Morgunblaðið - 28.07.1973, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ — LAUGARDAGUR 28. JOLÍ 1973
10
„Þegar Islendingar
gleðjast, þá gleðst ég“
Rætt við séra Harald Hope
„Mér er þa<5 mikilvægt að
geta tekið þátt í gleði íslend-
inga með þeim. Það sem gleð-
ur íslendinga gleður mig. Og
sorg Islendinga er einnig mín
sorg. I*að er mitt ein-
Iægt áhugamál að vinna að
þeim málum sem eru íslending
um til góðs.“
Séra Harald Hope talar
djúpum, rólegum rómi og tott-
ar pipu sina. Og einlægnin
er augljós. Morgunblaðið
hafði tal af honum fyrir
skemmstu, en hanm hefur dval
izt hér að undanförnu á heim-
ili vinar sins herra Sig-
urbjörns Einarssonar biskups.
Þeir eru margir sem kannast
við séra Hope, en hann hefur
iengi verið einn af traustustu
og virkustu Islandsvmum i
Noregi. Við spurðum hann
hvenær og hvemig hann hefði
fyrst komizt í snertingu við
ísland, og hvers vegna hann
hefði slíkt dálæti á landi og
þjóð.
„Þetta byrjaði fyrir mörg-
um áratugúm þegar ég komst
í kynni við sögu íslands. Og
sá sagnfræðilegi áhugi beind-
ist ekki sízt að tengslunum
miLli Noregs og íslands. Ahug
inn óx svo upp úr þvi og til
Islands kom ég fyrst 1952. Þá
eignaðist ég góða vini hér, þ.á
m. Ásgeir heitinn Ásgeirsson,
fyrrverandi forseta. Síðan
hafa böndin styrkzt stöðugt.
Hingað hef ég nú komið níu
sinnum.
Séra Hope kveður íslenzka
náttúru áiltaf jafn undursam-
lega, en þó ekki sízt í slíku
sólskinsverði sem verið hefur
að undanförnu. „Sjaldan áður
héf ég séð ísland svo grænt“.
En þótt náttúran sé söm og
jöfn þá hefur margt annað
breytzt síðan hann kom hing-
að síðast, en pað var 1969.
Og það eru ei-nkum þrjú af
helztu áhugamálum hans sem
honum þykir hafa náðst
mikilsverður árangur í. Það
er í fyrsta lagi lýðháskólinn
i Skálholti. „Það er ákafiega
gaman að sjá hversu vel hann
er kominn á leið. Þessi skóli
jafnast fullkomlega á Við
slíka skóla á Norðurlöndunum
hinum, enda hefur séra Heim-
ir Steinsson kynnt sér starf-
semina þar, og byggt á þeirri
reynslu."
Annað áhugamál séra Hopes
er skógræktin. „Þar hefur átt
sér stað miki'l og góð upp-
bygging, og er það ekki sízt
að þakka starfi vinar mins
Hákons Bjarnasonar. Þar
er um að ræða verk sem
unnið er fyrir framtíðina."
Og síðast en ekki sízt er
Hallgrimskirkja. „Það væri
óskandi að þetfca þjóðarminnis
merki verði fulLgert á 1100
ára afmælinu. Þetta er fagurt
minnismerki handa stoltrí
þjóð. Á leiðinni frá Keflavík-
urflugvelli til Reykjavíkur
spurði einn ferðalangur mig
hvaða mikii varði þetta væri
sem vísaði svo vel veginn.
Það gladdi miig að gefca svar-
að að þetta væri Hallgríms-
kirkja. „Oh, how beautiful “,
hrópuðu túristarnir."
