Morgunblaðið - 07.04.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. APHÍL 196«
17

....
* " - ■ " '
Séð yfir Flatey á Skjálfanda sem umflotin er ís og á myndinni sést hin nýja Flateyjarhöfn.
(Ljósm.: Spb.)
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 6. apríl
Stöðug kosninga-
liríð
Oft er kvartað yfir því
að kosningabarátta standi of
lengi á íslandi. Og er þá gjarn-
an vitnað til þess, sem stundum
ber við í Englandi, að þing er
rofið af skyndingu og boðað til
kosninga eftir örfáar vikur. Með
svipuðum hætti var farið að í
Danmörku nú um áramótin. í
Svíþjóð er aftur á móti a.m.k.
að þessu sinni allt annar háttur
á. Þar eiga almennar þingkosn-
ingar að fara fram n.k. septem-
ber. Segja má að undirbúningur
þeirra kosninga hafi staðið allt
frá því í sept. 1966, þegar ráð-
andi flokkur, Sósialdemókratar,
töpuðu miklu fylgi í sveita-
stjórnarkosningum. Borgara-
flokkarnir þrír, sem oft hafa átt
í innbyrðis höggi og eiga að
nokkru leyti enn, hyggja því nú
gott til glóðarinnar og hafa veitt
stjórninni harða aðsókn síðustu
misserin, og þá einkum nú eftir
áramótin. Sumir ráðherranna, og
þá ekki sízt hinn mjög umtalaði
menntamálaráðherra Olof Palme,
sem áður var samgöngumála-
ráðherra og þótti okkur íslend-
ingum erfiður ljár í þúfu við
lausn Loftleiðamálsins, eru og í
stöðugum kosningaham og sækj-
ast ekki sízt eftir fylgi róttækra
vinstri manna eins og m.a. lýsir
sér í þátttöku Palmes í alræmdri
klámmynd, sem einnig hefur
borizt hingað til lands, og í for-
ustu hans fyrir mótmælum gegn
stefnu Bandaríkjanna í Vietnam.
Hin langa kosningabarátta
sem háð er Svíþíóð, er þó ekki
nema svipur hjá sjón miðað við
það, sem í Bandaríkjunum tíðk-
ast. Baráttunni um forsetadæmið
linnir í rauninni aldrei. í helztu
blöðum birtast sífellt greinar um
þa'ð, hverjir helzt hafi auga á
þeirri vandasömu tignarstöðu.
Ekki er beðið úrslita í næstu
kosningum, heldur eru rækilegar
skýringar á framkomu þessa og
hins, sem miðist við það, að
hann komi til greina við forseta-
kjör, ef ekki eftir nokkra mán-
uði eða nokkur ár. þá eftir tvö
kjörtímabil, þ.e. átta ár!
„Nú get ég“
Einn af þeim, sem sagður er
mjög hafa miðað framkomu
sína við að ná forsetakjöri, er
Robert Kennedy. Til skamms
tíma hugðu þó flestir, að hann
miðaði að því að skapa sér sem
styrkasta aðstöðu við kosning-
arnar 1972 og hefði ekki hug á
framboði 1968. í þessa átt mið-
uðu hans eigin hollustuyfirlýs-
ingar í garð Johnsons forseta og
afskiptaleysi af prófkjöri framan
af árinu. Nú er ljóst orðið, áð
þarna var ekki um að ræða
áhugaleysi, heldur einungis, að
Robert Kennedy beið boðanna,
vildi hafa veður af því í hverja
átt vindurinn blés áður en hann
leggði út í kosningahríðina.
Flestir töldu, að grunnt væri á
því góða milli hans og Johnsons
forseta, en það var öldungadeild-
armaðurinn McCarthy, sem átt
hefur í minni persónulegum erj-
um við forsetann, er lét málefni
ráða og gaf kost á sér í prófkjöri
gegn forsetanum, með þeim ár-
angri, að fylgi hans varð miklu
meira en nokkur hafði búizt við.
Þegar andúðin gegn Johnson var
öllum orðin auðsæ, þá lét Kenne-
dy ekki lengur á sér standa.
