. Náttúran yerkaði á
mann sem furðuverk. Ég safnaði
í bakgrunn, miðgrunn og for-
grunn.
— Geturðu ekki skroppið út
fyrir bæinn, til að lyfta þér upp,
fyrst svo illa liggur á þér?
— Ég fór á skíði í tvo daga
um daginn, upp á Sandskeið.
Rétt til að hreyfa mig svolítið.
Það er kalt þennan dag og Kjar
val segir mér söguna um hest-
inn í vetrarkuldunum í Kanada.
Hann stökk yfir girðingu og
kom ekki niður hinum megin
fyrr en þiðnaði, hafði frosið á
miðri leið.
— Mér er sagt, Kjarval, að
sumar gömlu myndirnar þínar
ekki mátt láta til að halda þræð-
inum, missa ekki sambandið.
Eina þeirra þurfti ég að kaupa.
Borgaði fyrir hana á sjöunda
þúsund krónur á uppboði. Hún
er frá því áður en við tókum
upp Kjarvalsnafnið. Það er mið-
nætursólin á Húnaflóa og þrjár
skútur. Þær seldust stundum
svo ört myndirnar. Eins og
Þingvallamyndirnar. Ég tapaði
öllu út úr höndunum á mér. Svo
varð ég að gerast betlari í tvö
ár og safna aftur.
— Þú málar ekki lengur á
Þingvöllum?
— Þingvellir eru_ fyrir löngu
að baki hjá mér. Ég er búinn
að græða svo mikið á Þingvöllum
að ég er feiminn að koma þang-
að. Þar var ég búinn að stúdera
allt svo mikið og þekkti það
svo vel, að ég gat málað fimm
stór málverk af Hrafnabjörgum
á einum degi. Þá vann ég að
vísu langt fram á nótt. Það var
Svavar tekur til pensla sína.