Morgunblaðið - 19.10.1972, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1972
1J
Gamla bíó:
IJr óvissu í myrkur
2001 :A Space Odyssey.
Deikstjóri: Stanley Kubrick.
nvaó er rrwóurinn að fara, .
Hvað rneinar hann með þess-
tim ósiköpum? Ég botna
hvorki upp né niður í þess-
ari viöeysu! Myndin er að
viau ofsa vel gerð, það hef-
ur sko aldrei sést annað eins,
e«n að það sé heil brú í þessu,
það gef ég ekki séð.
T.d. þetta í lokin, þegar geim
farinn ltabbar bara inn í eitt-
hvert fflott 18. aldar herbergi
úti í geimnum! Þarna hefur
leiks'tjórinn sko getrsam-
lega verið kominn i þrot!??
Þetta eru hvorki óvenju-
leg né óeðlileg viðbrögð
áhorfenda við 2001. 2001 er
alls engin venjuleg kvik-
mynd og þar af leiðandl eðli-
legt, að áður viðteknatr regl-
ur gilda ekki iengur. Hins
vegar eru alltar spumingar
sem vakina með áhcmfandan-
um siigur fyritr Kubriek eftir
því sem hann sjálfur segir:
„Ég tel að myndin hafi
heppnazt, ef húm nær til
stórs hóps áhorfenda, sem að
öðrum kosti mundi ekki
hugsa mikið um framjtið
mannsitns, stöðu hans i geimn
um og hugsanlegt samband
hans við framandi vitsmiuna-
vetrur og háþróaðra lif.“
En Kubriek neitar algjör-
lega að svára nokkrum
spurningum um myndina eða
•gefa nokkrar ábendingar um
það, hvernig skilja miegi ein-
stök atiriði hennar eða mynd-
itna í heild og spyr: „Hver
hefðu orðið örlög Monu
Lisu, ef Leonardo hefði skrif-
að einhvers staðar i homið
„þessi korna brosir örlítið
vegna þess að hún er með
skemmda tönn“ eða „vegna
þesis að hún dylur iieyndar-
mál fyrir elskhuga sínum?“
Það myndi algjörliega drepa
niður sjálfstætt mat
áhórfandans og neyða upp á
htann öðrum raunverulei'k en
hans eigin. Ég vil ekki að
slíkt hendi 2001.“
„2001 ber alls ekki boð-
skap, sem ég astlasf til
að verði skýrður með orðutm.
2001 á að vera upplifun fyr-
ir augað, sjónreynsla, sem
nær út yfir hið þtrönga svið
orðanna og er beint að und-
irmieðvitund hvers og eins.
Ég ætlaði myndinni að vera
sterk persónuleg reynsla,
sem nasði til innri vitundar
áhorfandans, likt og tónlisf.
ar uppástungur til ihugunar
og örfáar staðreyndir.
2001 er byggð á hugmynd,
sem kemur fram í smásögu
eftir Arthur C. Clarke, „The
Sentinel", (frá 1950). Þar er
sagt frá visindamönnum
á tunglinu, sem finna ókenni
legan hlut, sem sendir frá-sér
einhvers konar bylgjur til
óþekkts staðar. Hugmyndin
er sú, að miklu háþróaðra lif,
held'Ur en það, sem við þekkj
um í dag, fyrirfimnist annars
staðar i geimnum. Ástæðan
fyrir því að hafa þenn-
an stein á öðrum hnetiti en
jörðinni er álitin vera sú, að
með þessu fylgist hinar
háþraðri verúr með þvi,
hvenær okkur tekst að kom-
ast frá vöggu okkar, jörð-
inni, og þá fyrst hafi þeir
áhiuga á okkur sem vitsmuna
verum.
Ot frá þestsari hugmynd
skrifa síðan Kubrick og
Cltarfee handritið að 2001. Sið
asta mynd Kubricks á
undan þessari var Dr.
Stramgelove (1963). 2001 kem
ur á markaðinn ,í april 1968
en í ágúst sama ár
ert annað en framlenging
írá beininu, verkfaari, voptn.
1 mjög sferku atriði, þegár ap
inn uppgötvar beinið (með
tónlist úr Thus Spoke Zara-
thustra) og hcinn lemur sund-
ur beinagrind annarrar
skepnu, kemur fram hið raun
verulega tema myndarinnar:
vertkfæri —- vopn; þróutn —•
eyðilegging; vitsmunir — eðl
ishvöt. Þessir þættir ganga
eins og rauður þráður gegn-
um myndima og mtorð eða
dauðí virðast nátetngd hverju
þróunarskrefi.
Þetta kemur einna skýrast
fram í Júpiter — .geimtfarinu
í samiskiptuim Hals 9000 við
geimfarana. Júpitergeimfarið
er forsa'ga miantnsins í hnot-
skum, hið endanlega þróun
arfcakmtark hans á fyrsta þrep
ionu. Geimtfarið er undarlega
Mkt og bein apans i laginu
og þessi tvö afcriði virð-
ast mynda lokaðan hring um
fyrsfca skrefið.
En hvert hefur maðurinn
náð? Honum hefur tekizt að
skapa maskínu í eigin mynd,
sem er orðin mannlegri en
hamn sjálfur. Maðurinn er
Stanley Kubrick
stiga menn í fyrsta sinn
fæti á tunglið. Dr. Stramge
love er svartsýnn á framtíð
mannkynsiins; í 2001 kemst
maðurínin skrefi lengra, en
bent er á, að til þess að það
megi tafcast, þurfi maðurinn
í rauninni stökkbreytingu.