Séra Hope er þó kunnugt
um þá gagnrýni sem komið
hefur fram varðandi slíkar stór
kirkjubyggingar. „Svona
nokkuð kemur fram í hvaða
landi sem er þegar gera á eitt-
hvað stórt. Líka í Noregi. En
þegar kirkjan hefur risið eru
svo allir ánægðir. Lítil saga
getur sýnit hug minn till svona
framkvæmda. Eitt sinn var
bandariskur ferðamannahóp-
ur að Skoða miklar, fomar
kirkj ubyggingar í Mílanó á
Italíu. Þar voru kirkjur með
hundrað tuma. Leiðsögumað-
urinn var spurður að
því hverniig menn hefðu getað
byggt slík bákn þegar al-
mennt var mikiil fátækt. Leið-
sögumaðurinn svaraði: „Þá
höfðu menn trú. Nú hafa þeir
aðeins skoðanir." Einnig má
minna á það, að kirkja er hús
fólksins. Þarna er ekki aðeins
hægt að halda guðsþjónustur,
heldur einnig hljómleika o.s.
frv.“.
En finnst séra Hope þá ekk
ert hafa breytzt hér til hins
verra. „Ég vil helzt horfa á
hið góða. Það er aðeins eitt
sem ég get nefnt. Það er of-
neyzla áfengis. Einis og í
Noregi er hún alvaríegt mál.
Þetta er þjóðarmeinsemd."
Harald Hope vill sem
minnst tala um slæmu hliiðarn
ar, og þakkar í staðinn sínum
íslenzku vinum fyrir að hafa
haldið sambandinu við sig í
21 ár. „Þeir senda mér
t.d. íslenzk blöð svo ég geti
fylgzt með, og svo til þess
að bæta íslenzkuna rnína".
Séra Hope getur lesið
íslenzku, og einniig talað hana
að vissu marki. Til dæmis
hafði hann prédiíkað í Skál-
holti á islenzku helgina áður,
og nœsta sunnudag ætlaði
hann að geret slíkf hið sama
að Hóium. Það var líka
skemmtilegt, að i Skálholts-
kirkju stóð hann í þeirn prédi-
kunarstól sem hann sjálíur
hafði látið gera upp í Noregi
og sent til Isiands. Og hanm
er ekki það eiina sem séra
Hope hefur gaukað að íslend-
ingum. Hann gaf einnig allar
gólf- og þakhellur í Skáiholfcs
kirkju, og miikinn hluta af öllu
timbri, svo og gólfheilur
I Hallgrímskirkju. Þetta er
íslandsást í verki. „Ég fékk
þetta með góðum kjörum,"
segir hann. „Annars hefði það
líkiega orðið nokkuð dýrt.
En þegar Islendingar gleðj-
ast, gleð.st ég.“
Séra Hope hefur í hyggju
að afla fjár ii Hallgríms
Séra Harald Hope.
(Ljósm. Mbl. Kr. Ben.)
kirkju í Noregi, með því að
láta gefendur fá íslenzk fri-
merki í staðimn. Og hann fórn
aði höndum þegar hann sá
hvernig farið var með frí-
merki á ritstjórnarskrifstofu
Mbl.. Ef einhver fleygir þvi
frímerkjunum slnum, þá væru
þau vel þegin af séra Haraid
Hope.
Þess má geta að séra Hope
eir prestur í elzta prestakalli
Noregs, - I Musterkirkju suð-
ur af Bergen. Þar var fyrsti
prestur um árið 995 Þang-
brandur nokkur. „Hann lagði
svo miklar kröfur á sóknar-
böm sín um fé til kirkju-
byggingar,“ segir séra Hope,
„að Ólafur Tryggvason, kon-
ungur, setti hann af, og refs
aði honum með að senda hann
í kristniboðsferð til lands eins
í norðri sem hét ísland."
Jakob R. Möller:
Upplýsingaskylda stjórnvalda
Á UNDANFÖF NUM árum
hefur mikið borið á umræðu,
hérlendis og erlendis, um sí-
aukna útþenslu rikis- og skrif
stofuvalds, og nauðsyn á auk-
inni dreifingu valdsins. Hér-
lendis hefur þessi umræða
einkum verið innan stjórn-
málasamtaka ungra manna,
Sambands ungra sjálfstæðis-
manna og Sambands ungra
framsóknarmanna. Við þetta
eíni hefur svo nýlega tengzt
umræðuefni, sem áður hafði
verið sniðgengið, þ.e. nauðsyn
almennings á haldbetri upp-
lýsingum um stjórnsýslu og
vinnubrögð, sem þar er beitt.
