Morgunblaðið - 26.04.1970, Blaðsíða 16

16
MORGUNBL.AÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. APRÍL 1070

Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ámi Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Askriftargjald 165,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 10,00 kr. eintakið.
MEIRIHLUTI ALLRA
BORGARBÚA
17’ins og eðlilegt er, beinist
athygli manna og um-
ræður nú mjög að borg-
arstjórnarkosningunum í
Reykjavík í vor, og spuming-
in, sem menn velta fyrir sér,
er sú, hvort Sj álfstæðismenn
muni halda meirihluta sínum
í borgarstjóminni eða ekki.
í borgarstjómarkosningunum
1958, 1962 og 1966 má segja
með nokkmm sanni, að flest-
ir borgarbúar hafi gengið út
frá því sem vísu, að meiri-
hluti Sjálfstæðismanna
mundi haldast. Sú almenna
skoðun átti þó sinn þátt í því,
að litlu munaði í kosningun-
um 1966, að illa færi, þótt
meirihlutinn héldist naum-
lega að lokum.
Að þessu sinni hlýtur öll-
um borgarbúum að vera
ljóst, að mikil hætta er á því,
að meirihlutinn í borgar-
stjóm tapist. í borgarstjóm-
"*arkosningunum 1966 hlutu
Sjálfstæðismenn tæplega 19
þúsund atkvæði, en í alþing-
iskosningunum 1967 hlaut
Sjálfstæðisflokkurinn aðeins
um 17500 atkvæði í Reykja-
vík. Til þess að halda meiri-
hluta sínum í borgarstjórn
Reykjavíkur þurfa Sjálfstæð-
ismenn því að bæta við sig
nokkur þúsund atkvæðum
frá síðustu kosningum í
höfuðborginni.
Nú er það staðreynd, sem
allir viðurkenna, að Sjálf-
stæðismenn hafa a.m.k. ekki
í nokkrum síðustu borgar-
stjómarkosningum hlotið
meirihluta í borgarstjóm
Reykjavíkur í krafti atkvæða
frá stuðningsmönnum Sjálf-
stæðisflokksins einum. Stór
hópur kjósenda, sem í þing-
kosningum greiðir öðrum
flokkum atkvæði, hefur í borg
arst j ómarkosningum j afnan
látið atkvæði sitt falla á lista
Sjálfstæðismanna í Reykja-
vik til þess að tryggja höfuð-
borginni trausta og samhenta
stjórn. Sjálfstæðismenn hafa
, jafnan gert sér grein fyrir
því, að meirihluti þeirra í
borgarstjóm Reykjavíkur
væri ekki byggður á flokks-
legum gmnni, heldur stæði
að honum mun breiðari fylk-
ing borgarbúa. Þetta hefur
lagt aukna ábyrgð á herðar
borgarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins og þess borgar-
stjóra, sem þeir hafa kosið.
í samræmi við niðurstöður
kosninga hafa þessir aðilar
leitazt við að starfa sem full-
trúar allra borgarbúa, en
ekki einungis hluta þeirra. 1
hvers kyns fyrirgreiðslu og
þjónustu hafa allir borgar-
búar setið við sama borð, en
ekki verið mismimað eftir
því, hvar í flokki þeir standa.
Þetta á líka við um afstöðu
borgarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins til tillagna frá full-
trúum minnihlutaflokkanna í
borgarstjórn. Málefnaleg af-
staða hefur verið tekin til
þeirra, eins og einn borgar-
fulltrúi Framsóknarflokksins
lýsti svo glögglega í ræðu
fyrir skömmu.
Það er líka athyglisvert, að
enginn heldur því fram, að
höfuðborginni hafi verið illa
stjórnað undir forystu Sjálf-
stæðismanna. Þvert á móti
lýsa jafnvel frambjóðendur
andstæðinganna yfir því, að
Reykjavík hafi verið mjög
vel stjómað, eins og einn
frambjóðandi Alþýðuflokks-
ins komst að orði á dögunum.
í borgarstjómarkosningun-
um, sem fram fara í vor, verð
ur framboðslisti Sjálfstæðis-
flokksins að fá stuðning veru
legs hóps kjósenda, sem að
öðru jöfnu kjósa aðra flokka,
ef meirihlutinn á að haldast.