Apinn verður að manni —
maðurinn að súpermanni.
(Nietsohe). Þróunarkenn-
ing Kubricks o>g Claiikies virð
iist vera hringmynduð í stað
þess að vera beim líina, beint
framlhald. Myndim hefst á
fruimisttigi vitsmuna á jörð-
inni; myndin endar á frum-
stigi vitsmuna í geimn-
um (fóstfcrið meðal stjam-
ernna, „stjömubamið“). Eig-
in þróun flteygár okkur út I
otrðinn að maskínu, mtaskin-
an að manni. Én þegtar
tmaskíimn hótar að eyða þvi
lífi sem skóp ha>na, er hún
ei n Lilidloga tekin úr sam
bandi, nnannlegi hlutinn
„drepinn“ og maðurimm held-
ur einn og óstuddur fram til
hins nýja upphafs sins.
Hcd er eina persóna mynd-
arimmiar, sem Kubrick lætur
okfeur finna til með. Hann er
sá eini, sem Iætur í ljós til-
finningar og virðist bæði
vera metnaðargjam og hör-
undsár. Hal er eins konar
Prankensitein framtiðarin.nar,
eigin sköpun mannsins, sem
vex honium svo yfir höf-
uð. Ef til vill er það gletfca
hjá Kubrick, að geimfarinn,
sem HAL drepur, skuli ein-
mitt heita Érahk. Nafnið á
HAL ku vera tekið úr upp-
hafsstöfum tveggja orða,
heuristic, sem þýðir „að
hjálpa til að uppgötva eða
læra“, og algorithmic,
sem tengt er arabískri töl-
fræði. Nafnið á HAL vakti
nokkra eftirfcekt á sínum tíma
og meðan ekki var vitað,
hvernig það var fengið, sendi
du'lmálssétrfræðinigur Kub-
rick bréf og spurði, hvori
HAL væri þrepi ofar
en IBM, þar eð HAL er alls
staðar einum staf á undam í
stafiófinu.
Eftir að geimfarinn, Dave,
hefur stigið fyrsta sfcrefið út
í hið ókunna, og farið í gegn
um „stjómuhliðíð" (The Star
Gate), sem Kubrick fcallar
svo, er geimferjan skyndi
lega komdn inn á mitt gólf í
stílhreimu herbergi, setii gæti
verið frá 18. öld. Herbergið
má skilja sem bergmál ldðins
tíma, brot úr þróuwar-
sögunni, í hverju Dave bíður
og eldist Hann er orðinn
ótrúlega hrörlegur þegar
steinninn dularfulli birtist á
ný, og sem hann virðist I
rauninni hafa beðið eft-
ir, því um leið og hann rétt-
ir höndina í átt til steinsins
ummyndast hann á beðd sínu
í fóstur og virðist renna sam-
an við steininn. Þrepiniu er
náð, Dave hefur endurfæðzt,
eða a.m.k. virðist svo,
en framhaldið er óvist. Her-
bergið má skoða sem tákn
fyrir þróunina á fyrsta þrep
inu. Við bíðum í þeirri þró-
Framhald á bls. 12
Áhunfiandanuim á að vera
firjálist að gera sór eigin hug-
myndir um heimspeki og lik-
ingamál myndarinnar og slík
ar hugmyndir eru ein
vísbending i þá átt, að mynd-
inni hefur tekizt að ná til
innri vifcundair áhorfandans.
Ég vil ekki leggja fram neitt
sfcriflegt vegakort fyrir 2001,
senn hverjum áhorfanda
finnst hann þurfa að fylgja,
að öðrum kosti tapi hann af
merkingu myndarinmar."
Aiias, hver álhoirfcmdi
sé sjálfum sér næguT. 1 þvl
rabbi sem hér fer samt á eft-
ir, er þvi ekki ætlunin
að reyna að bera á borð ein-
hverjar alhliða skýringar
eða einhyern allsherjar sann-
leik um 2001. Aðeins nokkr-
ómælisviddir geimsins, þar
sem önnur lögmál gilda;
nýrrar þróunar er þörf. Likt
og apinn í upphafi skildi
hvorki umhverfi sifct né gat
hagnýtt sér það, segir Kub-
riek að við skiljum ekki geim
inn né getum hagnýtt okteur
hann. 2001 er þvl ekki lof-
söngur um geimfierðir, held-
ur viðvörun. Maðurinn stend-
ur á þröskuMi óþektets við-
fangsefinis, þar sem aðrar
reglur gildia en hann hefur áð
ur taimið sér.
Það er engin hending að
Kubrick klippir beint frá
beini apans, fyrsta verkfæri
hans og vopni, yfir á banda-
riskt og rússneskt geimskip,
hlaðin kjarnoricusprengjum.
Geimifarið er í rauninni ekk-
SlLFUR
HAFSINS
STANDANDI SÍLDARBORÐ í HÁDEGI HVERN DAG
Á síldarborði okkar, sem við köllum ,,SILFUR HAFSINS“,
eru yfir 20 síldarréttir og fyrir aðeins 345 kr. (með fram-
reiðslugjaldi). Borðaðu eins mikið og þig lystir. - Það er
hreint ótrúlegt hvað hægt er að matreiða síldina á marga
vegu, þannig að hver rétturinn sé öðrum betri.
ÞETTA ER GULLIÐ TÆKIFÆRI FYFIR MATMENN.
LÁTTU EFTIR ÞER AÐ LÍTA INN A NÍUNDU HÆÐINA í HÁDEGINU
SÍMI 82200.