Hann sagði eins og maðurinn
forðum: „Nú get ég“, og hóf
mikið ferðalag um þá lands-
hluta, þar sem tali'ð er, að byr-
legast blási fyrir honum. Þau
ferðalög líktust mest sigur-
göngu. I frásögur var fært, að
ungar konur hefðu ruðzt að hon-
um með börn sín í fangi, snert
föt hans og síðan legið við yfir-
liði af hrifningu. Allt hefur
þetta á sér nokkurn blæ yfir-
borðsmennsku og Kennedy hef-
ur sætt aðkasti ýmsra fyrir
sjálfshyggju og hentistefnu úr
hófi.
Almenningur
ræður
Fyrir þá, sem utan við standa,
er erfitt um þetta að dæma í ein-
stökum atriðum. Aðstæður í
jafn fjölmennu landi og ósam-
stæ'ðu sem Bandaríkjunum, eru
svo gerólíkar því, sem við eigum
að venjast, að allur saman-
burður er erfiður. Málefna-
ágreiningur er svo flókinn og
margþættur, að almenning-
ur á erfitt með að átta sig á
honum. Þess vegna verða ein-
staklingar ímynd ákveðinnar
stefnu og málstaðar í miklu rík-
ari mæli en hjá okkur tíðk-
ast. Þó að okkur virðist um hóf-
lausa manndýrkun að ræða, þá
er þar raunverulegur málefna-
ágreiningur að baki og val um
hverja höfuðstefnu skuli taka.
Eisenhower fyrrv. forseti lét
raunar svo ummælt við kunn-
ingja sinn, að þróun síðari ára
sýndi, -að hægt væri að kaupa
sig inn í forsetaembættið. í
þessum orðum lýsir sér senni-
lega einkum gremja foringja
þess flokks, sem undir hefur orð-
ið í baráttunni síðustu árin.
Auðvitað ráða peningar miklu í
Bandaríkjunum. Allir gera sér
Ijóst, að þeir hafa orðið
Kennedybræðrum mikiil styrkur
í framaleit þeirra. Sigrar Mc-
Carthys í prófkjörum, sem
hann hefur nú tekið þátt í, sýna
samtj að það er fleira en pen-
ingarnir, sem ráða. Ýmsum virð-
ist og sem Rockefeller, ríkis-
stjóri í New York, sé ólíkt
meiri stjórnmálamaður en Nixon,
fyrrv. varaforseti. Óhemjuleg
auðlegð Rockefellers hefur
ekki nægt honum til að
hljóta útnefningu flokks síns til
forsetaframboðs, sem ekki fer á
milli mála að hann hefur áhuga
fyrir. Hvað sem um Robert
Kennedy verður sagt, virðist
einnig ótvírætt, að auðlegð hans
og ættar hans hrekkur skammt
til skýringar hans miklu lýð-
hylli. Þegar öllu er á botninn
hvolft, þá eru það hinir almennu
kjósendur, allur almenningur í
Bandaríkjunum, sem úrslitaráð-
in hefur.
Konu ráð?
Hverjar sem eru hinar eigin-
legu orsakir til þess, að Johnson
Bandaríkjaforseti hefur nú
ákveðið að bjóða sig ekki fram
aftur, þá getur ekki leikið vafi
á því, að andúðin, sem síðustu
vikurnar hefur lýst sér gegn
honum og stefnu hans, á ríkan
þátt í, eða sennilega lang mest-
an þátt í, að hann skuli tilkynna
ákvörðun sína einmitt nú. Með
þessu er engan veginn sagt, að
Johnson hafi ekki fyrir löngu
verið búinn að gera það upp við
sig, að hann ætlaði ekki að
sækjast eftir endurkjöri. James
Reston segir frá því, að athyglis-
vert sé, að síðustu vikurnar hafi
það einmitt verið eiginkonur
nánustu samstarfsmanna John-
sons, sem mjög hafi dregið í efa,
að hann ætlaði að fara í fram-
boð aftur, þó að samstarfs-
mennirnir sjálfir virtust ekki
vera í neinum efa um þetta.