Sjálfstæðismenn beina máli
sínu sérstaklega til þessara
kjósenda og leita eftir stuðn-
ingi þeirra. Þeir heita því,
að þeir muni hér eftir sem
hingað til starfa sem fulltrú-
ar allra borgarbúa, en ekki á
flokkslegum gmndvelli, ef
þeir fá þennan stuðning nú
eins og áður. Án stuðnings
fólks, sem styður aðra flokka
í landsmálum, mun Sjálf-
stæðisflokkurinn ekki hljóta
meirihluta í borgarstjóm
Reykjavíkur. Þá fellur það í
hlut andstæðinganna að taka
við stjóm Reykjavíkur. Þeir
em nú skiptir í fimm flokka
og flokksbrot. Er það heilla-
vænlegra fyrir Reykjavík að
fela fimm ólíkum aðilum
stjóm höfuðborgarinnar en
einum samhentum flokki,
sem borgarbúar hafa langa
og góða reynslu af? Þessari
spumingu svara borgarbúax
hvar í flokki sem þeir standa
á kjördegi. Sjálfstæðismenn
fara fram á það eitt, að þeir
láti velferð Reykjavíkur ráða
atkvæði sínu, eins og Geir
Hallgrímsson komst að orði á
Stúdentafélagsfundi fyrir
skömmu.
FIRRINGIN
NÚ tíðkast það, að tala mikið um firr-
ingu, verfremdung í bókmenntum og
listuim. Menn koma jafnvel ofan úr
sveit og virðast allt í einu hafa uppgötv-
að þetta uppáhaldsorð marxistískrar
bókimenntakriufningar og hampa því
óspart. Þær bókmenntir sýnast lítils
virði í augum þessara manna, s«n eklki
lýsa vesöld nútfcnamainnsins, utanveltu
hans og framandleik í þjóðfélaginu.
Kvenrithöfundi nokkrum, finmst það
markvert um skáldsögu eftir sig, að hún
hefur verið orðiuð við firringu af sænsEk-
um gagnrýnanda. Þar sem borgarlíf er
rétt uim það bil að myndaist, eða er lík-
ast nýfæd^B barni, á að vera risinn upp
öflugur hópur rithöfunda, sem leiðist
ákaflega borgarlíf og er hræðilega ein-
mana.
En hér er um bókmenntalegt faðm-
lag að ræða. Sveitamaðurinn, sem
eflaust lítur á sig sem stkýramda, hefur
fundið sína líka og hvað er eðlilegra en
hann dái þá og virði. Ef einlhverjum
finnst hér óljóst komist að orði, skal
þeim sama bent á útvarpiserindi Sveins
Skorra Hösikuldssonar í tilefni Rithöf-
undaþings og nýlega grein eftir sama í
tímaritimu Andvara, sem Bókaútgáfa
Menningarsjóðs annast dreifingu á.
í grein sinni: „íslenzkur prósaskáld-
skapur 1968“, ræðir Sveinn Skorri um
þá þróun, sem hann nefnir svo, sem
orðið hefur í nágrannalöndum okkar í
þá átt, að skáldin hafa æ meir hneigst
að félagslegri róttækni, stefnt að því
að leysa pólitískan vanda með verkum
sínum. Hann talar fjálglega um „hlut-
verk hrópandans í eyðimörkinni“ og
fieira í þeim dúr. Lesendur skulu ekki
hrelldir með löngum tilvitnunum í
Svein Skorra, og heldur skal ekki spillt
fyrir þeim, sem í ofvæni bíða þess að
fá lesið grein hans í heild. En svo vill
til að undirritaður hefur lítillega kynnt
sér bókmenntir nágrannalanda okkar,
einkum Svía, sem eru í uppáhaldi hjá
ólí'kustu mönnum á Islandi, eins og
kemur til að mynda fram í Bergmáls-
pistli Þjóðviljana og Rispu Morgun-
blaðisins.
FÓRNARDÝR PÓLITÍSKRAR
BOPUNAR í SKÁLDSKAP
f sænsfca tímaritimu Ljrrikvannen, 1.
h. 1970, en á það skal minnt að þetta
rit er töluvert vinstri sinnað, er beint
tveimiur spurningum til gagnrýnenda,
sem einnig eru skáld, og er tilgangur-
inn með spurningunum fyrst og fremst
sá, að fá að heyra skoðun þeirra á
bókmenntuim þess áratugar, sem nú
er liðinn, að minnsta kosti í Svíþjóð, og
kynnast viðhorfum þeirra til framtíð-
arinnar.
Johannes Edfelt, hið merka skáld og
gagnrýnandi, sem nú er félagi sænsku
Akademiíunnar, bendir á í svari sínu, að
pólitísk Ijóðagerð sé ekfcert nýtt fyrir-
brigði. En nú tóku gagnrýnendur hana
upp á arma sína, segir Edfelt, og það
orkaði illa á mig og fleiri að verða var
við þröngsýni vissra gagnrýnenda, sem
snerust meira og mimna gegn þeirri
tegund skáldskapar, sem ekki var af
pólitískum toga.
