Morgunblaðið - 02.11.1972, Blaðsíða 14

14
MORGUNBfLAÐIÐ, FIMMTUÐAGUR 2. NÓVEMBER 1972
Skátahöfðinginn Páll Gíslason
læknir.
Skátastarf á
Islandi í 60 ár
1 DAG eru 60 ár Iiðin frá því að skátastarf hófst á Islandi.
Tugþúsundir íslendinga á öllum aldri hafa á einhverju
tímabili verið þátttakendur í því starfi og eiga um það ljúf-
ar minningar. Skátahreyfingin nýtur virðingar meðal þjóð-
arinnar og allir meta og þakka starf ótaldra foringja, sem
leitt hafa unglinga og börn til vaxtar og þroska með starfi
í skátahreyfingunni.
1 tilefni afmælisins leitaði
Mbl. til Páls Gíslasonar, skáta-
fhöfðingja Islands oig bað hann í
stórum dráttum rekja starf
skáta á liðnium áratugum.
1 dag 2. nóv. fyrir 60 árum
vair formlegur stofnfundur
fyrsta skátafélagsins á Islandi,
Skátafélags Reykjavíkur. Aðal-
frumkvöðull að stoínun þessa fé
lags var Helgi Tómasson, sem þá
var menntaskólanemi, en síðar
varð yfirlæknir og einn.ig skáta
höfðingi Isl'ands í yfir 20 ár.
Hann þýddi bók Baden Powell,
„Scouting for boys“ og sú bók
varð leiðarljós fyrstu skátanna
á Islandi. Helgi fékk í lið noeð
sér Siigurjón Pétursson frá Ála-
fossi, Helga Jónasson frá
Brennu og Benedikt G. Waage,
sem allir voru áhugamienn um
æskulýðsmál. >eir höfðu aðset-
ur í húsi þvl, sem kallað var
Fjósið, bak við Menntaskólann.
Þeir áttu vildarvin, Pálma Páls-
son, yfirkennara við Mennta-
skólann. Frá honum er runnið
nafnið á hreyfingunni. Mönnum
fanrast óheppileg þýðirag á enska
orðirau sooút, sem er spæjari eða
njósnari, og Pálmi bjó til þetta
nýyrði í Lslenzku: skáti, sem fell
ur mjög vel iran í íslenzkt mál.
Þetta félag starfaði í nokkur
ár með miklum blóma. Það var
íarið í útilegur, en meðlima-
fjöldinn varð aldrei mjög mik-
ill, eða aðeins 50—60 dreragir,
sem allir voru ungir að árum.
Þegar svo að því kom að þeirra
uiragu leiðtogar fluttust í burtu
eða hættu, voru engir til að
taka við, svo starfið dróst sam-
an. Á meðan, eða 1913, hafði ver
ið stofnað skátafélag inraan
KFUM sem hlaut nafnið Skáita-
félagið Væringjar. Frá því fé-
lagi eru runnin mörg önnur
skátafélög úti um land og 1922
var fyrsta kveraskátaféiag stofn
að, hér í Reykjavik. Ári siðar
var kveraskátafélag stofnað á
Akureyri og síðar víðar um
land.
1924 fundu skátar að þörf
var á yfirstjóm fyrir skátafé-
lögin og var þá stofnað Banda-
l'ag Lslenzkra skáta. Axel V. Tul
inius, sem talsvert hafði starfað
fyrir Væringja, varð fyrsti
skátahöfðingi íslands og var
það til dauðadags 1937. Þá tók
Helgi Tómasson yfirlæknir við
og var skátahöfðiragi til 1954.
Jóraas B. Jónsson var skátahöfð
iragi frá 1958—1971. Jakobína
Magnúsdóttir var form. kven-
skátabandalagsins er það starf-
aði sjálfstætt. Hrefna Tynes var
kveraskátahöfðiragi eftir samein
inguna 1948 og gegndi því starfi
til 1968 að Borghildur Fenger
var kjörin.
Á þessu tímabili öllu voru
drengir og stúlkur í aðskildum
félögum, en á stríðsárunum
rann það upp fyrir mönraum að
það var þumgt í vöfum að hafa
tvö skátabandalög og 1946 voru
bandalögin sEimeinuð í eitt
bandalag. Voru isl. skáfcar braut
ryðjendur í þessum efnum, þvi
Island var fyrsta landið sem
sameinaði dreragi og stúlfeur í
einu bandalagi, en siðan hefur
það orðið í mörgum löndum og
virðist vera þróunin í heimin-
um. Sem ávöxt af því er árið
1974 ákveðin fyrsta Evrópuráð-
stefna foringja drengja og
stúlkna og verður hún haldin á
Islandi í september 1974. Von-
umst við til að sú ráðstefna
verði einnig lyftistörag fyrir
skátastarfið á íslandi.