Reston gefur í skyn, að skýr-
ingin á þessu sé sú, að kona
Johnsons hafi bæði vitað og vilj-
að, að Johnson drægi sig í hlé,
og orðrómurinn um það hafi
síazt út frá henni. Skiljanlegt er
að frúin vilji heldur eiga mann
sinn lifandi og við sæmilega
heilsu en að hann fórnaði fyrst
heilsunni og síðan lífinu við
áframhald síns erfiða starfs. Því
það hefur ekki getað dulizt nein-
um, sem séð hefur myndir af
Johnson síðustu mánuði, og þá
einkum síðustu daga áður en
hann gaf sína eftirminnilegu
yfirlýsingu, að honum var mjög
brugðfð. Hann var orðinn allur
annar að sjá heldur en áður
fyrr. Það er og harla eftirtektar-
vert, að þegar honum brá fyrir
í sjónvarpi hér s.l. miðvikudag,
á meðan hann var að flytja
sunnudagsræðu sína, var eins og
þreytusvipurinn og spenningur-
inn væri af honum horfinn. Svo
var að sjá sem hann væri búinn
að endurheimta nokkuð af sínu
fyrra yfirbragði. Þetta þarf eng-
an að undra. Á forseta Banda-
ríkjanna legigst meiri vandi en
nokkurn annan mann. Á erfið-
um tímum, þegar margt gengur
á móti, hlýtur þetta að taka á
hvern þann sem í hlut á, jafn-
vel þó baráttuþreki hans hafi
verið við brugðið. Síðasta dæmi
örðugleikanna er hið hörmulega
morð mannvinarins dr. Martins
Luthers Kings. Er það eitt ljót-
asta dæmi kynþáttahatursins,
sem Johnson forseti hefur
manna mest reynt að draga úr.
Erfiður arfur
Víetnam-stríðið hlaut Johnson
forseti að erfðum eftir fyrir-
rennara sinn. Hvað sem mönn-
um finnst um frammistöðu John-
sons í öllum þeim átökum, er
hann síður en svo upphafsmað-
ur þeirra. Þau eiga sér langa
sögu, og fer ekki á milli mála,
að kommúniskur undirróður er
þar aðalbölvaldur. Annað mál er,
hvort Bandaríkjamenn hafi
brugðizt rétt við. Areiðanlega
hefur þeim fari'ð þar í mörgu
öhönduglegar en skyldi. Engu að
síður hefur margt ónytjuorðið
verið sagt þeim til ámælis af
þessu tilefni. Mestu máli skiptir
að hin harðasta og tilkomu-
mesta gagnrýni á afskipti og
styrjaldarrekstur Bandaríkja-
stjórnar hefur átt sér stað inn-
an Bandaríkjanna sjálfra. Flest
af ókvæðisorðunum, sem
Bandaríkjunum hafa verið send
utan frá af þessum sökum, hafa
haft alveg öfugan árangur. Þau
hafa hert vilja þeirra, sem eng-
an bilbug vildu láta á sér sjást.
Ásakanir eins og Svíar öðrum
fremur hafa látið leiðazt út í,
hafa einungis reynzt vera liður
í þeirra eigin innri stjórnmála-
baráttu og síður en svo styrkt
stöðu þeirra Bandaríkjamanna,
sem vildu láta draga úr hern-
aðaraðgerðum í Víetnam. Hjá
Bandaríkjamönnum er mangt
öðruvísi en æskilegt væri á
sama veg og hvarvetna annars
staðar á byggðu bóli. En að lok-
um er það þar í landi hin frjálsa
skoðanamyndun, rökræður með
eða móti, og eftir atvikum til-
finningar og eðlisávísun fjöld-
ans, sem úr sker. Johnson
Bandaríkjaforseti hefur árefðan-
lega viljað leiða Vietnam-stríðið
til lykta fyrr og með friðsam-
legra hætti en tekizt hefur. Nú
hefur hann sannfærzt um, að
þetta gæti ekki orðið nema hann
gæfi sig allan að því og ótvírætt
væri, að hann vildi ekki láta
hörmungarnar þar eystra bland-
ast inn í kosningabaráttuna í
Bandaríkjunum. Þetta er einfald
asta og eðlilegasta skýringin á
því, að hann skuli samtímis tak-
marka mjög loftárásir á Norður-
Víetnam, endurnýja sáttatilboð
sitt og lýsa yfir, að hann sækist
ekki eftir endurkjöri sem forseti.
Ólíkir stjórnar-
liættir
Enn eru ekki full gögn fyrir
hendi um aðdraganda og ein-
staka þætti Víetnam-átakanna.
Utanaðkomandi aðilar geta þess-
vegna ekki af sanngirni dæmt
um, hvort Johnson forseti hafi í
öllu farið rétt að né í hverju
honum hafi skjátlazt, ef menn
gera ráð fyrir, að raun beri vitni
um, að svo hafi verið. En segjum
sem svo, að hinn endanlegi
dómur verði sá, að Johnson
hafi þarna farið öðruvísi að en
rétt hafi verið. Berum þá sam-
an viðbrög’ð hans og bandarísku
þjóðarinnar við það, sem
við nú sjáum að höndum bera
þar sem kommúnisminn ræður.