Jan Mártenson lýsir því yfir, að hann
sé í senn fylgjandi og vantrúaður á
hina ríkjandi pólitísku tilhneigingu
skáldskaparins. En margir hafa orðið
fómardýr pólitísfcrar boðunar, bætir
Mártenison við. Hann leggur áherslu á,
að efcki megi gylla um of félagslega
hlið bókmenntanna. Það er vafalauat
elkki til rithöfundur, sem kemst hjá
því að verða fyrir áhrifum af samtíð
sinni, segir hann. Niðurstaða M&rten-
sons verður sú, að þörf sé á rithöfund-
um, sem takast á við hverSkyns vanda-
mál, en ekki síður nauðsyn að eiga
skáld, sem telja skáldskapinn sjálfan
Skipta mestu mál'i. Lokaorð M&rten-
sons eru atlhyglisverð: „Skáldskapurinn
er það, sem skáldin gera hann að, ekki
gagnrýnendurnir.“
SVÍAR ORÐNIR ÞREYTTIR
Á FÉLAGSLEGU TÍSKUNNI
Ég held, að ýmsir hefðu gott af að
hugleiða svar Jans Mártensonis, og það
er meira að segja prýðilegt innlegg í
þá umræðu, sem hérlendis hefur staðið
um gagnrýni í vetur. Hún verður ekki
rifjuð upp hér eða frekar sa/gt frá svör-
um gagnrýnendanna og skálda.nna
sænsku. Margt merfcilegt kemur fram
í svörunum, en mér finnst þau yfirleitt
gefa til kynna, að Svíar séu orðnir
þreyttir á því, sem nú á að fara að
verða tístoa hjá okfouir: félagslegar
bóikmenntir. Bókmenntastefnur eru
duttlungafullar og skáld aldrei of oft
minnt á það, að vara sig á því, sem
áhugasamir gagnrýnendur vilja gera úr
þeim. Aðalatriðið er, að um margar
leiðir sé að velja.
EYDIMERKTJRGANGAN
f kennsluleikriti sínu Undantekning-
unni og regluinni, lýsir Bertolt Brecht
kaupmanni, sem í ákafri löngun sinni
til að verða fyrstur yfir eyðiimörkina
í því skyni að tryggja sér einfcaleyfi á
vöru sinni, pískar miskunnarlaust
burðarmann sinn. Þegar burðarmaður-
inn gerir annað en kaupmaðurinn vænt-
ir sér af honum, verður semisagt heiðar-
legur, fær hann kúlu úr byssu kaup-
mannisins að launuim og gefur upp and-
ann. Burðarmaður þessi minnir á suma
rithöfunda, sem vilja gera gagnrýnend-
um sínum til hæfis. En hvenær verða
þeir sfcotnir? Þegar ga'gnrýnandinn,
þ. e. a. s. kaupmaðurinn, finnur að hann
getur e:kki lengur notast við þá og þeir
eru að breytast í meunsfcar verur. Á
íslandi heyrast raddir, sem tala með
velþóknun um eyði'merfcurgöngu skáld-
skaparins, þjóðfélagsfirringu hans.
Sigfús Daðason yrkir í Hendur og orð,
um þá skelfingu, sem menn geta fyllst
gagnvart vanda orðanna. „Þau geta
sprungið“, yrkir Sigfús, „og þó er hitt
öllu hættulegra/ það getur vöknað í
púðrinu.“
Æ, þú stóri haiu'gur mannlífs og skáld-
skapar!
pq
Þolinmæði
Tslendingar eru umburðar-
lyndir og seinþreyttir til
vandræða. En bersýnilegt er,
að þolinmæði landsmanna er
á þrotum gagnvart óróa-
seggjum, sem vaða uppi með
yfirgangi, hvort sem það eru
námsmenn undir stjórn
kommúnista, sem ráðast inn í
sendiráð í Stokkhólmi eða
Æskulýðsfylkingarmenn, sem
ryðjast inn í ráðuneyti í
Reykjavík. Friðsamleg mót-
mæli eru eitt, en ruddaleg
uppivöðslusemi annað. Á
á þrotum
þessu tvennu ber að gera
greinarmun.
Lögreglan í Reykjavík hef-
ur sýnt mikla stillingu í við-
skiptum sínum við þá óláta-
seggi, sem um nokkurt skeið
hafa haft sig í frammi með
ýmsum hætti, en þar eru
jafnan sömu menn að verki.
Almenningur ber líka traust
til lögreglunnar og væntir
þess, að hún verði föst fyrir,
en sýni jafnframt stillingu.
Lýðræðissinnum ber og að
styðja lögregluna í hennar
starfi, en ekki að grafa und-
an því trausti, sem hún nýt-
ur eins og tilraun er gerð til
í dagblaðinu Tímanum í gær,
vegna réttmætra aðgerða lög-
reglunnar í menntamálaráðu-
neytinu.
Það er vissulega tími til
kominn, að þeir námsmenn,
sem af heiðarleik vilja berj-
ast fyrir málstað, sem þeir
trúa á að sé réttur, slíti öllu
sambandi við afbeldisweóei
kommúnista. Þá mega þeir
vænta þess, að réttmætt t’Uit
verði tekið til óska þe'rr" en
að öðrum kosti þurfa ’>eir
ekki að búast við mikiurn
árangri.