Ráðstefnan 1974 er einnig
hugsuð sem nokkurt framlag af
hálfiu ísl. skáfca til alþjóðaskáta-
starfs, en á því sviði höfuim við
að vonum fremur verið þiggj-
endur en veitendur. Hin alþjóð
lega skátahreyfing leggur mikið
upp úr sarraskiptum sikáta í ýms-
um löndum. Islenzkir sikátar
hafa sótt fjölmörg skáfcamót er-
lendis og slíkar fierðir famar
flest árin, sem starfiað hefu-r ver
ið. Sl'ikar ferðir eru farnar á
vegum Bandalaigsins og var síð-
ast farið í sumar, alls um 120
skátar á laradsmót norskra skáta
og er það stærsti hópurinn sem
farið hefur utan samtímis.
Innanlands hofa verið haldin
fjölmörg skábamót til kynnirag-
ar milli skátafélaga. Fyrsta
stóra landsmótið var haldið 1948
sameiginlegt mót dreragja og
stúlkna. Mótin hafa síðan farið
mjög stækkandi og hið síðasta
var haldið að Hreðavatni 1970,
en næsta landsmót verður hald
ið í tilefini afi 1100 ára afimiæfli
Islands byggðar 1974.
Það má segja að skáifcafjöld-
inn á laradinu hafi aldrei veirið
mjög mikiM, en þess er að geta,
að allir þeir sem starfað hafa,
eru mjög virkir og hver eira-
stakur leggur mikið af mörfbum.
Nú munu vera um 5000 skátar
á íslandi og skiptist mjög að
jöfnu milli drengja og stúlkna.
Tæplega helminguir þeirra starf
ar í Reykjiavík og alts um 60%
á höfuðborgarsvæðinu. Hafa
skátar aldrei verið jafn rraargir
og nú og virðist mikill uppgarag
ur vera í skátastarfirau. Mikill
áhugi er á stofinun nýrra félaga,
eða endurreisn þeirra, sem áð
ur hafia starfað, og erum við
þess vegna staðfiastir í þeirri
trú, að eragin ellimörk eru á
skátahreyfingunni þó hún sé 60
ára.
Mjög hefur á þvi borið, eirak-
um úti um land, að skátasfcarf
haldist illa gangandi lengi,
nema erindireki heimsæki stað-
ina. Bandalagið sér nú fram á,
að draumur þess um erindreka
rætist inraan skammis.
— Hverjir eru tekjustofnar
skátahreyfiragariinnar ?
— Það er gjöld skátanna, sem
nema 3—400 kr. hér í Reykja-
vík, og auk þess fær Bandalag-
ið ríflega styrk frá ríkinu. Einn
ig er rekin útgáfus'tarfsemi, sem
skiflar hagnaði og landsmótin
hafa eiranig orðið skátahreyf-
ingu fjárhagsieg lyftistörag, en
þess ber að geta að öll störf að
undirbúniragi landsmóta, svo og
öll störf innan skátahreyfiragar-
iranar eru innt af höndum án
endurgjalds.
— Húsraæðí og aðstaða?
— 1 Reykjavík hafa skátafé-
lögin húsnæði án endurgjalds í
sikólabyggingum, en úti um land
hafa mörg skátafélög komið upp
eigin húsnæði. Drýgsti tekju-
stofninn hjá utanbæjarfélögum
hefiur verið ágóði afi fenmiragar-
skeytium. 1 þeim kaupstöðum
þar sem skátastarf er, má
segja, að skátaheimili hafi risið
fyrir ágóða af fermiragarskeyt-
um — auk að sjálfisögðu ómet-
anlegrar aðstoðar frá Félags-
heimilasjóði.
— Skátastarfið í dag og fram-
tíðin ?
— Eins og alltaf hefur verið
eru uraglingarnir og börnin
mörg, sem vilja starfa sem skát-
ar. En það skortir mjög fleira
fuliorðið fólk í fiorystusveitdna
til að leiða hina uragu á réttar
brautir. Víða varatar betri að-
stöðu, t.d. hér í Reykjavík fyr-
ir skátastarf. Þetta tvennt hlýt-
ur að þurfa að koma frá okkur
hinum fullorðnu, og það hlýfcur
að vera okkar skylda að hlúa
að þessu. Skátahreyfiragm hef-
ur sýnt, að hún á mdkið erindi
til uragliraga, en skátastarf fram-
tiðarinraar er undir þvl komið
hvaða aðsfcöðu það fiær.
