Morgunblaðið - 22.08.1968, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1968
21
iVerða Dubcek og félögum
búin sðmu ðrlög og Nagy?
NÚ, þegar fréttir berast um,
að leiðtoga Tckkóslóvakíu séu
ekki lengur frjálsir ferða
sinna og aðrir í varðhaldi
Rússa, rifjast upp fyrir mönn
um þau hörmulegu örlög, sem
leiðtogar ungversku frelsis
baráttunnar hiutu fyrir 10 ár-
um. Eftir griðrof voru þeir
fluttir nauðugir til Rúmeníu,
þar sem Rússar frömdu laun-
morð á þeim eftir leynileg
„réttarhöld".
Þessir svívirðulegu glæpir
hafa almennt verið gleymdir
mönnum í þíðu kalda stríðs-
ins á undanfömum árum.
Þegar kúgunaröflin í Rúss-
landi hafa nú á ný kastað
grímunni er fyllsta ástæða til
að kvíða því, að tékknesku
leiðtogunum kunni að verða
búin sömu örlög í myrkum
dýflissum morðingjanna frá
1958.
Það viar aðfaranótt 17. júní
árið 1958 að sú fregn barst
um heiminn að Imre Nagy,
Pal Maleter oig tveir ung-
verskir blaðameinn, sem þeim
þeim sátu í varðhaJdi í Rúm-
eníu hafðu verið teknir af
lífi.
Nagy og Maleter voru for-
ystumemn ungversku bylting-
arininar og báðum höfðu Rúss
ar náð á sitt vald eftir grið-
rof. Nagy var forsætisráð-
herra Ungverjalands þá 10,
örlagaríku daga, sem bylting
in stóð yfir. Maleter vair land
varnarráðherra í stjóm Nagys
og var ofursti að tign, í her
landsins.
Handtaka Maleters bar
þannig að, að skömmu áður
en Rússar hófu dokasókn sína
inn í Búdapest létust þeir
vera tilleiðanlegir til að flytja
her sinn á brott úr Ungverja-
landi og semja frið við Nagy
stjórnina. Ungverjar tóku
boðinu með geysilegum fögn-
uði og létti.
Pal Maleter var skipaður
formaður ungversku sendi-
nefndarinnar, sem semja átti
um brottflutning Rússa.
Hann hélt á fund rússnesku
herstjórnarinnar og var heit
ið fuillkomnum griðum. Það
varð hans síðasta för. Einka-
ritari hans, Magda de Kunery,
skýrði síðar frá aðdragandan
um að handtöku' hans.
— Ég var sannfærð um, að
þeir myndu myrða okkur, og
ég sagði við hanin, að við
myndum aldrei framar sjá
hann. Pal sagði, að hann
myndi hringjá tál mín um
kvöldið, undir eins og hann
kæmi af fundinum. En hann
hringdi aldrei. Hann hafði lít
ið loftskeytatæki með sér, og
ég hafði samband við hann
nokkrum sinnum áður en
hann kom til fundarstaðarins.
Klukkustund eftir að hann
hafði yfingefið okkur, gat ég
ekki lengur náð sambandi
við hann. í síðasta skipti og
við náðum sambandi voru
lokaorð hans þessi: — „Ég
verð að halda áfram, ég verð
að gera það fyTÍr Ungverja-
land“. Maleter og aðrir ung-
versku nefndarmemnimir
munu hafa verið handteknir
þegar í stað, er þeir stigu
fæti inn í rússnesku herbúð-
irnar. Einn á ný höfðu loforð
og fagurgali rússnesku kúgar
anna reynzt fals eitt og bani
þeirra sem á þau trúðu.
Handtaka Imre Nagys leið-
toga ungversku frelsisbarátt
unnar bar að á jafn svívirði-
legan hátt. Eftir handtökur
Maleters hófu Rússar blóð-
baðið um allt landið og loka-
sókn til Búdapest. Þegar varn
ir borgarinnar voru að þrot-
um, leitaði Nagy hælis í Júgó
s'lavneska sendiráðinu í Búda
pest, ásamt 10 samherjum sín
um. Höfðust þeir við í sendi-
ráðinu í nokkra daga.
Rússar og ungversku föður
landssvikararnir með Kadar
í broddi fylkingar linntu
ekki látum. Meðan Nagy, tákn
ungversku þjóðarininair gegn
rússneska ofbeldiinu var enn
óhultur í landinu, var þeim
ekki til setunnar boðið.
