Morgunblaðið - 19.10.1972, Blaðsíða 10

ÍO
MOROUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. OKTOBER 1972
Guðlaugur Guðmundsson:
Að heimsmeista r aeinv í gi loknu
ÞEGAR litið er til baka eftir
skákeinvígi aldarinnar, eins og
það hefir verið kallað, og horft
er yfir autt sviðið, blasa við
margir atburðir, sem í spennu
aiuignabliksins varð strax að taka
ákvörðun um. Ef það er mikill
ávinningur að auglýsa land sdtt
og kyinna, þá hefir það tekizt nú.
fsland var í þjóðbraut i fulla tvo
mánuði, og augu heimsins beind-
ust að því. Óður þess barst í máli
og mynduim inn í hverja höll og
hreysi og allt þar á milli, hvar
vetna í heiminuim, þar sem menn
ing er risin af fruimstiigi. Allir
vildu fylgjast með tveim mestu
skáksniilingum heimsins, þeim
heimsm/eistaranum, Boris
Spassky, og áskorandanum, Rob-
ert Fischer. Ekki dró það úr
spennunni, að þessir tveir snill-
ingar eru hvor frá sínu stórveld-
inu, Sovétrikjunum og Banda-
ríkjunum, er hafa óldk hagkerfi
og mat á manngildi. Hið fyrr-
nefnda lítur á fólk sitt í hópein-
ingum, siem einn lið í ríkiskerf-
inu, er stjómast að ofan en í því
síðarnefnda er það einstaklingiur
inn, sem verður sjálfstæðari og
fær að njóta dugnaðar sins og
snilli. Ég er ekki frá þVi, að þeg-
ar fylgzt var með tafimennsku
þessara manna, hafi í henni
speglazt þau þjóðfélagskerfi, sem
þeir ólust upp í og þróuðust með.
Spassky var bundinn við teorí-
una og vildi sem lengst halda sér
við hana, en Fiseher fór jafnan
við fyrsta tækifæri út úr hefð-
bundinni leikjaröð og kom í þess
stað með nýja eða afdankaða
iieiki, sem hann hafði greinilega
endurskoðað og bætt. Þetta varð
til þess að glæða skákirnar meira
lífi og spennu. Aðferð þessi virt-
ist koma heimsmeistaranuim,
Spassky, i opna skjöldu. Tafl-
tækni Fischers, stöðumat og
reikningslist með dýpri innsýn í
framgang skákarinnar en mót-
stöðumaðuirinn hafði og sterkur
sigurvilji réðu úrslitum um enda
lokin. Ég tel Fischer sterkasta
skákmann heims. Hann er frjór
með yfirburða stöðumat og reikn
ingslist, svo að ekki er nema von,
að venjuiegur skákskýrandi
hnjóti þar um þúfur.
Þegar við skáksambandsmeinn
undirbjuggum þetta einvigi og
gerðum fjárhagsáætlanir, var
það okkar stærsti höfuðverkur,
að einvígið stæði stutt yfir, að
Fischer myndi sigra Spassky á
svipaðan hátt og hina, þá Taj-
manoff, Larsen og Petrosjan, og
umferðirnar yrðu frá 13 til 15.
Enginn áhugi hefði orðið á þessu
einvígi, ef um slíka einstefnu
hefði verið að ræða, að áskor-
andinn hefði leikið heimsmeist-
arann eins og kötturinn mús-
ina. En hvað áttum við að halda,
því að allir vita, að ekki er stór
miunur á Petrosjan og Spassky.
Það var þvi rökrétt hugsun að
álykta að Spassky myndi ekki
standa sig vel gegn Fischer. En
aðrir voru þeir er bjuggust við
meiru af Spassky og spáðu hon-
um sigri og má þar nefna Lar-
sen hinn danska. Ég held að
þetta hljóti að hafa verið ósk-
hyggja, þegar haft er í huga, að
þá nýverið hafði Fischer tekið
Larsen með 6—0. En Larsen var
skemmtilegastur skákskýrenda i
Laugardalshöllinni.
Að tæknilegar breiliur, „óróleg
ára eða kraftasvið" hafi verið
notað til þess að lama baráttu-
prek Spasskys visa ég til föður-
húsanna, þaðan sem þær hug-
myndir kornu. En skyldi engum
hafa dottið i huig, að erfitt væri
fyrir Fischer að tefla undir mál-
sókn með stöðugum hótunum um
lögbann á allar eigur hans? Ef
til viH mætti rekja eitthvað af
jafntefliunium til þess.
Já, margir atburðir frá að-
draganda og undirbúningi þessa
mlkia einvígis eru minnisstæðir
og þess virði að hafa lifað þá.