UPPLÝSING OG LÝÐRÆÐI
Með ful'lum rétti má segja,
að það sé frumþáttur i lýð-
ræðishugmyndinni, að almenn
imgur eigi greiðan aðgang að
opinberum skjölum og geti
kynnt sér, hvaða ákvarðanir
hafa verið teknar, og á hvem
hátt. Upplýsingaskylda stjórn
valda beinist að stjórnmála-
mönnum, en ekki síður að
embættiskerfinu. Kosningar
veita að mörgu leyti nægilegt
aðhald að stjómmálamönn-
um, a.m.k. vegna þeiima gerða
þeirra, sem opinberar eru.
Embættismenn eru hins veg-
ar miklu síður undiirgefnir
slíku aðhaldi almenningsálits-
ins. Þegar svo við þetta bæt-
ist, að æ fleiri ákvarðanir,
sem varða almenning miklu,
eru teknar á bak við luktar
dyr, af embætttsmönnum og
öðrum sérfræðingum, þá virð-
ist ljóst hver nauðsyn er að
setja reglur um rétt hins al-
menna borgara til vitneskju
um það, sem i opinberum
skjö'lum felst.
Jakob R. Möller.
FRUMVARP UM
UPPLÝSINGASKYLDU
Tveir þingmenn Framsókn-
arflokksins, Ingvar Gislason
og Þórarinn Þórarinsson,
ftuttu á Alþingi 1972 þings-
ályktunartillögu um það, að
ríkisstjómin skyidi láta
semja og leggja fyrir næsta
löggjafarþing frumvarp til
laga um „hver sé skylda
stjómvalda og rikisstofnana
til að skýra opinberlega frá
störfum sínum og ákvörðun-
um og hvenær beri að veita
þeim, sem þess óska, aðgang
að reikningum og skjölum,
sem almenning varða.“ í kjöl
far þess, að tillagan var sam-
þykkt, var frumvarp um þetta
efni lagt fyrir síðasta þing.
Frumvarpið var l'ítið rsett og
ekki útrætt. Má.segja, að þar
færi vel, af því að frá sjónar-
miði hins almenna borgara er
það hin mesta hörmungar-
smið. Samkvæmt athugasemd
um við frumvarpið átfci það
að lögfesta þá aðalreglu, að
skylt væri að veita upplýsing-
ar um opinber skjöl, en leynd
átti aðeins að hvila yfir slik
um skjölum i undantekning-
artilvikum. Ekki verður þó
annað séð af frumvarplnu en
að það sé samið samkvæmt
nákvæmlega andstæðri meg-
inreglu. Frumvarpið mótarað
visu hinn yfirlýsta tiigang í
1. gr„ en í 2. gr. eru undan-
tekningarnar taldar upp í 16
tölusettum liðum, og fela þó
margir liðirnir í sér fleiri en
eitt atriði. Við athugun á und
antekningarákvæðunum sýn-
ist mér, að a.m.k. 9 liðir séu
annaðhvort andstæðir yfir-
lýstum tilgangi frumvarpslns,
eða þá þannig orðaðir, að þar
fljótt með skjöl, sem betur
færi að væru opinber en hul-
in leynd. Þar að auki vantar
veigamikil ákvæði í frum-
varpið, svo sem um það eft-
ir hve mörg ár megi birta
skjöl, sem við tilorðnlngu er
talið þurfa að leyna, og þá
einnig hvaða skjöl megi aldrei
birta. Er þó ótalið furðuleg-
asta ákvæði frumvarpsins,
sem er I síðustu grein þess og
er svohljóðandi: „Lögin taka
ekkl til skjala, sem stjórnvöld
hafa útbúið eða borizt hafa
þeim í hendur fyrlr gildis-
töku laganna."!!