Einmitt þessa dagana berast
fregnir af því, að í kommúnísku
ríki, þar sem menntun og þroski
borgaranna er talinn meiri en
í öðrum löndum kommúnista,
þar fremja nú helztu rétt-
argæzlumenn, æðstu dómarar
og lögvörzlumenn, hver eftir
annan sjálfsmorð. Engum
getur dulizt að sjálfsmorðin
eru í nánu sambandi við
það, að nú eiga þessir menn að
bera ábyrgð gerða sinna, raunar
ekki fyrir þjóðinni sjálfri heldur
aðeins frjálslyndari öflum innan
síns eigin flokks. Nú rúmum 20
áru.m ef'ir að Masaryk, þáver-
andi utanrík:sráðherra, fannst
látinn fyrir utan gluggana á em-
bættisbústað sínum, er fyrirskip
að rannsókn á dónarorsökinni.
Og geíið er í skyn að það hafi
verið sjálf lögreglat., setn með
þéssu móti myrti utanríkisráð-
herra þjóðarmnar. Þegar þann-
ig hefur verið farlð cð gagnvart'
'hinum æðstu og valdamesfu,
hvernig halda menn að hafi þá
veuð búið að hinum sem í.i'nt a
máttu sín á unidanfirnum ár-
u::.? Þegar Siíkar uppljostrani-
verða af þeim sökum ein »m, að
nýir menn komast til valda í
ekiræðisklíkunni, hvernig
mun'.ii þá fara ef fótsið fengi að
vera laust við sjálfan flokkinn
og Xjésa óhikað þá rem hugur
þess stendur til? Sannarlega ber
að fagna því vaxandi frelsi, sem
nú má sjá merki um í kommún-
iskum löndum, en gerum okkur
jafnframt grem fyrir hvilíkt óra
bil er enn milli þessara landa
og hinna, þar sem fullt frelsi ræð
ur.
Einiii lil tveimur
öldum á eftir
Viðureign stúdenta og frjáls-
lyndra rithöÞmda og mennta-
manna við stjórnvöld í Austur
Evrópu minnir um margt á sams
konar átök stúdenta og rithöf-
unda við stjr'rnvöld í Vestur-
Evrópu á síðustu áratugum ein-
veldis þar, þ.e 1830—1848.
Munurinn er helzt sá, að einræð
isherra’.'nir í Austur-Evrópu eru
enn mun harðhentari en jafn-
vel Metternich gamli, og hvað
þeir nú hétu allir valdhafarnir í
Vestur-Evrópu, sem þegar fyrir
150 árum voru taldir lifandi í-
mynd afturhaids og þröngsýni.
í banáttunni gegn andlegu frelsi
er nú hinum ótrúlegustu brögð-
um beitt. Tvennt ber þó af í
lubbaskapnum, Annars vegar
þegar reynt er að fæla menn
frá freis ssókn með því að kenna
hana Gyðingum og skjóta sér
þannig undir Gyðingahatrið
gamla. Þetta er gert hjá þjóð,
sem hefur séð milljónum Gyð-
inga útrýmt, svo að nú eru
einungis eftir h.u.b. «0 þúsundir
Gyðinga í sama landi og áður
bjuggu 3 milijónir af þessum
ættstofni. Ætla mætti að þarna
hefðu menn fengið nóg af við-
bjóði Gyðingahatursins. En það
er síður en svo. Enn er þessi
gamla grýla endurvakin og kann
það raunar að bera vitni um að
harðar sé sótt að valdhöfunum
austur þar en fyrir fram mætti
ætla.
Annað sízt betra er það, þeg-
ar foreidrum hefur verið ógnað
nveð því að ef börn þei.rra á
skólaaldri, einkum í háskóla,
yrðu fundin sek um þátttöku í
frelsishreyfingunni, þá skyldi
það bitna á foreidrunum, vegna
þess að þau væru ábyrg fyrir
hegðun afkvæma sinna. Þetta er
ótrúlegt En sarnt ex það satt,
að enn finnst á íslandi heill
flokkur manna, sem ekki einung-
is afsakar heldur dáir þá, sem
svona fara að.