Launráð voru brugguð af
Rússum og leppum þeirra.
Nokkrum dögum eftir her-
töku Búdapest létu þeir þau
boð ganga til júgóslavneska
sendiráðsins, að Nagy og fé-
lögum hans væri heimilt að
fara frjálsir ferða simna úr
Imre Nagy
leiðtogi ungverskrar frelsis-
baráttu.
sendiráðinu — þeim væri
'heitið ful'lum griðum og yrði
ekkert mein gert. Enn á nýjan
leik létu Umgverjar blekkj-
ast. Imre Nagy og félagar
hans féllu í gildruna. Þeir
héldu út úr sendiráðimu, þa;r
biðu Rússar þeirra og hand-
tóku þá þegar í stað. 'Harm-
leikurinn hafðd endurtekið
sig — rússnesk loforð höfðu
verið tekin trúanleg. Það eina
sem sagt var opinberlega um
handtökuna var, að Nagy
hefði verið fluttur úr landi
„samkvæmt eigin ' ósk“.
Tvö ár Idðu nú án þess, að
sagt væri orð af opinbexri
hálfu um Nagy og Maileter.
Þá kom reiðarslagið. Tilkynn
ing var birt samtímis í
Moskvu og Búdapest, að þeir
Imre Nagy og Pal Maleter
hefðu verið teknir af lífi eftir
leynileg réttarhöld.
í dómsúrskurðinum sagði,
að þeir hefðu verið „íundnir
sekir um landráð". Þeir hefðu
stutt heimsvaldasinna og
vopnaða andbyltingarsinna í
uppreisin, sem miðaði að því
að steypa hinu löglega stjórn-
skipudagi landsins".
Þannig hljóðaði „dómur“
föðurlandssvikaranna, og
rússneskir böðlar frömdu
myrkraverk sitt í skjóli rúm-
enskra famgelsismúra. Enginn
mannlegur máttur gat komið
ungversku frelsisvinumum til
bjargar.
Viðbrögð admennings í
Ungverjalandi við morðunum
voru svipuð þeim sem nú
hafa frétzt frá Tékkóslóvak-
íu, fólkið var harmi og skelf
ingu lostið. Hlutskipti ung-
verskrar alþýðu var að gráta
fallnar þjóðhetjur.
f Vestur-Evrópu reis reiði-
alda gegn launmorðuinum.
Fjöldafundir voru haldnir og
mótmæli samþykkt. Hér í
Reykjavík var haldinn geysi-
fjolmennur mótmælafundur
á Lækjartongi og meðal
ræðumanna var ungverskur
stúdent, sem hafði tekið þátt
í frelsisbaráttunni. Bn þeir
menn fundust þá á íslandi og
annars staðar í V-Evrópu, sem
létu sér fátt um launvígin
finnast. Ekki gerðu hérlendir
kommúnistar sér þá tíðfarið
í rússneska sendiráðið og mót
mælastöður voru óþekkt fyrir
bæri. Árin liðu og blóðöxi
Nagys og Maleters var vendi-
lega falin sauðargæru „frið-
samlegrar sambúðar" og laun
vígin gleymdust mönnum í
Evrópu smám saman. Það
virtist ætla að fara um þetta
illvirki eins og mörg önnur,
sem framin hafa verið með
samábyrgð heimskommúnis-
mans.
En skyndilega í gær urðu
örlög Nagys og Maleters
mönnum ljóslifandi. Enn á ný
var blóðöxi kommúnismans
reidd að rótum frelsisins.
Þau tíðindi bárust að tékkn-
esku leiðtogarnir með Dub-
Pal Maleter
cek í broddi fylkingar hefðu
verið numdir á brott í bryn-
varinni bifreið. Nagy og Mal-
eter stigu fram úr skugga
gleymskunnar, sauðagæran
féll. Næstu tíðindi verða ef til
vill að Dubcek og félagar
hans verða fluttir úr landi
,^amkvæmt eigin ósk“.
Eru örlög þeirra ráðin?
Eru ný myrkraverk yfirvof-
andi?

- ÞEIR VERÐA
Kramhald af bls. 20
flóttanum. Þær hljóma eins og
kveðja til lífsins, enda munu fá-
ir hafa átt afturkvæmt. Ekki
eru til neinar nákvæmar tölur
um hve mörgu fólki var rænt,
en gizkað á, að það hafi ekki
verið færra en 40 þúsund fyrsta
mánuðinn.