Þar hefur maður kynnzt mörgu
fólki með ólik sjónarmið og mat
á verðmætum. Suimir vinna í
kyrrþey með þjóðarhag fyrir
augum. Aðrir tala mikið og fall-
ega og vilja helzt standa fyrir
framan myndavélar. Ég skal í
stuttu máli rifja hér upp minn-
ingar mínar frá tveim dögum,
er mér fannst bera hæst í undir-
búninigi og aðdraganda þessa
mikla einvígis, en það voru dag-
arnir 2. oig 3. júilí 1972.
Laugardaginn 1. júlí að kvöiidi
fór fram setningarathöfn í Þjóð-
leikhúsinu. Áskorandinn mætti
ekki, enda ekki kominn til lands-
ins. Allt var því í óvissu um,
hvort af einvíginu yrði, en það
átti að hefjast kl. 5 eftir hádegi,
sunnudaginn 2. júli. AUir voru
þvi eitt stórt spurningamerki við
þessa setninigarathöfn. En
Spassky var hinn hressasti og
hreif alla viðstadda með fram-
komu sinni.
Sunnudaginn 2. júlí var hald-
G. Þórarinssyni forseta S.í. voru
hins vegar þeirrar skoðunar, að
einvígið hefði hafizt með setn-
ingarathöfninrti kvöldið áður.
Hér var uim mjög þýðingarmik-
ið atriði að ræða, þar sem ann-
ars vegar bar yfirdómara að úr-
skurða Spassky sigurvegara i
fyrstu skák vegna fjarveru Fis-
chers, ef einvigið væri hafið, en
hins vegar væri málið enn í hönd
urn FIDE, ef einvígið yrði úr-
skurðað ekki hafið. Hér er þvi
um tvo kosti að ræða, að dæma
Fischer fyirsitu skákina tapaða
eða að FIDE fresti einvíginu
til þriðjudags. Fundarmenn voru
niðurlútir og virtust forðast að
horfa hver á annan. Kvíðinn og
efinn skein úr svip þeirra. Krogi-
us keðjureykti sígarettur og var
órór. Geller húkti fram á borðið,
svo að sterklegar herðar hans
gengu upp á höfuð. Hann var
íbygginn og þungur á svip. Á
hægri hlið honum sat túikur,
landi hans úr rússneska sendi-
ist í bjartsýni. Hinn virðulegi og
svipmikli öldunigur, dr. Euwe,
sagði með áherztu: „Þe.tta inn-
legg Lothars Schmidts ber að
meta.“ Hér gaf Friðrik Ólafsson
bendingu um að fá orðið og
spurði: „Er ekki erfitt fyrir
Spassky að tefla eftir þessa
stöðu?“ En dr. Euwe hélt áfram
og spurði enn á ný Rússana:
„Hvað viljið þið, að ég geri?“
Geller svaraði: „That’s up to
you, dr. Euwe.“ Það er þitt að
ákveða það. „Ég tek mér tveggja
tíma frest,“ svaraði dr. Euwe,
„og hef samráð við þá stjórnar-
menn FIDE, sem hér eru stadd-
ir, en skýri frá ákvörðun okkar
á blaðamannafundi seinna í dag.“
Á annað hundrað blaðamenn alls
staðar að úr heimirium biðu ut-
an dyra eftir fréttum. Framhald-
ið er síðan ölilum kunnugt ' úr
fjölimiðluim.
Vissulega ríkti mikil spenna,
allir vildu í lengstu lög halda i
einvígið. En Fischer var erfitt
Stjórn Skáksambands íslands. Aftari röð frá v.: Guðlaugur Guðmundsson, Þráinn Guðmundsson,
og Hilmar Viggósson. Fremri röð frá v.: Guðjón Ingvi Stefánsson, Guðmundi'r G. Þórarinsson
og Ásgeir Friðþjónsson.
inn funduir á Hótel Loftíieiðum
og voru fundarmenn þessir:
Forseti FIDE, dr. Max Buwe,
dómarar einvígisins þeir Lothar
Schmidt og Guðmiundiur Am-
laugsson, Rússarnir Spassky,
Geller, Nei og Krogius og svo
sitjóm Skáksambands íslands,
þeir Guðmundur G. Þórarinsson
forseti, Ásgeir Friðjónsson vara-
forseti, Hilrnar Viiggósson gjald-
keri, Guðlaugur Guðmundsson
meðstjómandi og Guðjón Ingvi
Stefánsson framkvæmdastjóri.