ÖLL UTANRÍKISMÁL
LEYNILEG
1 frumvarpinu eru heilir
málaflokkar undanþegnir upp-
lýsingaskyldu, þar á meðal
fjármál og utanríkismál. Nú
er það alkunna, að stórveldin
hafa löngurn verið ásökuð um
að ráðska með málefni smá-
ríkja á leynifundum sín á
milli. Samt sem áður hafa öll
hin vestrænu stórveldi ákvæði
í sinni löggjöf þess efnis, að
einnig skjöl varðandi utanrik
ismál sku'li gerð opinber að
liðnum ákveðnum árafjölda,
t.d. 25 eða 50, nema skjölin
varði öryggishagsmuni rikj-
anna, sem enn gæti orðið
stefnt í hættu að þeim tima
liðnum. Má hér nefna, að í
Bretlandi og Bandarikjunum
er hafin útgáfa á skjölum um
Yalta ráðstefnuna 1945, þar
sem örlagaríkum ráðum var
ráðið. Nú er það auðvitað svo,
að utanríkismál eru oft þann-
ig vaxin, að nauðsynlegt er
að halda leynd yfir þeim, m.a.
af tilliti tii ríkisins eða rikj-
anna, sem við er skipt í ein-
stökum málum. Þetta vár t.d.
ein helzta ástæðan, sem banda
rísk stjómvöld gáfu fyrir þvi,
að bitrttng Pentagon skjal-
anna væri hættuleg öryggi rík
isins. í framtíðinni myndu er-
lendir diplómatar ekki geta
treyst því, að Bandaríkjamenn
gætu þagað yfir leyndarmál-
um. Samt sem áður mátu
bandarísk blöð og bandarisk-
ir dómstólar hagsmuni al-
mennings af opinberun mik-
ilvægari. Ef stórveldin telja
sig geta birt sín mestu leynd
arskjöl, og það um hin örlaga
rtkustu mál, hvað veldur þvi
þá, að embættismenn smárik-
isins íslands telja nániast öll
íslenzk utanríkismál svo mik-
ilsverð, að skjöl um þau megi
með engu móti koma fyrir al-
mannasjóniir?
HVERS VEGNA VAR
SAMID VIÐ BRETA 1961?
1 öilum þeitm umræðum,
sem fram hafa farið um land-
heligismálið á undanförnum
misserum, hefur m.a. verið
deiilt um það, hvers vegna hafi
verið samið við Breta árið
1961. Talsmenn núverandi
stjómar halda því fram, að
þeir samningar hafi verið
niauðungarsamniingar, en
þessu er kröftuglega andmælt
af sjálfstæðis- og alþýðu-
flokksmönnum.
Lágværar raddir hafa heyrzt
um það, að staðreyndir um
þetta efni hljóti að felast í
skjalasafni utanríkisráðuneyt
isins. En hingað til hefur ekk
ert gerzt, sem bendiir til þess,
að hulunni verði svipt af
þeim skjölum, og almenningi
þannig látin í té vitneskja um
það, hvernig þeir samningar
fóru fram. Varla er þetta af
tiilitssemi við Breta?
S-IÓNVARP
VARNARLIDSINS
í þeim hörðu deilum, sem
fram hafa farið á Islandi síð-
asta áratug \ um sjónvarps-
starfsemi bandaríska varnar-
liðsins á Islandi, hefur því
m.a. verið haidið fram, að Al-
þingi hafi verið leynt mikils-
verðum upplýsingum i mál-
inu, og það sem meira er, að
þáverandi utanríkisráðherra,
Guðmundur í. Guðmundsson,
hafi vísvitandi blekkt alþing-
ismenn, er máldð var til um-
ræðu þar. Skjöl, sem sanna
hið rétta í þessu máli, ættu
eiinnig að finnast i stjórnar-
ráðinu og ætti því að vera ó-
þarfi að velkjast í vafa um
þetta atriði málsins.
ÓSK BANDARÍKJA-
MANNA UM
HERSTÖÐ V AR 1945
Svo sem alkunna er, fóru
Bandarikjamenn fram á það
haustið 1945, að íslendingar
Framhald & bls. 25