Það er mikið talað um umgfl-
ingavandamálið í dag. Fjöldinn
er meiri og þess vegna vandinn
meiri. Min sannfærirag er, að hið
svókallaða uragl imgavandamál
verði ekki leyst raema með
fyrirbyggjandi aðgerðum, og
þær verður að gera áður en erf-
iðleikarrair eru arðrair stað-
reynd. Það er því affarasælla
að virkja hin frjálsu félagssam-
tök, sem veita uraglingunum
verkefni svo að aldrei skapist
iðjuleyisi, sem er frumonsök
allra erfiðleikanna. Böm og
ungliragar þurfa útrás fyrir mik
inn kraft sem í þeirn býr og
þurfa verkefni sem þau hafa
áhuga á til að fylla tórrastundir
sem þau eiga frá skyldunámi og
störfum.
Það er gefiið rraál að ekki hafa
allir áhuga á að verða skátar,
en þess fýsir ábyggilega fleiri
heldur en skátaihreyfiiragin tel-
ur í dag, og þess vegna álítur
skátahreyfiragin það sifct verk-
efni að ná til fleiri uragliraga en
hún gerir i dag.
Vildi lifa allt
mitt skátalíf
upp aftur
„Ef ég ætti þess kost, þá vildi
ég lifa allt mitt skátalif upp
aftur, því að svo mikið hefur
það gefið mér. Það má segja, að
það hafi haldið mér uppi á öli-
um sviðum, og það er áreiðan-
lega varla hægt að finna heppi-
legra starf fyrir unga fólkið,
því að starf í góðum félagsskap
kennir manni að vera alltaf lif-
andi.“ Það er Óskar Pétursson,
sem svo mælir, og Iiann liefur
að baki 56 ára starf í skáta-
hreyfingunni og starfar enn.
Óskar Pétursson.
„Það má segja, að ég hafi
femgið það í afmælisgjöí frá
bróður mínium á 10 ára afimæl-
irau mínu, að hann tók mdg með
sér í Væringjafélagið. Þetfca var
árið 1916 og þá tók maður þessu
fegins hendi, því að ekki var
mikið um félagsstarfsemi. Og ég
bef alla tíð haft mikið yndi og
ánægju af að starfa sem skáti,
með góðum félöguim og úti í nátt
úrunni, sem er ómefcanilegt. Þetta
var þó einikum sérlega ánægju-
legt á þeim árum, er unglinigsár
in voru ennþá til; raú verða
uragllraganir fullorðrair við ferm-
inguna.“
— Getur skátastarfið kanmski
veifct uiraglingunuim þessi ungl-
ingisár, sem anmars glabast?
„Já, svo sannarlega. Og þótt
margt hafi breytzt gegnum áí'-
in, er þetfca mjög uppbyggitegt
og liíandi starf og nauðsynlegt
hverjum unglingi að gefa sér
tíma til að vera inraan um góða
félaga."
— En hvað mieð fullorðna
fólkið? Er ekki rúm fyrir það í
skátahireyfingunni líka?
„Jú, auðvitað. Skátahreyfirag-
in er miðuð við fólik á öllum
aldri, en að sjállfsögðu hlýtur
það að verða helzta hlutverk
fullorðna fólksins að leióbeina
umga fól'kirau og styðja við bak-
ið á því. Hér háir það skáta-
hreyfingunni, hvað lítið er afi
fullorðnu fól'ki til að sinna for-
ingjastörfunum og við þyrftum
að fá foreldrana til að virana
miklu meira í skátahreyfirag-
unrai en nú tíðkast."
— Og þú ætlar að halda
áfram en-n ?
„Já, ég reyni að starfa eftir
því sem þau hin vilja nýta mína
krafta og ef ég get miðlað ein-
hverjuim af reymslu miinni, þá er
ég alltaf reiðubúinn til þess.“
Góður skóli
að ganga í
Hvers vegna gerðist þú skáti?
„Ég gerðist skáti þegrar á tólfta
ári og það, sem ég held að hafl
haft úrslitaáhrif, var, að ég þótt
ist hafa einhvem pata afi því að
í skátastarfinu væri mikið lagt
npp úr útilífi.“ Þannig svarar
Amfinnnr Jónsson, þegar Mbl.
spjaiiaði við iiann í tilefni af-
mælis skátahreyfingarinnar.
Hvernig féll þér svo skáta-
sifcarfið ?
Mér lílkaði það strax
vel. Þetba féll alveg inn í þá
mynd, sem ég hafði gert mér og
svo var ég heppinn með að
lenda rraeð góðum náumgum í
fil'ökki.
Ot úr þessu sköpuðuist mjög
góð kynni og svo fór, að við urð
um sex, sem stofnuðuim okbar
eiginn skátafloikk og við höld-
um enn saman. Héldum síðast-
liðinin vebur upp á 15 ára aí-
mæli filokksinis, sem heitir „Fálk
ar“.
— Hvað finnsfi þér skátastarí
ið hafa gefið þér bezt?
— Alrraenna þjálfun og kynni
af landinu.
Amfinnur Jónsson.