Jafnframt hófst mikil straum-
ur flóttafólks frá Ungverjalandi,
aðallega til Austurrikis og fyrsta
mánuðinn munu hafa komið
þanga'ð um 100 þús. flóttamenn.
Fljótlega eftir að Rússar náðu
ölum héruðum landsins á sitt
vald, hertu þeir mjög á eftir-
liti við landamærin, en tókst
samt ekki að koma í veg fyrir
að fjöldi manns yfirgæfi landið,
enda lögðu margir líf sitt í söl-
urnar á flóttanum.
Stóðu þöglir, niðurlútir
og vonlausir
Á byltingardögunum hafði al-
gjört verkfall vertið ríkjandi í
Ungverjalandi, en þegar komm-
únistar náðu yfirráðum yfir út-
varpsstöðinni hófu þeir a'ð senda
áskoranir til fólks að taka upp
vinnu að nýju. UVigverjar sinntu
eki þeim kröfum og urðu Rúss-
ar að beita hervaldi til að fá
menn á vinnustaði. Fyrstu dag-
ana sem menn mættu á vinnu-
staði höfðust þeir ekki að. Dapr-
ir stóðu þeir. þögulir og niður-
lútir í smáhópum og létu þannig
í ljós orðlausa gremju og von-
leysi. Rússneskir hermenn stóðu
yfir þeim með alvæpni. Verka-
mennirnir sögðu: Það er ekki
hægt að vinna undir byssustingj
um og byssuhlaupum. Og það
er hættulegt að koma út fyrir
hússins dyr, því að Rússamir
ræna öllum okkar ungu mönn-
um.
Rann blóðið til skyldunnar.
Um allarn heim vöktu atburð-
iriniir í Ungverjaiaindi öldu reiði
og fyrirlitningar á kommúnist-
um. Margar þjóðiir reyndu að
veita hinum kúguðu Unigverjum
er tókisf að flýja föðurland sitt,
aðstoð. Á íslamdi voru haldnir
mjög fjölmenniir fundir þar sem
ofbeldis- og hryðjuverkum komm
únista var mótmælt og frelsis-
vinum í Ungverjalundi sýnd sam
úð. Bn íslenzkir kommúnistar
vonu trúir eðili sírau. Þeim ramn
blóðið til skyldunraar. Fáheyrt er
ofbeldi það er k omm ú nistale ið -
toginn Einar Olgeirsson framidi
þá sem fonseti Neðiri deiflidar Al-
þinigis, er haran neitaði Ólafi
Thors um orðið til að tala um
Ungverjailandsmálið. Á byltingar
afmæli Rússl'amds létu kommún-
isitar ferðiir síraar í rússniesíka
siendiiriáðið ekiki raiður falila. Þar
hafa þeir væntanlega skálað við
rússraeska s'koðanabræður sína
og fagnað „sigrum í þágu alþýð-
unnar" eins og blóðsúthellingarn-
ar hét'u á þeirra máli.
★
Það fyrnist yfir atburðina í
Ungverjalandi. örvæntingarradd
ir sem hrópuð'u á hjálp hljóðn-
uðu. Stálkirumlur kommúnista
náðu helj'artaki sínu á Uragversku
þjóðirani. Grímiu friðarsinnaniraa
var brugðið aftuir upp. Nú hefur
hún fallið. Tékkneska þjóðin er
fórnarlambið.
— Dubcek - Novotny
Framh. af bls. 10
sig nokkuð í sessi, fór hann nær
samstundis að fjarlægjaist stefnu
Novotnys opinberlega. Ein
fyrsta gerð hans sem forystu-
manns var að beita sér fyrir því
að dregið skyldi úr hörku við
slóvaraska rithöfunda og mennta
menn, sem upp frá því feragu auk
ið tjániragarfrelsi. Hann varð
einnig hlynntur nýjram ráðstöf-
unum og aðgerðum í efnahags-
miálum, er gert höfðu vart við
sig og próflessor Ota Sik var
talismaður fyrir. Eftir því sem
tímar liðu fram varð hinn hlé-
drægi Sióvaki öruggari og smám
saman þroskaðist hann í að
verða eindreginn gagnrýnandi á
stefnu Novotnys.