Einnig sátu fundinn Friðrik ólafs
son og Guðmundur Einarsson úr
ráðgjafanefnd. Þráinn Guð-
mundsson ritari S.í. var fjarver-
andi. Tilefni fundarins var, að
hringt hafði verið frá Bandarikj-
unum og tilkynnt, að Fischer
væri veikur og gæti ekM mætt
á tilsettum tíma. Veikindi
Fischers vora óljós og læknis-
vottorð vantaði þeim til stað-
festu, en samikvæmt FIDE-regi-
um á læknisvottorð, sem lýsir
og staðfestir sjúkdóm keppenda,
að berast fyrir hádegi keppnis-
daginn. Rússarnir vora greini-
lega tortryggnir á sjúkleika
Fischers og lögðu áherzlu á
læknisvottorð, að það bærist fyr-
ir kl. 5 síðdegis eða áður en
fyrsta skák skyldi hefjast. Þá
kom upp sú spurning, hvort ein-
vígið hefði ekki byrjað með
setninigarathöfninni kvöldið áð-
ur, en þar lýsti forseti Skáksam-
bands ísiands yfir því, að það
væri hafið. Um þetta urðu skipt-
ar skoðanir. Dr. Euwe íaldi ein-
vígið ekki hafið fyrr en með
fyrsta leik eða klukku settri á
stað. Rússarnir ásamt Guðmiundi
ráðiniu. Á hina hlið honum sat
heimsmeistarinn Spassky, róleg-
ur og virðulegur. Nei sat and-
spænis þeim við borðið, bjartur
yfirlitum með norrænt útlit.
Lothar Scihmidt var rólegur og
festulegiur, mieð framkomu, sem
vakti traust og öryggi hjá þeim,
sem við hann töluðu, og dr.
Euwe, fyriimannlegur og glæsi-
legur maður, trauistvekjandi í
sjón og reynd.
Geller spurði dr. Euwe, hvort
þeir, Rússarnir hefðu ekki farið
eftir reigluim FIDE til þessa dags.
„Jú,“ svaraði dr. Euwe, „en
hvað viljiið þið, að ég geri?“
„Það er þitt sem forseta FIDE
að ákveða það,“ svaraði Geller.
Hér bað Lothar Schmidt um orð-
ið og sagði: „Heimurinn hefur
beðið eftir þessu einvíigi, og það
yrðu mikil vonbrigði, ef það fær-
ist fyrir. fsilendingar hafa undir-
búið einvigið vel og kostað til
þess miklu fé, það yrðu þeim
mikil vonbrigði og tjón, ef
nú væri öliu lokið. Fischer er erf-
iður, en góður skákmaður. Sam-
kvæmt ströngustu reglum FIDE
yrði ef til vill hægt að dæma
af honum fyrstu skákina, sem ég
veit, að myndi þýða það, að
Fischer mætti ekki til leiks og
einvígið yrði ekki haldið. Eigum
við ekki heldur að ganga fram
hjá ströngustu reglum, koma tii
móts við skákheiminn, lofa list-
inni að þróast og lofa íslending-
uim að njóta verka sinna og
dirfsku að halda einvígið.“
Að máli Schmidts loknu var
eins og nýtt andrúmsloft ksemi
inn í salinn, og óvissan, sem ríkt
hafði um framvindu mála breytt-
að reikna út. Hann hafði raunar
aldrei sætt sig við Amisterdam-
samningana, fannst hlutur
þeirra keppenda of rýr og hafði
stöðuigt síðan gert auknar kröfur
uim greiðslur í einhverri mynd
og þá sérstaklega um stóran hilut
af aðganigseyrinum, sem við
synjiuðum eða önzuðum ekki. —
En þess skal hér getið, að jafnan
gerði Fischer sömu kröfur fyrir
Spassky.
Daginn eftir þann 3. júlí, klukk
an 10 árdegis, var stjórnin
skyndilega boðuð á fiund á Hótel
Esju. Þar voru mættir sömu ís-
lendingar og voru á fumdinium á
Hótel Loftleiðum. Við voram
allir setztir við borð klukkan
rúmlega 10. Guðmundur G. Þór-
arinsson forseti S. f. virtiat
óvenju þreytulegur og huigsi,
hann var eins og maður, sem
misst hafði tökin á hlut, sem
hann taldi þó vera öruggan í
hendi sér. Ég fann, að eitthvað
óvænt var í aðsigi og horfði af
þessum alvarlegu andlitum samr
starfsmanna minna út um gluigg-
ann gegnurn rigningarúðann yfir
sundin á Esju gömlu, sem gretti
sig framan í mig með þokur
bólstra niður á herðar. Guð-
mundur sagði: „Ég hefi verið í
stöðugu samibandi við Amerlík-
ana í alla nótt, og allir hafa gert
sitt til að fá Fischer til Leiks. En
síðasta krafa hans og um leið
úrslitakostur er sá, að hann og
Spassky fái samtals 30% af þeim
aðgangseyri, sem fer fram úr
135 þúsund dolurum, sem svar-
ar til um 12 milljóna ísl. króna,
og mun hann þá sætta - sig við
þann aðbúnað, sem þegar er fyr-
ir hendi og engar frekari kröfur
gera, hvorki til ljósaútbúnaðar
né annars og sé reiðubúinn að
skrifa undir samningana.“ „Nú
vil ég heyra álit ykkar," bætti
hann við. Friðrik Ólafsson tjáði
sig andvígan því að ganga að
þessuim kröfum Fischers otg
taldi hann bara korrua með fleiri
á eftir, fengi hann þessa. Líka
vildi hann koma sem siigurveg-
ari til leiks, þvi að hann hefði
fengið sínar kröfur viðurkennd-
ar. Guðmiundur Einarsson tók i
sama streng og taldi það brot á
Amsterdam-samningunum að
breyta þar út af í nofckru. Undir-
ritaður var á öðru máli og taldi,
að nú værum við við vegamót,
þar sem annar vegurinn lægi
béinni og breiðari til loka ein-
vígisins en við nokkurn tima
hefðum getað gert okkur vonir
um, þar sem Fischer hefði nú
slegið verulega af sínum fyrri
kröfum. Við myndum heldur
enigu tapa, þar sem litlar líkur
væru á, að aðgangseyrir færi
fram úr 12 miljónum. Um brot
á Amsterdam-samningum taldi
ég ekki vera að ræða, þar sem
Spassky fengi Mka sinn ágóða-
hluta, ef einhver yrði, og að vera
laus við duttlunga Fischers við
hans eigin undirskrift, taldi ég
mikils virði. Hinn vegurinn væri
stuttur, ekkert einvígi. „Ég lýsi
því hér með yfir, að ég sam-
þykki kröfur Fischers, svo frerni
hann staðfesti samninga með
eigin undirskrift.“ Eftir þetta
urðu allsnarpar uimræður milli
mín og Friðriks, er að lokum
sagði: „Fischer verður að korna
siigraður tii leiks.“ Ég spurði þá
viðstadda: „Hvernig haldið þið,
að þjóðin, sagan og heimiurinn
dæmi okkur, ef við af tilfinn-
ingasemi köstum frá oikkur
heimsviðburði, sem lyfta myndi
landi okkar og þjóð á þann sjón-
varpsskenm, sem jarðarbúar alli-
ir horfa á?“ Friðrik og Guðmiund
ur Einarsson héldu fást við sina
fyrri skoðun. Guðjón Ingvi Stef-
árisson taldi siðferðii'ega hæpið
að nota frestinn til þess að
ganga að nýrri kröfu frá Fischer,
en hins vegar væri hún efnislega
aðgengileg. Ásgeir Friðjónsson
vildi engu breyta frá Amster-
dam-samkomiulaginu, enda
mundi auk þess felast í þvi rösk-
un á frumtilboðimu. Hiimiar
Viggósson taldi þetta athyglis-
vert og gæti komið betu.r út f jár-
hagsiiega. Guðmundur G. Þórar-
insson brá vinstri hönd um höf-
uð sér milli þumalfingurs og
löngutangar, dró hana þannig
fram hvirfilinn um gagnaugun á
nefið, þar sem hann þrýsti á eins
og hann vildi undirstrika tekna
ákvörðiun. Stendur uipp, baðar út
höndum, stekkur léttilega í loft
upp eins og í atrennu að þrí-
stökki. Þá vissi ég, að Guðmund-
ur var í vanda. Þetta hafði svo
oft sfceð áður við erfið úrlausnar-
efni. Hann settist og sagði: „Ég
sé, að þetta hefur ekki meirihluta
fylgi, og úr þessu er ekkert að
gera nema taka því, sem að
höndium ber. Fundi slltið.“
Meðan þetta gerðist, bauð
brezkur auðmaður, Slater að
nafni, fram 50 þúsiund steriings-
pund til keppenda, og einviginu
var þar með bjargað.
f upphaflegum fj árhagsáættun-
um fyrir einvígið gerðum við
okkur miklar vonir um tekjur að
utan af sjónvarpi, myndatökum,
einkarétti ýmiss konar og út-
gáfustarfsami. En það vil ég taka
fram, að fram á þennan daig höf-
um við enga peninga ftenigið er-
lendis frá, heldur orðið að
greiða þangað stórfé, en vonir
standa þó til að þetta jafn-
ist og jafnvel, að hagnaður komi
í okkar hiiuit, þótt okkar fyrstu
draumatölur rætist aldrei. En
það, sem hefur sfciiað okfcur
mestum tekjum, eru minniispen-
ingarnir, og þar stöndum við
skáksambandsmenn í stórri
þakkarskuld við Bárð Jóhannes-
son listamann, sem af hiuig-
kværnni og smekkvísi hiefir
framleitt fyrir okkur peninga,
sem urðu gifurlega eftirsóttir, og
fyrri sláttan er að sögn komin í
Framh. á bls. 23