Þegar svo hart var lagt að
Novotny um aukið frelsi og um-
bætur tók hann upp nýja að-
ferð. Hann lézt gefa eftir í
nokkrum atriðum, en þegar hon-
um þótti nóg komið sýndi hann
liörku á nýjan leik. Þannig
leyfði hann tskyndilega blómstr-
nndi listalíf í landinu, einkum í
bókmenntum og leyfði til dæmis
að verk Franz Kafka skyldu
glefin út, kvikmyndir sem bann-
aðar höfðu verið fengu nú náð
fyrir augum hans og alls konar
„borgaraleg einkenni" gerðu
var-t við sig. Sömuleiðis leyfði
hann nokkra igagnrými í blöðum.
En haran hélt áfram uppteknum
hætti að ofsækja rithöfunda með
alls konar dulbúnum aðgerðum
og svipti suma algerlega rit-
freilsi sínu. Hann leyfði Ota Sik
einnig að framkvæma nokkrar
af umbótahuigmyndum sínum,
þar á meðal, meiri álagniragu á
hagnað og lauraauppbætur — en
síðan dró hann það til baka, áð-
ur en nokkur sýnitegur árang-
ur hafði orðið.
Óánægjan með Novotny náði
hámarki sumarið 1967 og um
haustið. Á furadi sambands tékk
neskra rithöfunda risu frjáls-
lyndir rithöfundar úr sæti, hver
á fætur öðrum og gagnrýndu
Stjórnarvöld harðlega fyrir að
mergsjúga tékkneskar bókmennt-
ir með ritskoðun.
Novotny svaraði með því að
banna hið frjálslynda tímarit,
Lieterarni Novinu og hanra kom
í veg fyrir, að hinir frjáls-
lyndari rithöfundar næðu kosn-
ingiu í stjórn sambandsins. Það
sem verra var, hann sendi lög-
reglulið á vettvang til að dreifa
mótmælaigöngu 1500 stúdenta,
sem var farin til að mótmæla
slæmum aðbúnaði í TækniháskÓi
anum í Prag. Þessi ruddalega
framkoma leiddi af sér mótmæli
annara stúdenta og margs konar-
mótmælaaiðgerðir voru nú uppi
hafðar um skeið,
Fall Novotnys
Það er á þessum tíma, ólgu
og ókyrrðar, að A'texander Dub
cek kom fram í sviðsljósið. Þar
sem hann var flokksformaður í
Slóvakíu varð hann einn af með
limum miðstjórnarinnar og á
tfundi hennar í október stóð
hann upp og bar fram harða
gagnrýni á stefnu Novotnys og
fyrir að standa öllum framförum
í landinu fyrir þrifum. f beizkri
svarræðu kailaði Novotny Dub-
cek „borgaralegan þjóðernis-
sinna" einihver mestu skammar-
yrði, sem til eru í orðaforða
'kommúnista. Dubcek tók að
vinna að tjaldabaki að því að
koma Novotny frá forystu sem
floikksleiðtoga og vann á sitt
band fjölda háttsettra kommún-
ista, menntamenn, námsmenn og
verkamenn. Þegar Novotny tfór
til Moskvu til að vera viðstadd
ur hátíðarhöldin vegna 50 áira af
mæliis byltingarinnar, þá kom
hann í veg fyrir, að Duboek
yrði í fylgdarliði sínu. Þetta var
grundvallarskyssa, þar sem Duib
cek sat heima ásamt öllum fyig-
ismönnum sinúm og átti hann
næsta auðvelt með að tryggja
sér fylgi og stuðning. Þegar No-
votny kom heim, töldu þeir
si'g nógu trausta í sessi til að
krefjast afsagnar hans.
Novotny reyndi að bola Dulb-
cek úr embætti, en Slóvakar
tóku það óstinnt upp. Skömmu
síðar kom Breshnev flugleiðis
frá Moskvu og g:rði tilraun til
að bjarga Novotny, en það var
um seinan. — Novotny sagði
af sér í janúar og Dubcek var
kjörinn eftirmaður hans. En No
votny vildi ekki gefast upp.
Bandamenn hans í varnar- og
innanríkisráðuneytinu lögðu á
örvæntingarfull ráð um valda-
rán og að minnsta kosti ein her
deild var reiðubúin að aka inn í
Prag honum til stuðnings. En á-
ætlunin fór út um þúfur þá
vegna sundurlyndis þeirra sem
áttu að framfyigja henni. Um
það leyti að flokksleiðtogar
söfnuðust saman í Prag til að
minnast 20 ára afmælis kommún
iista í landinu, hafði almennings-
álitið snúizt svo gersamlega
gogn Novotny, að örlög hans
voru ráðin.